Kaptansız Gemi Ne Kadar Gider?

Aslında her zaman vardı. Ancak, son dönemde daha çok dikkati çekmeye başladı. Sürpriz şekilde boşalan genel müdürlük koltukları, bazı şirketlerde uzun süre doldurulamıyor. Bazen 3-4 ay, hatta 1 yıla bile ulaşan bu süreler, şirketleri zorluyor, çalışanlar arasında motivasyon ve umutsuzluğa yol açıyor. Yönetim danışmanları, “genel müdürsüz şirket” sendromuna düşmemek için, bir strateji geliştirilmesi gerektiğine dikkat çekiyorlar. Onlara göre, bu konudaki maksimum süre ise 3 ay. 

Suat Baysan, 2004 yılının ekim ayında uzun süredir görev yaptığı Cisco Türkiye’nin genel müdürlüğünden ayrıldı ve Teknoloji Holding’in CEO’luğunu üstleneceğini açıkladı. Ancak sonrasında şirkete 4 ayı aşkın bir süre yeni genel müdür atanmadı. Suat Baysan’ın rapor ettiği İspanya’daki yönetici bu görevi vekaleten yürüttü. Bu süre içinde şirketin iş ortakları ve müşterileri arasında çeşitli söylentiler yükselmeye başladı. “Kim genel müdür olacak”, “Neden yeni genel müdür atanmıyor” ve “Şirket daha ne kadar genel müdürsüz devam edebilir” soruları ortaya atılmaya başlandı. Bu tartışmalar genel müdür yardımcısı Mete Kabatepe’nin genel müdür olarak atanmasıyla son buldu.

Aslında bu süreci yaşayan tek şirket Cisco değil. Mobil cihaz dağıtımı ve satışı konusunda uzman olan Netcell İletişim’in de son 1 yıldır genel müdürü yok. Oysa şirket Türkiye’nin en büyük 500 özel sektör şirketini kapsayan Capital 500 araştırmasında ciro büyüklüğü açısından 48’inci sırada bulunuyor. Erdemir’in özelleştirme ihalesinin taliplerinden ve dünyanın en büyük metal üreticilerinden biri olan Corus Group’un Türkiye’de ortağı olduğu Corus Yasan’ın da genel müdürlük koltuğu 5 aydır boş.

TRT, 2003 yılında Yücel Yener’in istifasıyla genel müdürsüz kaldı. Yeni adaylar Cumhurbaşkanı’nın onayına takıldı. Bu büyük kurumun o dönemde 6 aydan fazla süre genel müdürsüz kalması kurum içinde, kamu yönetiminde ve siyasi arena da büyük tartışmalara yol açtı. Şimdi de yeni genel müdür istifa etti ve henüz başka bir atama yapılmadı.

Aslında sadece bu şirketler değil. Çok sayıda şirkette de benzer bir tablo var. Geçmiş ya da içinde yaşadığımız günlerde, çok sayıda şirket, “genel müdürsüz” süreç yaşıyor. Ancak, bazılarında bu normal bir dönemi kapsarken, bir bölümünde “aşırı” olarak kabul edilebilecek kadar uzayabiliyor.

Bir bölüm şirket ise genel müdür yardımcılarından birini bu göreve bir süre vekaleten atamayı tercih ediyor. Bir deneme süresinin sonunda başarılı bulurlarsa resmi atama yapılıyor. Örneğin, en son Kodak ve Nortel Türkiye’de bu yöntem denendi.

Kaptansız gemi olur mu?

Aslında iş dünyasındaki genel eğilim, bu pozisyonun hemen doldurulması ve hiç boş bırakılmaması yönünde. Bu nedenle yoluna uzun zaman genel müdürsüz devam eden şirket örnekleri fazla değil.

Çünkü, genel müdürler, bir anlamda “gemi kaptanı” olarak değerlendiriliyor. Kaptan olmadığında gemi eninde sonunda, ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın, karaya oturabilir. Genel müdürsüz kalan şirketlerde de, eğer zamanında gereken önlemler alınmazsa, karaya oturmak gündeme gelebilir.

