Kök maaş nedir? Kök aylık ve emekli aylığı hesaplaması…

Emekli olmayı düşünen milyonlarca kişi emekli aylığı hesaplamalarının nasıl yapıldığını ve "kök aylık" kavramının ne anlama geldiğini merak ediyor. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından bağlanan yaşlılık aylığı, diğer adıyla emekli aylığı, başvuru yapan sigortalının statüsüne göre farklılık gösteriyor. Peki, emekli aylığı hesaplamasında hangi faktörler belirleyici oluyor ve "kök aylık" neyi ifade ediyor?  

Eski SGK İstanbul İl Müdürü, Çalışma Ekonomisti ve Final Danışmanlık YKB Murat Göktaş emekli aylığı hesaplaması ve kök aylık nedir? sorularını yanıtladı. İşte Göktaş’ın paylaştığı bilgiler:

EMEKLİ AYLIĞI HESAPLAMASI VE KÖK AYLIK NEDİR?

Genel olarak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre bağlanan yaşlılık aylığına ‘’Emekli aylığı’’ denmektedir. Burada Sosyal Güvenlik Kurumunun bağlamış olduğu Malullük aylığı, ölüm aylığı ve Yaşlılık aylığı kavramlarından; Yaşlılık aylığı konusuna değineceğiz. Yaşlılık aylığı bağlanması için öncelikle başvuru yapan sigortalının statüsünün belirlenmesi gerekir.

Burada Yaşlılık aylığı talebinde bulunan sigortalının son prim ödenen 2520 gün (7 yıl) içerisinde en çok hangi statüye bağlı prim ödemesi olduğunun tespiti gerekir. Zira en çok prim 4/1-a, 4/1-b veya 4/1-c kapsamında olabilir. En çok prim ödemesinin değerlendirilmesi sonucunda; hangi statüde aylık bağlanacak (SSK, Bağ-Kur, Emekli sandığı vb.) tespit edildikten sonra bu statüye tabi Yaşlılık aylığı şartlarını taşıyıp taşımadığı değerlendirilmektedir.

Bu değerlendirmeye göre prim günü, çalışma yılı ve yaş gibi şartları yerine getirip getirmediği kontrol edilmelidir. Gerekli şartları tamamladığı (prim günü, yıl ve yaş) anlaşılan emeklilik talebinde bulunan sigortalının Yaşlılık aylığı hesaplaması yapılır.

1-YAŞLILIK AYLIĞI HESAPLAMASI NASIL YAPILIR?

Yaşlılık aylığı 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortasının Yaşlılık aylığı bağlanmasını düzenleyen kenar başlıklı 29.Madde yaşlılık aylığı hesaplama yönteminin ne şekilde yapılacağı belirtilmektedir. Burada çalışma hayatının toplamı dikkate alınarak 2000 yılı öncesi ayrı 2000-2008 arası ve 2008 sonrası çalışmalar ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Yaşlılık aylığını belirleyen en önemli parametre güncellenmiş ortalama aylık kazanç ve sigortalının ödemiş olduğu prim günüdür. Yani daha net anlaşılması için ne kadar prim ödemesi yapılmış ve kaç gün çalışılmış olduğuna bakılır.

Burada kanun gereği güncelleme katsayısı olarak kullanılacak oranının her yıl Aralık ayında Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan en son temel yılı Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) değişim oranının %100’u ile sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla gelişim hızının %30’unun toplamına (1) tam sayının ilave edilmesi sonucunda bulunan değer olarak alınır. Burada hesaplanan Yaşlılık aylığı bir önceki dönemde Ocak-Temmuz dönemi 6 aylık TÜFE oranında artırılması gerekmektedir.

2024 yılında çokça gündeme gelen hangi yıl emekli olunmalı tartışmaları da bu enflasyon oranlarından kaynaklanmaktadır. Genel hatlarıyla enflasyonun yükseliş trendinde olduğu dönemlerde sonraki yılda emekli olmak, Enflasyonun düşüş eğiliminde olması durumunda; içinde bulunulan yılda emekli olmak daha avantajlı olmaktadır.

2- YAŞLILIK AYLIĞI NE ZAMAN BAŞLAR?

