“Petrol Şirketlerinin Global Rolü Değişiyor”

Akaryakıt devi Shell, dünya genelindeki yatırım planlarını değiştirdi. Bundan sonra Doğu Avrupa ve Uzak Doğu ülkelerine odaklanacak. Şirketin yatırımda öncelikli olarak seçtiği, birkaç yıldız ülke arasında Türkiye de yer alıyor. Shell Petrol Ürünleri ve Kimyasallar Dünya Başkanı Rob Routs, “Artık dünya değişiyor. Biz de 5 yıl içinde global şirketler olarak çok farklı görünüyor olacağız” diyor. Yeni dönemde uluslararası petrol şirketlerinin rolünün de değişeceğine dikkat çekiyor ve devam ediyor: “15 yıl öncesinde Avrupa ve Amerika’daki petrol ihtiyacını karşılayabiliyorduk. Ama şimdi anlaşmalar Rusya ve İran arasında yapılıyor, bunların arasına giremiyoruz bile. Çok hareketli bir ortam var. Gündem tümüyle politikayla şekilleniyor. Gelecekte bu daha da artacak.”

Tüm dünyanın gözü enerjide. Dünya politikası enerjiye odaklanmış durumda. Bu durum ise akaryakıt şirketlerini daha da hassas bir noktada konumlandırıyor.

Sektörün dev şirketleri satın alma ya da birleşmelerle yeniden yapılanma ya da büyümeyi tercih ediyor. Dünyada odaklanmalarını değiştiriyorlar. En büyük akaryakıt şirketlerinden Shell Royal Company de coğrafi ve ürünsel anlamda odaklanmasında değişim kararı alanların başında geliyor. Sadece birkaç yıl öncesine kadar Batı Avrupa ve Amerika odaklı olan şirket, artık yatırımlarını Doğu Avrupa ve Uzak Doğu’ya kaydırıyor.

Shell Petrol Ürünleri ve Kimyasallar Dünya Başkanı Rob Routs, bu durumla ilgili şöyle konuşuyor: “Coğrafi odaklanmamızı tümüyle değiştiriyoruz. Yatırım anlamında Filipinler ve Uzak Doğu ülkeleri için haberler iyi, ancak Avrupa için kötü. Birçok iş Avrupa’dan bu bölgelere kayıyor ve kaymaya devam edecek. Çünkü tüketicinin istediği fiyatları verebilmek için maliyetleri düşürmemiz gerekiyor.”

Türkiye de Shell’in faaliyet gösterdiği ülkeler arasında yükselen bir yıldız olarak yer alıyor. Shell Grubu, Türkiye’yi, “petrol ürünleri” işkolunda işini büyütmeye karar verdiği 6 ülkeden biri olarak belirlemiş durumda.

Routs, bugüne kadar Türkiye’de yaptıkları işlerden memnun olduklarını belirtiyor. Türkiye’nin şu anda muhteşem fırsatlar sunduğunu söylüyor ve şöyle devam ediyor: “Biz de bu ekonominin bir parçası olmak istiyoruz. Zaten Tüpraş’a ortak olmak istememizin nedeni de bu. Pazar payımızı yüzde 25’e çıkarmak için üretimi ve tedarik zincirini güçlendirmemiz gerekiyordu. Tüpraş’ı da bunun için güzel bir işbirliği olarak gördük.”

Tüm dünyada politik atmosferin değişimiyle akaryakıt sektörünün de yeniden şekillendiği bir dönemde Shell Petrol Ürünleri ve Kimyasallar Dünya Başkanı Rob Routs ile konuştuk. Routs, akaryakıt sektöründeki yeni vizyonları, sektörün geleceği ve Shell’in Türkiye planlarıyla ilgili soruları yanıtladı.

* Türkiye’de Shell bundan sonra neler yapmayı planlıyor?
Bugüne kadar zaten Türkiye’de birçok şey yaptık. Tabii ki her zaman yeni fırsatlar için bakınıyoruz. Bakınmaya da devam edeceğiz. Şu aşamada Türkiye’de Tüpraş ve Turcas’la ilgili yaptıklarımızı gözlemlemek zorundayız. Yeni fırsatlara bakmaya da devam ediyoruz.

* Shell’in Türkiye’deki performansından memnun musunuz?
Evet, Shell’in Türkiye performansından memnunuz, hatta oldukça gururluyuz. Türkiye’deki büyümesini çok iyi sürdürüyor. Aynı şekilde tüketiciden ve iş ortaklarımızdan aldığımız geri dönüş çok güzel. Turcas’la yaptığımız işbirliği ile Türkiye’deki işlerimiz daha çok gelişecek. Türkiye’de en iyi şekilde büyüyebileceğiz.