Ancak, kimi zaman bir şirketin genel müdürü başka bir şirkete transfer olabiliyor, işi tamamen bırakabiliyor, şirketle uyum sağlayamadığı için yollarını ayrılabiliyor. Böyle bir durumda da, eğer öncesinde bir hazırlık yapılmadıysa, genel müdürlük koltuğu yeni genel müdür gelene kadar boş kalabiliyor. İşte bu günlerd, şirketler için en kritik dönemlerden biri oluyor. Çünkü, geçici bir süre için de olsa, kaptansız kalmış bir geminin karşısına azgın dalgalar çıkabiliyor.

Bu nedenle şirketlerin aslında böyle bir duruma önceden hazırlıklı olmaları, bir B planı geliştirmiş olmaları gerekiyor.

Management Centre Türkiye Genel Müdürü Tanyer Sönmezer, “Eğer şirketin bir yönetim kurulu varsa, üyelerden birinin, adı genel müdür olmamak kaydıyla, genel müdürün sorumluluklarından bazılarını taşıması ve yerine getirmesi gerekir. Bunlar da en hayati ilk 5 iş olmalıdır” diyor.

En fazla 3 ay sürmeli

Bir şirketin genel müdür olmadan yoluna uzun süre devam edebilmesi mümkün değil. İdeal olan koltuğun hiç boş kalmaması ve hemen doldurulması. Ancak, bu mümkün değilse, boşluğun birkaç aydan fazla sürmemesi gerekiyor. Bu nedenle şirketlere bu gibi durumlara hazırlıklı olmaları öneriliyor.

Eti Genel Müdürü Cafer Fındıkoğlu, şirket yönetim kurullarının, genel müdür her an gidecekmiş gibi hazırlıklı olmaları gerektiğini belirtiyor. Fındıkoğlu bunun nedenini şöyle açıklıyor:

“Çünkü, her an bir şey olabilir. İnsanlar ölebilir, kaza geçirebilir... İyi bir şirket de iyi bir yönetim kurulu da bunu yapmak zorundadır. Şahıslara bağlı kaldığı anda işler bozulur. Takımı, kurumsal yapıyı oluşturmak gerekir.”

Bu önlemler alındıktan sonra elbette şirketlerin hızla yeni bir genel müdür arayışına girmeleri gerekiyor. Kimi zaman şirket içinden genel müdür atanabildiği gibi yeni genel müdür danışman şirketler tarafından da önerilebiliyor. Uzmanlar, bir şirketin genel müdürsüzlüğe tahammülünün ortalama 2-3 ay olduğunu belirtiyor. Bu süre zarfında hala bir genel müdür bulunamamışsa o zaman sorunlar çıkmaya başlayabiliyor.

İdeal yöntem nasıl olmalı?

Eğer şirket, genel müdürün performansından memnun değil ve değiştirmeyi planlıyorsa, bunu bir plan dahilinde yapması öneriliyor. Öncelikli olarak öncelikle genel müdüre, nelerde başarısız olduğu konusunda açık bir şekilde geri bildirim verilmesi gerekiyor. Management Centre Türkiye Genel Müdürü Tanyer Sönmezer, şöyle konuşuyor:

“Bu yapılmadan, doğrudan ben seni işten çıkarıyor ve yerine yeni genel müdür alıyorum demek doğru değil. Bu, hem kurumun itibarına hem de genel müdürün şirketten ayrılış şekline olumsuz etkide bulunur. Ayrıca, bu durumda genel müdür şirketteki kilit personeli de yanında götürebilir. Bu da şirket açısından çok tehlikelidir. Bu nedenle genel müdürün gelişimi için önce kendisine fırsat tanınmalıdır” diyor.

Ancak, buna rağmen ilerleme kaydedilemiyorsa, o zaman da kendisine destek verilmesi ve yerine gelecek olan kişiyle bağlantısının kurulması gerekiyor.

Genel müdürün kendisi ayrılacağı zaman ise kontratında belirtilenden daha uzun bir süre o şirkette kalmayı taahhüt edebilmesi, yeni genel müdüre destek olması öneriliyor. Örneğin, kilit müşterilere ve tedarikçilere birlikte ziyaret yapmaları gerekiyor. Sönmezer, “Bir profesyonelin yapması gereken şey, öncelikle bulunduğu şirketin başarısının devamlılığını sağlamaktır. Yeni dünya düzeninde öyle bir yeni normal var ki, eski genel müdür yeniden o şirketin başına geçebilir. Bu nedenle köprüleri yakmadan geçiş yapmak idealdir” yorumunu yapıyor.