Yaşlılık aylığı müracaat dönemini takip eden ay başında başlar. Örneğin 2025 Aralık ayında yaşlılık aylığına başvurması durumunda Yaşlılık aylığı şartlarını taşıyorsa ve herhangi bir prim borcu yoksa Yaşlılık aylığı 01.01.2026 tarihinde başlayacaktır. Yaşlılık aylığı bağlanan emeklinin hesabında ilk ay için 3 kalem ödeme görecektir. Bu ödemeler normal bağlanan aylık, ek ödeme ve kıst aylık şeklindedir. Ek ödeme, her ay düzenli alınacaktır. Kıst aylık kalemi sadece aylık bağlanan ilk ayda yatacak bir ödeme kalemidir. Burada temel olarak aylıkların peşin ödenmesi esastır. Örneğin 01.01.2026 tarihinde aylığı başlayacak sigortalının tahsis numarasının son hanesi baz alınarak ödeme günü belirlenen örneğin tahsis numarasının son hanesine göre aylık alma günü 17’si ise 1-17 Ocak 2026 arası Kıst aylık ödemesi 17 Ocak-17 Şubat arası tam aylık ve ek ödeme birlikte yapılacaktır. İlk ödemeler hesap numarasına gönderilip sigortalının müracaat formundaki belirtmiş olduğu Banka şubesine liste halinde gönderilir. Yaşlılık aylığı talebinde bulunan sigortalının aylık alması için banka şubesine başvurması durumunda ilk aylık ödemesi olduğunu belirterek T.C. kimlik numarası ile sorgulaması yapılacaktır.

Sigortalının aylık bağlama belgesinde zaman zaman birikmiş aylık ibaresinde görülebilmekte olup bunun çeşitli nedenlerle Yaşlılık aylığının geç bağlanması nedeniyle birikmiş olan aylık olduğu unutulmamalıdır.

3- KÖK AYLIK VE EN DÜŞÜK AYLIK UYGULANMASI

Son dönemlerde gerek enflasyon ve ekonomik verilerin bozulması nedeni ile özellikle düşük yaşlılık aylığı alan emeklilerin, bu aylık seviyesi ile geçinememeleri nedeniyle Kanuni düzenleme ile en düşük emekli aylığı uygulaması hayatımıza girmiştir. Burada zaman zaman yapılan yasal düzenleme ile aylığın hangi oranda bağlandığına bakılmaksızın verilecek en düşük emekli aylığı yasal düzenleme ile belirlenmektedir. Burada belirlenen en düşük aylık hak sahiplerine hissesi oranında uygulanmaktadır.

Son zamanlarda kök aylığın düzenlenmesine ilişkin sık sık talepler kamuoyunda dillendirilse de; bunun bütün emekli aylığı hesaplama parametreleri ile ilgili düzenleme yapmayı gerektireceği açıkça ortadadır. Çünkü ‘kök aylık’ denilen kavram emekliye yukarıda kısaca bahsettiğimiz parametreler dikkate alınarak bağlanan gerçek aylık anlamına gelmektedir. En düşük emekli aylığı uygulaması nedeni ile gerçek aylığı bu düzenlemenin altında olanlar gerçek aylıklarının kök aylık olarak tanımlamaktadırlar.

Sonuç olarak ‘“yaşlılık aylığı” 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda belirtilen parametrelere göre bağlanmakta olup en önemli parametrenin aylık ortalama kazanç ile prim ödeme gün sayısı olduğu emeklilerin daha yüksek aylık almak için daha uzun süre yüksek kazanç üzerinden prim ödemesi gerektiği;

En düşük emekli aylığı uygulamasını farklı seviyelerden prim ödeyen sigortalıların arasındaki aylık farkını azaltan özelliği nedeniyle uzun süre sürdürülmesinin doğru bir uygulama olmadığı sonucunu ortaya çıkmaktadır.

Kök aylık olarak kamuoyunda konuşulan gerçek aylıkların arttırılması aylık bağlama parametrelerinin değiştirilmesi aylık bağlama oranının arttırılması gibi bazı parametrelerin yasal düzenleme ile değiştirilmesiyle mümkün olacaktır.