E-atıklar nasıl dönüşecek

Ömrünü tamamlamış "ambalaj", "akü", "pil" ve "araç lastiği" gibi atıklar "elektrikli ve elektronik eşyalar" artık kendi geri dönüşüm sistemine kavuştu. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların (AEEE) Kontrolü Yönetmeliği'nin geçtiğimiz günlerde çıkmasıyla birlikte, çevre açısından son derece önemli bir konu olan elektronik atıkların geri dönüşümü daha sistematik bir şekilde ele alınacak.

Böylelikle e-atıklar standartlar çerçevesinde lisanslı tesislerde tekrar dönüştürülürken yaşanan dev kirliliğe ve ekonomik kayba da son verilecek.

Türkiye’de her yıl 100 binlerce ton e-atık hurdacıların elinde standart dışı işlem görüyor ve kimi zaman toprağa, suya, denize bırakılarak çok büyük çevresel kirliliklere neden oluyor. Ancak artık bu durumun önüne geçilecek.

Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların (AEEE) Kontrolü Yönetmeliği’nin geçtiğimiz günlerde çıkmasıyla birlikte, çevre açısından son derece önemli bir konu olan elektronik atıkların geri dönüşümü daha sistematik bir şekilde ele alınacak.

Kullanımından vazgeçilen tüm elektrikli ve elektronik eşyalar bu kapsamda ya ekonomiye kazandırılacak ya çevreye zarar vermeyecek şekilde işleme tabi tutulacak. Böylece, hammadde tüketimi azalırken, çevre, zehirli atıklardan temizlenecek, ürünler daha az kirleten maddelerden üretilecek ve daha az enerji tüketilecek. Peki bu süreç nasıl işleyecek? Yani nasıl olacak da bu atıklar geri dönüşüme ve geri kazanıma yönlendirilecek?

YÖNETMELİĞİN KAPSAMI
AB Çevre Mevzuatı’na uyum çerçevesinde çıkarılan Atık Elektrik ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği, 10 ana kategoride, yani küçük ev aletleri, bilişim, telekomünikasyon, tüketici ve aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler, oyuncaklar, tıbbi cihazlar, izleme ve kontrol aletleri ile otomatların kullanımını tamamladıktan sonra nasıl dönüştürüleceğini belirledi.~
Yönetmeliğe göre bu kapsamdaki atık ürünler belli kategorilerde ayrıştırılacak ve atıkların toplanacağı noktaları belediyeler organize edecek. Yıllar bazında toplanacak atıkların miktarı da belirlenmiş durumda.

TURKBESD Başkanı Özcan Aydilek, yönetmeliğin devreye alındığı ilk yıl olan 2013 için kişi başı toplam 0,3 kilogramlık hedef konulduğunu belirtiyor. “Bu hedef yıllar içinde artarak nihai hedef olan 2018 yılında kişi başı 4 kilograma ulaşacak” diyor.

Atıkların toplanmasında en büyük sorumluluk belediyelere düşüyor. Üreticilerin, ithalat yapanların ve kendi markasıyla ürün satanların sonraki lojistik faaliyetler ve geri dönüşüm işlemini organize edip, bunların masraflarını karşılaması bekleniyor.

HAREKETE GEÇİLDİ
Bu noktada elektrikli ve elektronik eşya üreticileri harekete geçti. Piyasaya sürülen ürünlerin yüzde 60-70’ini temsil eden TÜRKBESD, TÜRKBESD Atık Yönetim iktisadi Işletmesi’ni hayata geçirdi. Söz konusu işletme, yetkilendirilmiş kuruluş olarak hem TÜRKBESD üyelerine hem isteyen tüm üreticilere hizmet verecek şekilde organize olmuş durumda.

Kuruluş ELELAY markasıyla faaliyetlerini sürdürecek. Ancak organizasyon henüz bekleme aşamasında. TURKBESD Başkanı Özcan Aydilek, tüm hazırlıklarını yapmalarına karşın faaliyete geçememelerinin nedeninin henüz tebliğin yayınlanmaması olduğunu belirtiyor.

“Bu tebliğin en önemli noktalarından birisi birden fazla yetkilendirilmiş kuruluş olması. Ayrıca tek başına üreticilerin sorumluluk yüzdeleri oluşturulmalı. Belediye getirme merkezlerini belirlemesi gereken koordinasyon merkezi kurulmalı. ELELAY olarak biz tüm organizasyonlarımızı hayata geçirdik. Tebliğin yayımlanması ile bakanlık tarafından verilecek yetkilendirilmiş kuruluş olmayı bekliyoruz” diyor.~
DÖNÜŞÜM BAŞLADI
Her ne kadar e-atık konusu Türkiye’de çok sistematik bir şekilde ele alınmasa da büyük şirketler konuya duyarlı yaklaşıyor. Birçok şirket son yıllarda kendi atıklarını dönüştürmeye başladı. Logo Yazılım, 5 yıldır ekonomik ömrünü tamamlayan cihazları önceden belirlenen atık toplama alanına bırakıyor.