* Türkiye’de başka bir yatırım planınız var mı?
Biz Türkiye ve Türkiye’deki büyümeyle ilgileniyoruz. Son 2 yıldır yaşananları izlemek çok heyecan vericiydi. Türkiye iş yapma açısından çok iyi bir ülke.

Ayrıca, şunu da unutmayın, sadece 7-8 yıl önce Türkiye’den ayrılmak istemiştik. Ancak, Türkiye’deki çalışanlarımız “Biz bırakmak istemiyoruz” dediler ve işi inanılmaz bir şekilde büyüttüler. Şu anda Türkiye’deki işler çok iyi.

* Önümüzdeki 5 yıl içinde hangi ülkelere odaklanacaksınız?
Bu ülkeleri açıklamadan önce değinmek istediğim bir konu var. Öncelikle biz artık akaryakıt sektörü olarak hükümetlerle ve otomotiv sektörüyle kavga etmeyi bırakmalıyız. Shell olarak bu doğrultuda hareket ediyoruz. Örneğin, Volkswagen ve Daimler Chrysler’le birlikte çevreye duyarlı akaryakıt ve motor üretmekle ilgili olarak çalışmak istiyoruz.

Artık dünya değişiyor. Biz de 5 yıl içinde global şirketler olarak çok farklı görünüyor olacağız.

* Bu farklılıktan kastınız nedir?
Uluslararası petrol şirketlerinin rolü değişecek. 15 yıl öncesinde Avrupa ve Amerika’daki petrol ihtiyacını karşılayabiliyorduk. Ama şimdi bakarsanız anlaşmalar Rusya ve İran arasında yapılıyor, bunların arasına giremiyoruz bile. Her zaman olduğundan daha hareketli bir ortam var. Gündem tümüyle politikayla şekilleniyor. Gelecekte bu daha da artacak.

* Tekrar odaklanacağınız ülkelere gelecek olursanız…
Coğrafi odaklanmamızı tümüyle değiştiriyoruz. Örneğin, Shell Latin Amerika’da 32 ülkede yer alıyordu. Fakat bu yılın ortasında sadece 5 ülkede olacağız. Brezilya, Arjantin, Şili, Orta Amerika ve Dominik Cumhuriyeti’nde faaliyet göstereceğiz. Venezüella ve Ekvator’daki şirketlerimizi sattık. Çünkü, bu pazarlar artık bizim için ekonomik değil.

Endenozya, Rusya, Vietnam, Çin bizim için en büyük pazarlar haline geliyor. Buralara yatırımımızı sürekli artırıyoruz. Tüm Avrupa’daki hizmetler de doğuya hareket ediyorlar. Polonya bir merkez haline gelmeye başlıyor. Özellikle maliyetlerin çok düşük olduğu Polonya’da çok iyi faaliyetlerimiz var.

Yatırım anlamında Filipinler ve Uzak Doğu ülkeleri için haberler iyi. Ancak, Avrupa için kötü. Birçok iş Avrupa’dan bu bölgelere kayıyor ve kaymaya devam edecek. Çünkü, tüketicinin istediği fiyatları verebilmek için maliyetleri düşürmemiz gerekiyor.

* Pazar payı politikanız nedir?
Alabildiğimiz kadar pazar payını almak niyetindeyiz. Tabii rakiplerimizin bize izin verdiği ölçüde. Pazarda çok güçlü rakipler var; Exxon, Esso çok güçlü. Ama dünya geneline baktığınızda en büyük pazar payı bizim. Pazar payı politikamız ise genellikle bulunduğumuz pazarlarda birinci ya da ikinci olmak. Zaten bir pazarda birinci ya da ikinci değilsek o pazardan çekiliriz.

* Sektörde kâr artık nerede yaratılıyor?
Farklılaştırılmış ürünlerde. Oysa 7 yıl önce durum farklıydı. O dönem artık akaryakıtta daha fazla kârlılık olmadığını söylüyorduk. Her istasyonun yanına marketler ve hatta restoranlar koyduk. Böylelikle işimizi kurtaracağımızı düşünmüştük. Ama bir süre sonra bu odaklanmayı da değiştirdik.

