Avrupa’da aşı tartışması büyüyor

Komisyon gündeminde corona aşısında patent hakkının kaldırılması ve herkesin üretebilmesi önerisi de vardı. Almanya Başbakanı Merkel'in katılmadığı ilk toplantıda, Fransa Cumhurbaşkanı Macron, teklifi tamamıyla desteklediğini duyurdu.

Ancak, Avrupa Birliği (AB) Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) aşılarının üzerindeki fikri mülkiyet haklarının kaldırılması önerisine mesafeli yaklaştı.

Zirve'nin ardından düzenlenen basın toplantısında konuşan von der Leyen, "Bence bu konuyu tartışmaya açık olmalıyız. Konu çok kapsamlı. Aşılara şimdi ihtiyacımız var. Fikri mülkiyet haklarından feragat sorunları çözmeyecek, kısa ve orta vadede tek doz aşı getirmeyecektir" değerlendirmesinde bulundu.

Öncelikle aşıların paylaşılması, üretilen aşıların ihraç edilmesi ve aşı üretim kapasitesinin artırılmasına yönelik yatırım yapılması gerektiğini belirten von der Leyen, Avrupa'da üretilen aşıların yaklaşık yarısını ihraç ettiklerini, şimdiye kadar 90 ülkeye 200 milyon doz aşı gönderdiklerini anlattı. Von der Leyen, fikri mülkiyet haklarından feragat etme tartışmasına katılan diğer ülkeleri de ürettikleri aşıları ihraç etmeye çağırdı.

TARTŞMAYI ABD BAŞLATTI

ABD yönetimi, aşılarla ilgili fikri mülkiyet hakları konusundaki tutumunda değişikliğe giderek, bu hakların kaldırılması fikrine destek vermişti. Beyaz Saray Sözcüsü Jen Psaki, Covid-19 aşılarının üzerindeki fikri mülkiyet haklarının kaldırılmasının gündemde olduğunu ancak bu konuda karar alınmadığını belirtmişti.

ABD Ticaret Temsilcisi Katherine Tai de Covid-19 aşılarının üretim kapasitesini artırmak için fikri mülkiyetin kaldırılmasını desteklediklerini, DTÖ'de gerekli müzakerelere katılacaklarını bildirmişti.

Fikri mülkiyet hakkının kaldırılması fikri yoksul ve bazı gelişmekte olan ülkeler tarafından desteklenirken bazı Batılı ülkeler ve ilaç şirketleri plana karşı çıkıyor.

AB İÇİNDE KRİZ AŞI KRİZİ YAŞANIYOR

Bu durum, AB içinde de büyük kriz çıkardı. Almanya, şu ana kadar ülkesinde aşı üretmeyen ve aşıların ihracına da karşı çıkan ABD'nin, böyle bir teklifle gelmesini eleştirdi. Almanya, önemli olanın düşük gelirli ülkelere aşı ihracatı olduğunu, bunu da AB'nin sağladığını savunuyor.

Aşı üretmeyen ve geliştirmeyen bir ülke olarak, hiçbir kaybı olmayan Fransa, Porto’da tavrını net olarak ortaya koydu. Buna karşılık Alman hükümeti kendi çizgisinde diretti ve diğer ülkelere yapılan ihracat kolaylığından, düşük gelirli ülkelerin ucuza aşıyı alabildiğinden söz etti. Almanya, fikri mülkiyet ve patent hakkının korunmasından yana görüş bildirdi. Almanya’nın uluslararası aşı platformu Covax'taki lider pozisyonunu kaybetmek istemediği ve ABD'yi ülkesinde hiç aşı üretmeden, aşıda öncelik almak istemekle suçladığı belirtiliyor.

Biontech Hisselerinde sert düşüş

ABD'nin aşı konusunda tutum değiştirmesiyle BioNTech'in hisseleri 184 eurodan 123 euroya geriledi. Merkel'in, BioNTech'in CEO'su Uğur Şahin'i arayıp destek vermesi ile hisseler 145 euroya çıkıp biraz toparlandı.  

ABD’de Joe Biden yönetiminin, salgınla etkili mücadele için Covid-19 aşılarının fikri mülkiyet korumasından feragat etmeyi desteklediğini açıklaması, aşı üreticisi şirketlerin borsadaki hisselerini de sarstı. Açıklamanın ardından Covid-19'a karşı aşı geliştiren Moderna, BioNTech ve Pfizer şirketlerinin hisseleri borsada sert değer kaybı yaşadı. Pfizer hisseleri düşüşün ardından toparlanarak günü yatay tamamlarken, Moderna'da kayıp yüzde 6,1 oldu. Johnson & Johnson yüzde 0,4 değer kaybederken, BioNTech hisseleri yüzde 17 kadar düşmüş, gün sonunda kayıp yüzde 3,45 olmuştu.

Patentleri mRNA tabanlı aşıyla ilgili olan ve büyük başarı yakalayan BioNTech'in bu haklarını paylaşacak duruma gelmesi, hem BioNTech hem de Almanya için kayıp olacak. Kanser araştırmalarına da yarayan mRNA teknolojisi bir anlamda diğer aşı ya da ilaç firmaları tarafından da kullanılabilecek.

Alman ilaç firması BioNTech'in kurucularından Prof. Dr. Uğur Şahin ise Kovid-19 aşılarının üretim kapasitesini artırmak için fikri mülkiyet hakkından vazgeçmenin doğru bir yol olmadığını, bunun yerine üretim lisansları verilmesi gerektiğini dile getirmişti.

ABD ve zengin ülkeler, üretilen aşıların çok büyük bölümünü kendi ülkelerine ayırmış, ihracat kısıtlaması koymuş ve fikri mülkiyetten feragat edilmesi yönündeki önerileri desteklememişti. Ancak, ABD'de aşılamanın belirli bir orana ulaşması ve tüm nüfusu kapsayacak kadar aşı tedarik edilmesinden sonra Biden yönetimi, aşıyı az gelişmiş ülkelerle paylaşma konusunu gündeme getirdi.