Geri dönüşüm bertaraf tesisine haber vererek atıkların aldırılmasını sağlıyor. 2010 yılında 1.030 kilogram, 2011’de 365 kilogram, 2012’de 1.528 kilogram ve 2013’te 380 kilogram elektronik atığın geri dönüşümüne aracılık ettiklerini belirten Logo Yazılım İK ve Operasyonlardan sorumlu İcra Kurulu Üyesi Esra Akar, “Geri dönüşüm bertarafa gönderilen elektronik atıkların karşılığında temin edilen parayı, TEMA Vakfı’na yönlendiriyoruz” diyor.

Migros Grubu da toplam 375 mağazasında Elektronik Atık Toplama Projesi’ni uyguluyor. Bu proje kapsamında müşterilerin elektronik eşyalarını mağazalarında toplayıp depoluyor. Ardından lisanslı kuruluşların geri dönüşüm tesislerine gönderiyor. Media-Saturn Türkiye ise çalışmalara henüz yasa çıkmadan, 2009’da başladı. Her mağazada konunun sistemli bir şekilde yürütülmesinden sorumlu olan çalışanlar belirlenerek gerekli eğitimler verildi.

Media-Saturn Türkiye Almanya’da da işbirliği yaptığı, Türkiye’nin ilk e-atık geri dönüşüm tesisinin de sahibi olan Exitcom Recycling ile çalışıyor. Mağazalarda piltoner/kartuş-CD ve floresan ile ilgili ayrıştırılmış toplama yapılmasına dikkat ediliyor.

Geri dönüşüm konusunda müşteriler bilinçlendiriliyor. Müşterileri teşvik etmek adına e-atık getiren müşterilere teşekkür sertifikası veriliyor. Darty ise uzun zamandır geri dönüşüm konusunda partneri olan EXITCOM şirketiyle çalışıyor.

NELER YAPILIYOR?
Türkiye’de üretim ve ithalat yapan büyük elektronik şirketler de yönetmelikle birlikte harekete geçti. Çıkan yönetmelik çerçevesinde en büyük sorumluluğun üreticilere yüklendiğini belirten Samsung yöneticileri, yetkili servislerinde oluşan tüm elektronik atıkların toplanması ve lisanslı geri dönüşüm tesislerinde işlenmesi için çalışmalara başladıklarını söylüyor.~
Acer da ürünlerinin kullanım kitapçığında ve adaptöründe geri dönüşüm işaretlerine yer veriyor. Bu uygulamanın yönetmelikte yer aldığının altını çizen Acer Türkiye Servis Direktörü Mustafa Özbilen, “Bu arada ithalatçı veya imalatçılar, ürettikleri ya da getirdikleri cihaz sayını EEE kayıt sistemine girmek zorunda. Türkiye’de çalıştığımız distribütör iş ortaklarımız bu sürece dahil olmaya başladı” diye konuşuyor.

TÜRKBESD üyesi olan BSH, mevzuatın yayımlanmasının ardından, diğer üyelerle birlikte teknik bir ekip oluşturdu. Bu ekibin mevzuatı, alternatiflerle birlikte farklı bileşenler açısından değerlendirdiğini anlatan BSH Finanstan Sorumlu icra Kurulu Üyesi Özcan Aydilek, şu ana dek yaptıklarını şöyle özetliyor:

“Geri dönüşüm için ‘Eskisini getir yenisini götür’ sistemini kurmayı düşünen diğer derneklerle bazı toplantılar da yapıldı. ELELAY ı desteklemeye hazırız. BSH açısından ulusal mevzuatlara uyulması mutlak bir gereklilik.

Çevre konusundaki sorumluğu ciddiye alıyoruz ve BSH olarak ulusal kapsamlı 20’den fazla ‘Eskisini getir yenisi götür’ programına üyeyiz. Bu amaçla, Almanya’daki imha etme hizmet sağlayıcımız tarafından uygulanan, buzdolaplarının geri dönüştürülmesi sürecini denetlemek için 2008 yılında sertifikalı bir kalite güvence sistemi oluşturduk.”