 5 yıl önce akaryakıt perakendeciliğine daha fazla odaklanılması gerektiğine karar verdik. Ama bunun için farklı ürünler sunacaktık. Böylelikle farklılaştırılmış akaryakıt üzerinde çalışmaya başladık. Farklı tipte markalar ortaya koyduk. VPower benzin ve dizel çok başarılı oldu. Tüketiciler bu ürünleri beğendi. Dahası, otomobil şirketleri de farklılaştırılmış ürünleri beğendiler ve bizimle gelecekte de bu ürünlerde işbirliği yapmaya karar verdiler.

Şimdi tüketicinin ne istediğini bulmaya çalışıyoruz. Çünkü bu, ülkeden ülkeye değişiyor. Örneğin, Almanya’da tüketici çevreye zarar vermeyen ürünler isterken Arjantin’deki tüketici benzinde güç istiyor. Dolayısıyla, bu ülkelerde motor da ürün de tüketicinin isteğine göre tasarlanıyor. Aynı şeyi tüm ülkelerde belirleyip, ona göre pazara ürün sürmeye çalışıyoruz.

* Nükleer enerjiyle ilgileniyor musunuz?
Ben kişisel olarak ilgileniyorum ama Shell adına yanıtım hayır. Biz Shell olarak 25 yıl önce nükleer enerjiye girmeyi denedik. Rakamı tam olarak hatırlayamıyorum ama bu işten para kaybettik ve çekildik. Nükleeri işimiz olarak görmüyoruz.

* Petrol fiyatları çok yüksek seviyelerde seyrediyor. Pazar bu yüksek fiyatlara sizce alıştı mı? Fiyatlar ne zaman düşecek?
Petrol fiyatlarına alışıldı diyemem. Hala yüksek fiyatlara duyulan tepkiyi görüyoruz. İnsanlar fiyatların kendi bütçelerinde yaratacağı olumsuz etkiden oldukça endişeleniyor. Çünkü, petrol fiyatı yükselince, alınacak arabanın, tüketilecek gıdanın ve ısıtma sistemlerinin fiyatı da artıyor. Gerçi yüksek fiyatlar henüz tüketicileri yeterince etkilemedi.

Tüketicilerin bu fiyatlara alışması gerekip gerekmediğini soruyorsanız, bunu kimse bilemez. Rezervlere bakarsanız, Amerika’da benzin ve dizel oldukça yüksek. Emin olabileceğimiz tek şey var; o da petrol fiyatının aşağı ve yukarı sürekli hareket edeceği. Ama bunun 50-60 dolar olup olmayacağına yönelik bir şey söylemem mümkün değil.

* Yakın zamanda bir petrol krizi bekliyor musunuz?
Bu neyi petrol krizi olarak adlandırdığınıza bağlı. Şöyle geriye bakıp 1970’lere gittiğinizde durum bugünkünden çok farklıydı. Yine petrol sıkıntısı yaşanıyordu.

Petrol krizinin çıkıp çıkmayacağı öncelikle dünya politikasının gidişatına bağlı. İkinci olarak da dünyanın petrol ihtiyacına... Örneğin Çin çok büyük bir hızla büyüyor, petrol ve gazı büyük ölçüde emiyor. Çin gibi ülkelerde petrol kullanımı her gün artıyor. Bu da tabii dünyanın geri kalanını etkiliyor. Aslında bir petrol krizinin olup olmayacağı dünyanın ne yapacağına bağlı.

* 20 yıl sonra ne satıyor olacaksınız?
5 yıl değil, 20 yıl mı? Shell’in global senaryoları var. 30 yıldır her 3 yılda bir global senaryolar oluşturuyoruz. Bunlar tahmin değil. Dünyanın gelecekte nasıl değişeceğini ve neye benzeyeceğini ortaya koyuyor. Genelde uç birkaç senaryo hazırlıyoruz.

2005 yılında 2025 yılını baz alan 3 senaryo ortaya koyduk. Bunları oluştururken göz önünde bulundurduğumuz unsurlar iklim değişimi, global güvenlik, ekonomik büyüme, hükümetlerin tavırları. Bunlara ve bunlardaki gidişata bakarak ortaya konan 3 farklı senaryomuz var.

Bunlardan birinde dünyadaki tüm ülkeler birlikte çok iyi çalışıyor, sorunları birlikte çözüyorlar. Diğerinde, dünya tamamen ayrılıyor. Ortadoğu ülkeleri çok farklı davranıyorlar. Üçüncüsünde ise her ülke güvenlik konusunda son derece kaygılı hale geliyor.