Şirket içi çatışma doğabilir

Şirketlerde uzun süre genel müdür olmaması gerek stratejik gerekse operasyonel konuların işleyişinde aksamalara neden olabiliyor. Ayrıca çalışanların verimlerini de olumsuz yönde etkiliyor. MS Research Consulting Yönetici Ortağı Ali Midillili, genel müdürsüz çalışmanın insanları tedirgin edebileceğini, bulundukları şirkette kendi kariyerleri ile ilgili soru işaretleri oluşturabileceğini belirtiyor.

Midillili, “Yeni genel müdür kendi ekibini getirecektir varsayımı, nitelikli çalışanların kaybına sebep olabilir. Niteliksiz olanlar zaten bir yere gitmeyi düşünmezler ama en çok huzursuzluğu da onlar çıkarır” yorumunu yapıyor.

MKG Partners Kurucu Ortağı Murat Kaan Güneri de genel müdürün olmamasının şirket içi çekişmeleri körükleyebileceğini söylüyor. Şirketin içe dönmesi ve bilinmezliğin hüküm sürmesi nedeniyle olabilecekleri ise şöyle sıralıyor:

“Bilinmezliğin getirdiği stres, politik davranışlar, başıbozukluk, bölünmeler ve çekişmeler doğabilir. Çalışanlar görevlerinden memnun olsalar dahi alternatif arayışlarına başlayabilirler, dedikodu ve rekabetin bu belirsizliği kullanması artarak devam eder. Sonuçta şirket kaynakları erozyona uğrayabilir ve finansal kayıplar ve insan kaynaklarında kayıplar gerçekleşebilir.”

Çalışanları olumsuz etkiliyor

Genel müdürün ana görevi, strateji saptamak ve şirketi o hedefe doğru taşıyacak altyapıyı oturtmak olarak tanımlanıyor. Genel müdürün yokluğunda hedefleri koymak ve onlara ulaşmak için gerekli ivmeyi sağlamak zorlaşıyor. Ayrıca, son karar merci ortadan kalkınca, birden fazla başlı bir şirkette karar verme mekanizmaları yavaşlayabiliyor.

K Partners Danışmanı Kaan Okurer,“Çalışanlarda liderlik eksikliğinin getirdiği belirsiz ortamdan kaynaklanan bir motivasyon eksikliği doğması da olası bir gelişmedir. Uç bir senaryoda çalışanlar kendi iş güvenliklerini sorgulamaya başlayabilirler” diyor.

Eti Genel Müdürü Cafer Fındıkoğlu ise genel müdürün olmamasının ilk anda çalışanlar arasında bir moral bozukluğu yaratabileceğine dikkat çekiyor. “Genel müdür ayrıldığı andan itibaren orada ne olacağı, kimin o pozisyona geleceği konusunda merak oluşur” diyen Fındıkoğlu sözlerine şöyle devam ediyor: “Çalışanların birbirlerine karşı olan ilişkileri değişmeye başlayabilir. Bu da şirkette verimi azaltıcı bir rol oynayabilir.”

Filiz Gıda Genel Müdürü Serdar Sarıgül’e göre de genel müdürün yokluğu özellikle ona rapor edenler arasında motivasyon ve koordinasyon sorununa neden olabilir. Karar alma süreçleri uzayabilir ve çatışmalar doğabilir. Ayrıca kısa dönem düşünülmeye ve kişiler işten çok kendilerine ne olacağı konusunda endişelenmeye başlayabilirler.

Genel müdürsüz şirketin yönetimi

Şirketler genel müdürlerinin ayrılışının ardından yerine hemen yeni bir genel müdür atamayabilirler. Böyle bir durumda, herhangi bir aksama olmaması için yönetim süreçlerinin iyi koordine edilmesi ve yönetim kurulunun aktif rol üstlenmesi gerekebilir. MS Research  Consulting Yönetici Ortağı Ali Midillili, belirsizliği önlemek ve karar alma süreçlerinin uzamasına neden olmamak için yapılması gerekenleri şöyle sıralıyor:

* Güçlü bir iletişim stratejisi oluşturulmalı.

* Genel müdürün olağan operasyonel ve idari yetkileri vekaleten alt kadrosuna delege edilmeli.