T. MURAT KOLBAŞI ARZUM YÖNETİM KURULU BAŞKANI
GERİ DÖNÜŞÜMDE 2019 HEDEFİ
ÇEVRESEL KORUMA
Sektörümüzün en büyük tüketim pazarlarından olan Avrupa Birliği, doğal çevreyi korumak için kendi pazarlarını WEEE (Waste Electrical and Electronic Equipment Directive) ve ROHS (Restriction of Hazardous Substances) gibi çevresel direktiflerle koruma altına alıyor.~
AVRUPA'DA DURUM
Avrupa'da WEEE, tüm üye ülkelere 2009 yılına kadar kişi başı 4 kilogram olacak şekilde piyasadan ürün toplanması gerektiği belirtti ve ürünlerde kullanılan 6 malzeme için sınırlamalar getirdi. 2019'a dek Avrupa'da satılan elektrikli ve elektronik eşyaların yüzde 85'inin toplanması ve yeniden dönüşüme katılması hedefleniyor. Bu kişi başına 20 kilogram ürüne eşdeğer geliyor.

YAKINDAN İNCELİYORUZ
Bu direktiflere uymayan şirket ve ürünler AB sınırları içine giremiyor. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği ile Türkiye de Avrupa'da bahsedilen WEEE yönetmeliğini yerelleştirerek yürürlüğe aldı.

Arzum olarak, geçen yıl yayınlanan yönetmelik doğrultusunda üstümüze düşen tüm sorumlulukları yerine getirmek adına, gelişmeleri çok yakından inceliyoruz. Toplama işlemi için vakıf ve şirketlerle görüşmeye devam ediyoruz.

HANDE BALOGLU TOKER /HP TÜRKİYE VE ORTADOĞU ÇEVRE YÖN.
"BİLİNÇ OLUŞTURMA ÇALIŞMALARIMIZ VAR"
ESKİYİ GETİR KAMPANYASI
Son yıllarda büyük elektronik mağazalarında "Eskiyi getir" kampanyaları düzenliyoruz. Tüketici tarafında da geri dönüşüm konusunda bir bilinç oluşturmak için çeşitli çalışmalarımız oluyor.

KÜRESEL ÇAPTAKİ PROGRAM
Küresel çapta gerçekleştirdiğimiz HP Gezegen Ortaklığı programı kapsamında ömrünü tamamlamış kartuş/toner ve donanımları kurumsal müşterilerimizden ücretsiz olarak topluyor, lisanslı tesislerde geri dönüşüme kazandırıyoruz.~
GERİ DÖNÜŞÜMÜN ORANI
Gezegen Ortaklığı Programı'nı başlattığımız 1987 yılından bu yana küresel olarak yaklaşık 2,5 milyar Pound oranında e-atık ve sarf malzemesini geri dönüştürdük. 1 milyon 600 bin metrik ton ağırlığındaki elektronik ürün ve malzemeyi 2015 yıl sonuna kadar geri dönüştürmeyi hedefliyoruz.

EROL MİZRAHİ /POLİSAN HOLDİNG
İCRA KURULU ÜYESİ VE CEO'SU
"50 TON ATIĞI GERİ DÖNÜŞTÜRDÜK"
DETAYLI GRUPLANDIRMA
Polisan'daki ömrünü tamamlamış tüm bilgisayarlar, elektronik kartlar, kontrol sistemleri ve kablolar gibi tüm elektrik ve elektronik eşyalar kaynağında ayrı toplanıyor. Elektronik ve elektrik atıkları olarak sınıflandırdığımız bu atıklar, geçici depolama sahamızda atık türüne göre gruplandırılarak muhafaza ediliyor.

ÖZEL KORUMA
Aynı zamanda floresan atıkların içerdiği fosfor gibi zararlı gazların salımını engellemek amacıyla özel şartlarda korunuyor. Tüm geri kazanıma uygun ve bileşenlerindeki niteliklere göre tekrar kullanılabilen elektrik ve elektronik atıklar bu işleri yapmakla yetkili lisanslı geri kazanım tesislerine sevk ediliyor.

EKONOMİYE KATKI
Ofis kullanımında oluşan atık piller ise yine aynı şekilde şirket bünyesinde farklı noktalarda toplanmakta, belirli dönemlerde Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş kuruluş olan TAP'a (Taşınabilir Pil Üreticileri Ve İthalatçıları Derneği) sevk edilerek, geri kazanım ve bertaraf işlemleri sağlanıyor. Polisan son 4 yılda yaklaşık 50 ton elektrik ve elektronik atık geri kazanımını ulusal mevzuata ve şirket içi prosedürlere uygun olarak gerçekleştirdi, ekonomiye katkıda bulundu.