2025 yılında dünyada enerjinin ne durumda olacağına ilişkin senaryolar ise söyle: İlkinde en büyük petrol tüketimini gelişmekte olan ülkeler gerçekleştirecekler. Enerji kullanımı ise alternatif enerjide yoğunlaşacak. İkinci senaryoda Çin’de otomobil ihtiyacı 20 yıl içinde 20 milyondan 180 milyona ulaşacak. Böylelikle enerji üretiminde devasa bir gelişim kaydedilecek. Üçüncüsünde ise enerji güvenliğinde birtakım belirsizlikler yaşanacak. Bu belirsizlik enerji şirketlerinin hangi bölgelerde yatırım yapabilecekleriyle ilgili olduğu kadar hangi teknolojinin kullanılacağına yönelik olacak.

“Tüpraş’taki Payımızı Neden Düşürdük?”
Koç’la Olan Anlaşmayı Değiştirdik Anlaşmamızın başında Tüpraş’taki hissemiz yüzde 10’du, ancak sonraki aşamada anlaşmada bir değişiklik yaptık, pozisyonumuzu değiştirdik. Payımızı da yüzde 10’dan yüzde 2’ye düşürdük. Bu düşürme sadece anlaşmada yapılan değişikliklerden kaynaklandı.

Yeni Ortaklık Bilgiye Dayalı Yeni ortaklık bizim bilgi ve know-how’ımıza dayalı. Shell olarak ticari anlamda çok deneyimliyiz, Tüpraş’ın ticari zinciri bu anlamda çok avantajlı olacak. Shell’in içinde bir başka şirket daha var. Adı Shell Global Solutions. Bu bir teknoloji şirketi.

Türkiye En Umut Vaat Eden Ülke Bu teknoloji şirketi Tüpraş’ın rafinerisini daha iyi hale getirecek teknolojiyi sunacak. Operasyonların çok iyi şekilde işlemesini sağlayacak. Bunun yanında Turcas’la bir ortaklığa giriştik. Çünkü Türkiye’yi Avrupa’da en umut vaat eden ülke olarak görüyoruz.

Tüpraş’a Ortak Olmak İsteme Nedenimiz Avrupa Birliği’ne katılacak olmasından bağımsız olarak, Türkiye şu anda yatırımcılara muhteşem fırsatlar sunuyor. Biz de bu ekonominin bir parçası olmak istiyoruz. Zaten Tüpraş’a ortak olmak istememizin nedeni de bu. Pazar payımızı yüzde 25’e çıkarmak için üretimi ve tedarik zincirini güçlendirmemiz gerekiyordu. Tüpraş’ı da bunun için güzel bir işbirliği olarak gördük.

İptal İşlemine “Yazık” Diyorum Tüpraş ihalesinin iptali konusunda ise şu an bir şeyler söylemek çok zor. Anlaşma yapıldı. Pay dağılımı değiştirildi. Şimdi sonuçlanmasını bekliyoruz. Bu konuda tahminde bulunmak istemiyorum. Ama böyle bir durumla karşılaşacağımızı hiç tahmin etmemiştik. Sadece “yazık” diyorum. Çünkü bu anlaşma Tüpraş’ın Türkiye’deki iş yapış şeklini geliştirecek bir anlaşma. Umarım anlaşma sürer ve bu durum kısa zamanda açıklık kazanır.

“Tüm Rakiplerimizden Daha Kârlıyız”
2005’te 23 Milyar Dolar Kâr Elde Ettik Dünyada en büyük perakendecilerden biriyiz. Her gün 25 milyon insanla temas kuruyoruz. Grup olarak 2005’te 23 milyar dolar kâr elde ettik. Çok para kazanıyoruz ama bir o kadar da harcıyoruz. Çünkü petrol ve gaz bulmak masraflı. Gelirimizle birlikte yaptığımız yatırım da hızla artıyor.
2006’da Kârımız 32 Milyar Dolar Olacak Örneğin yatırım bütçemiz 2004’te 13 milyar dolar, 2005’te 15.6 milyar dolardı. 2006 yılında ise 19 milyar dolar. Bu hızlı bir yükseliş. Kârımız ise 2006 yılında 32 milyar dolar olacak. Ama dediğim gibi, bunun 19 milyar doları yeniden yatırıma gidecek.