* Olağandışı yetkilerinin ise yönetim kurulu tarafından üstlenilmeli.

* Türkiye’deki kurumsal olmayan yönetim kurulları bu duruma daha rahat müdahale edebilir ama batı tarzı yönetim kurulu yapısına sahip olan şirketlerde müdahale konusunda daha zorlanabilir.

* Genel müdürün ayrılması, bilgi, müşteri, know-how veya tasarım hassasiyetlerinden dolayı, bir krize neden olacaksa, bir kriz yönetimi ekibi oluşturulabilir. Bu ekibin içinde hukukçuların alınmasında da büyük fayda var.”

Kaan Okurer, bu durumda yönetim kurulu ve yöneticilerin, alınması gereken kritik kararlar dışında önemli operasyonel kararlar için yeni gelecek genel müdürün beklenmesi gerektiğini söylüyor.

Yeni genel müdür nasıl bulunur?

Şirketler, genel müdürün ayrılması ile birlikte yeni bir genel müdür arayışına girerler. Bu aşamada öncelikle genel müdürün neden gittiğinin çok iyi tanımlanması gerekir. Çünkü, yeni gelen genel müdür de aynı nedenlerle kaybedilebilir. Tanyer Sönmezer, şirketlerin giden genel müdüre şirket içinde yerine alternatif olarak gördüğü birisinin olup olmadığı sorularak başlanabileceğini belirtiyor. Eğer yeni genel müdür şirket dışından bulunacaksa da tanıdıklardan çok, endüstride uzmanlığı olan bir danışmanlık şirketinden hizmet almanın önemine dikkat çekiyor.

Yeni genel müdür belirlenirken işin tanımı kadar şirketin beklediği yetkinlik ve davranışların tanımı da çok önemli oluyor. Çünkü, genel müdürlüğün iş tanımı genelde aynı olsa da kurum kültürüne ve endüstriye göre farklılık arz eden yetkinlik ve davranış özellikleri içeriyor. Sönmezer, eğer bu baştan tanımlamaz ve seçim sürecinde belirli ölçümler kullanılmazsa özgeçmişi ve teknik yönleri çok güçlü bir adayın işe alınabileceğini, ama davranışsal özellikleri uymadığı için yine başarısız olunabileceğini söylüyor. Ayrıca, yönetim kurulu üyelerinin ve başkanının genel müdürle ilgili son kararı vermeden önce adayın direktörlerle uyumunu da iyi gözlemlemeleri gerektiğini vurguluyor.

Genel müdürün yap-bozun doğru parçası olması ve o yap-bozun iyi tanımlanması şart. Sönmezer’e göre, bu nedenle, adayın şirketle aynı endüstriden olması değil, bu tarz bir yetenek ve davranış özelliği gerektiren, o endüstriye benzer rekabet ortamından geliyor olması gerekiyor.

CISCO TÜRKİYE 4,5 AY GENEL MÜDÜRSÜZDÜ

İMZA YETKİSİ ÖNEMLİDİR Cisco Türkiye Eski Genel Müdürü Suat Baysan 2004 yılının ekim ayında görevden ayrıldı. Yerine yeni bir genel müdür atanıncaya kadar 4,5 ay gibi bir süre geçti. Şirketlerde en önemli şey imza yetkisidir. Suat Bey ayrıldıktan sonra finans müdürünün yanında genel müdür yardımcıları olan Murat Erkan veya Mete Kabatepe’ye imza yetkisi verilecek dendi.

HİÇ SORUN YAŞAMADIK Suat Baysan’ın İspanya’daki müdürü vekaleten Türkiye ile ilgilenmeye başladı. Ben ve Murat Erkan genel müdür yardımcıları olarak ona rapor vermeye başladık. Dolayısıyla bir sorun yaşamadık. Cisco Türkiye içinde hiç kimseye “Şu kişi vekaleten genel müdürdür” denmedi ama Suat Baysan’ın eski müdürü sanki vekaleten Türkiye’nin genel müdürlüğünü yürütüyormuş gibi oldu. Ama bu tamamen raporlama zinciri ona ulaştığı için böyle gelişti.