Akaryakıtın Yüzde 10’unu Biz Karşılıyoruz Üretim ve pazarlamada iyi bir pozisyonumuz var. Dünyanın ulaşım akaryakıtının yüzde 10’unu karşılıyoruz. Petrol fiyatları yukarı çıkıyor, rafineri marjları da… Diğer taraftan rekabetin yoğun olduğu bir sektörde bulunuyoruz. Kârlılık anlamında tüm rakiplerimizden daha iyi durumdayız.

Marka Referansımız Pazar Payımızdan Çok Shell olarak markamızdan çok memnunuz. Çünkü son 8 yıldır dünyada en yüksek marka referansına sahibiz. Hatta bu, pazar payımızdan bile yüksek. Bu da bizim hala koşacak yolumuz olduğunu gösteriyor. 2007 yılında da sektördeki 100’üncü yılımızı kutlayacağız.

“2050 Yılına Kadar Yetecek Petrol Var”
Kumdan Ve Kayadan Petrol Çıkarıyoruz Dünyada en az 2050 yılına kadar yetecek petrol var. Ama biz geleneksel olmayan yollarla yeni kaynak arayışımızı sürdürüyoruz. Örneğin Kanada’da kumdan petrolü arındırıyoruz. Uzun yıllardır böyle bir petrolü ortaya çıkaracak enerjimiz yoktu. Ama şimdi var. Fakat pahalı.

Petrol Çağı Petrol Olmadığı İçin Bitmeyecek Başka bir alan daha var. Burada da petrol kayalıklardan çıkarılıyor. Burada kullanılan teknolojiyi geliştiriyoruz. 2010-2015 yılında bu teknolojiyi aktif olarak kullanıyor olacağız. Tekrar belirtmek istiyorum yeterli petrol var. Zamanında söylenmiş bir laf var: “Taş devri, taş artık bittiği için bitmedi”, “Petrol çağı da petrol olmadığı için bitmeyecek” Sonuç olarak petrol her zaman olacak ve biz farklı petrol çeşitleri bulmaya devam edeceğiz.

Mısır Ve Şeker Kamışından Enerji Üretiyoruz Shell olarak enerjide de varız. Rüzgar enerjisi üretiyoruz. Amerika’da ikinci büyük rüzgar enerjisi üreticisiyiz. Bu alanda yatırımlar yapıyoruz. Kıyıda yapılan rüzgar enerjisi çalışmaları için Hollanda’da ve İngiltere’de yer bakıyoruz. Güneş enerjisiyle ilgili bir şeyler yapıyoruz. Mısır ve şeker kamışından da biyoyakıtlar üretiyoruz.

Enerjiye 100 Milyon Dolar Harcıyoruz Hidrojen bizim bulunduğumuz diğer alanlardan. Maliyetin yüksek olmasına ve özel araba tasarımına ihtiyaç duyulmasına rağmen İzlanda ve Tokyo’da böyle çalışmalarımız var. Shell olarak alternatif enerji için her yıl 100 milyon dolar harcıyoruz. Bu konudaki felsefemiz, birçok alternatif enerji çeşidi üretmek ve bunlar arasından bizi geleceğe taşıyacak olanını seçmek. Ancak şu ana kadar böyle bir karar veremedik.

 “Rekabet Sadece Petrol Şirketleri Arasında Değil”
* Petrol fiyatlarındaki artış kârlılığınızı nasıl etkiledi? Bu açıdan 2004 ve 2005 yıllarını kıyaslar mısınız?
Bu sektörde büyük bir rekabet yaşanıyor. Her gün farklı bir meydan okuma yaşıyoruz.
Ancak sektördeki rekabet artık sadece petrol şirketleri arasında yaşanmıyor. Büyük bankalar ve yatırım bankaları, akaryakıt, gaz ve petrol ürünleri ticaretinde yer alıyorlar. Akaryakıt fiyatları talebe dayalı olarak belirleniyor. Birçok insan bu ticaret oyununa katılıyor ve fiyatlar da hassaslaşıyor.

Rekabet de böylelikle daha da yoğunlaşmış oldu. Bugünlerde 24 saat ve 7 gün ticaret yapıyoruz. Kârlılığımıza gelince… Doğrudan petrol fiyatlarındaki artışın kârlılığımızı nasıl etkilediğine dair bir yüzde veremem. Ancak şunu söyleyebilirim, geçtiğimiz 3 yılda kârlılığımız neredeyse ikiye katlandı. 2004 yılında petrol ürünlerindeki gelirimiz 940 milyon dolarken 2005 yılında 7,5 milyar dolar oldu.

Nilüfer Gözütok
[email protected]