1 AY ÖNCE BİLDİRDİ Suat Baysan ayrılacağını kendi müdürüne 1 ay önce söylemiş, bize de 15 gün önceden bildirdi. Dolayısıyla şirketin bir hazırlığı vardı. Bu hazırlık süreci önemli ama Suat Bey bir rakibe değil hatta iş ortağımız sayılabilecek bir kuruma gidiyordu. Eğer doğrudan bir rakibimize gitseydi, hemen o gün çıkışı verilirdi. Bugün ben de gitsem şirket yine aynı şekilde davranır. Çünkü bilgilerin gizliliğini korumak isterler.

İŞLER YÜRÜMEYE DEVAM ETTİ Cisco Türkiye’de ve Cisco genelinde tüm onaylar elektronik ortamda verilir. Suat Bey’in ayrılacağını bildirmesinin ardından geçen bir aylık sürede bu elektronik onay süreci tanıtıldı. BT bölümü bu işlerle ilgilendi. Tanımlar yapıldı ve her şey yürümeye devam etti. Bunun ardından da ben Cisco Türkiye’nin yeni genel müdürü olarak atandım.

TANSAŞ NASIL BİR SÜREÇ İZLEDİ?

İKAME PLANLARI YAPILMALI Tansaş’ta Servet Topaloğlu’nun ayrılacağı belli olduğu zaman Nezih Çevik’in genel müdürlük görevini üstlenmesi Tansaş yönetim kurulu tarafından kararlaştırıldı. Şirketimiz bünyesinde üst yönetime hazır olan aday yöneticiler bulunuyor ve kariyer planlaması buna uygun olarak yapılıyor. Bir şirketin genel müdürü görevindeyken şirket yönetim kurulu bünyesinde ikame planları yapılmış olmalıdır.

BİR AY BİRLİKTE ÇALIŞTILAR Tansaş bünyesinde ayrılması planlanan genel müdür görevindeyken, ataması yapılan genel müdür göreve başladı ve bir ay birlikte çalıştılar. Dolayısıyla Tansaş hiç genel müdürsüz çalışmadı. Yeni genel müdür potansiyel adaylar arasından yönetim kurulu tarafından belirlendi.

YETKİNLİKLER DEĞERLENDİRİLDİ Tansaş’ta rakamsal hedeflere ulaşırken ihtiyaç duyulan davranışları oluşturan yetkinlikler titizlikle değerlendiriliyor ve yönetim ekibimizle de sürekli olarak paylaşılıyor.Yönetim kurulumuz karar sürecinde Tansaş’a özel olarak belirlemiş olduğumuz ve tüm yönetim değerlendirmelerinde ana kriterlerden biri olarak kullandığı yetkinlikleri göz önüne aldı. Bu aşamada tecrübe faktörü de önemli bir unsur olarak değerlendirildi.

GENEL MÜDÜRSÜZ NE KADAR GİDER?

GENEL MÜDÜRSÜZ GEÇEN SÜREYİ ETKİLEYEN 3 FAKTÖR

ENDÜSTRİ Bir şirketin genel müdürsüz ne kadar devam edebileceği konusunda öncelikle endüstrinin ne olduğuna bakmak gerekiyor. Eğer üretim odaklı bir endüstriyse o zaman uzun süre genel müdürsüz kalabilirsiniz. Ama eğer hizmet sektöründeyseniz ve tamamen müşteri ve insana bağlı bir işte çalışıyorsanız şirketin genel müdürsüz 3 ay bile dayanması çok zordur.

RAPOR EDENLER Bir genel müdür altında yer alan, kendisine rapor eden insanları güçlü hale getirmişse o zaman elbette bu süre uzayabilir. Eğer iş makinesi satan bir şirketin genel müdürüyseniz ve bu endüstri sizi o markayla özdeşleştirirse sizin ayrıldığınız günden itibaren marka kan kaybetmeye başlar. Bu çok kritiktir.

KURUMSAL YAPI Bir araba üreticisinin genel müdürüyseniz sistem zaten yıllar içinde oturmuş olacağı için, pazardaki rekabet de yoğun değilse, çok daha uzun süre genel müdürsüz kalınabilir. Ama günün sonunda genel müdürsüz bir şirket, bir insanın tüm beyin fonksiyonları durduğunda ne kadar yaşayacağı ile aynı ilişkidedir. Evet yaşayabilir ama bitkisel hayatta yaşar.

N. ASLI TEKİNAY
[email protected]