Vadeli Düşüş

Yaşanan ekonomik kriz, ünlü İngiliz atasözünü yeniden gündeme getirdi. “Nakit kraldır”, son dönemin gözdesi... Türk iş dünyası da son dönemde ticarette, bütün işlerinde nakiti tercih ediyor. Yıllar...

1.06.2001 03:00:000
Paylaş Tweet Paylaş

Yaşanan ekonomik kriz, ünlü İngiliz atasözünü yeniden gündeme getirdi. “Nakit kraldır”, son dönemin gözdesi... Türk iş dünyası da son dönemde ticarette, bütün işlerinde nakiti tercih ediyor. Yıllarca gözdesi olan vadeli çekler ise neredeyse rafa kaldırıldı. Bir anlamda nakit yaratma aracı olan bu enstrümanın yeterince kullanılmaması ise piyasaları kilitliyor. Uzmanlar, kilidin ancak sonbahara doğru açılabileceğini tahmin ediyor.

Kasım ayında yaşanan likidite krizinden sonra, şubatta siyasi gerginlikle başlayan ve ekonomik krize dönüşerek devalüasyonla sonuçlanan ikinci kriz ekonomik hayatı da durma noktasına getirdi. Hemen hemen tüm sektörlerde küçülme yaşanırken, pek çok şirket faaliyetlerine ara vermek zorunda kaldı.

Bu kötü koşullara rağmen işini sürdürmek isteyen şirketler ise zor bir dönemden geçiyor.

İngilizlerin ünlü sözü "Nakit kraldır" (Cash is king), şu anda ekonominin en gözde kavramlarından biri olarak her sektörde kendini gösteriyor. Krizler nedeniyle güven bunalımı yaşanan piyasalarda birçok şirket mal alışverişlerinde tamamen nakde dönme yolunu seçti. Bu nedenle ekonomide kullanılan en önemli enstrümanlardan biri olan vadeli çekler de rafa kaldırıldı.

Piyasaların “dönmesini” sağlayan, vadeli çekler, piyasadan kalkması, piyasaların da kilitlenmesi sonucunu doğruyor. Böylece nakit parayı her zaman, her alışverişte kullanma şansı olmayan şirketler, isteseler de iş yapamaz hale geliyor. 

Piyasadaki çek hacmini ortaya koyan rakamlar da bu tabloyu destekliyor. Yan sayfadaki rakamlara dikkatle baktığınızda, Kasım kriziyle birlikte, yılın son iki ayında çek hacminin daraldığı görülüyor. Ocak 2001’de tekrar canlanan çek hacmi, şubat kriziyle birlikte yeniden düşüşe geçiyor. Ocak ayında 8 katrilyon TL düzeyine ulaşan hacim, Mart ayı sonunda 5.6 katrilyon TL’ye yükseliyor. Uzmanlar, bu trendin, nisan ayında da aynı düzeyini koruduğunu, mayıs ayında bir miktar yukarı yaptığını tahmin ediyorlar.

Nedeni güven bunalımı

Vadeli çeklerin rafa kaldırılmasının en büyük nedeni, ardı ardına yaşanan ekonomik krizler sonrasında ortaya çıkan güven bunalımı... Garanti Bankası Ticari Pazarlama Satış Müdürü Gökhan Erun, "Şirketlerin böyle resesyon ortamlarında güven problemi yaşadığını görüyoruz. O nedenle şu anda büyük, küçük tüm şirketler nakite dönmüş durumda. Bu da vadeli çek kullanımının azalmasına neden oluyor. Şu sıralarda mal alışverişlerinin neredeyse tamamı nakitle yapılıyor" diyor.

Vadeli çek kullanımının tamamen durmasının ticaretin bitmesi anlamına geleceğini belirten Denizbank Kurumsal Pazarlama Yönetmesi Murat Betoner şöyle devam ediyor:

"Şu anda hepimiz zor bir dönemden geçiyoruz. Piyasa oyuncularının geneli tamamen aynı durumda. Sonuçta herkes bu krizlerden bir şekilde etkilendi. Güven unsuru tabii ki önemli. Ancak, belli büyüklükteki firmalar için, bunun çok fark ettiğini zannetmiyorum. Daha çok 1 milyon dolardan daha az cirolu şirketler için bir güven azalışı söz konusu olabilir. Bana göre, bu zor dönemde güven anlamında insanların ya da şirketlerin birbirini yargılama lüksü yok."

Kentbank Krediler Müdürü Nilgün Kara ise "Şu anda piyasada herkes likit durumda. Hiç kimse ilerisi için yorum yapamıyor. İnsanların neredeyse bir ay sonrasını görme şansları bile yok. Bu belirsizlik nedeniyle daha düşük fiyatla ama nakit ticaret tercih ediliyor olabilir. Bu ortamda bu çok doğal. Ben de ticari bir faaliyetle uğraşsam, çek karşılığı mal satmak istemem. Çünkü, güven unsuru yok" diyor.

Dalgalı kur çok etkiledi

Şubat kriziyle birlikte Merkez Bankası'nın dalgalı kur sistemine geçmesi de vadeli çek kullanımını azaltan bir başka neden olarak gösteriliyor. Özellikle dolar bazında alınıp satılan mallarda kurun belli olmaması nedeniyle, fiyat tespit etmek oldukça zorlaştı. Bu da vadeli fiyat vermeyi neredeyse olanaksız hale getirdiğinden, yeni bir süreci başlattı.

Şirketler, bu dönemde, cari dolar kuru üzerinden ticaret yaparak nakde dönmeyi ya da hiç mal satmamayı tercih ettiler. Garanti Bankası Ticari Pazarlama Satış Müdürü Gökhan Erun, konu hakkında şunları söylüyor:

"Dalgalı kur sistemine geçilmesinin ardından şirketler açısından fiyat belirlemek çok zor oldu. Çünkü, dolar kuru belli değil. Nakit alımlarda bile fiyat vermek çok zorken, insanların vadeli fiyat belirlemesi neredeyse olanaksız hale geldi. Bu nedenle vadeli çekler de işlevini yitirdi.”

Dalgalı kur sistemine geçişin de vadeli çek kullanımını azalttığına dikkat çeken Kentbank Krediler Müdürü Nilgün Kara, "Dolar kurunun ne olacağı bilinmiyor. İki siyasinin atışmasıyla dolarda çok hızlı yükselişler yaşanabiliyor. Şirketler bu dalgalanmalara kendi içlerinde çözüm yaratmak istese de yine de çok başarılı olamıyorlar” diyor.

Kredi talebi artacak mı?

Kurlardaki belirsizlik ve güven ortamının olmaması nedeniyle neredeyse dibe vuran vadeli çek kullanımı nedeniyle, ticari kredi talebinde artış bekleniyor. Vadeli çek karşılığında alışveriş yapamayan şirketlerin, yüksek faizlere rağmen bankalardan kredi alarak ticari faaliyetlerini sürdürme yoluna gidebileceği söyleniyor.

Ancak, kriz ortamlarında bankaların da likit kalmak zorunda olduğu düşünülürse, bu taleplerin ne kadarının karşılanabileceği konusunda yorum yapmak oldukça zor. Zaten kredi hacmiyle ilgili istatistikler de bu konuda mesafe alınamadığını gösteriyor. Uzmanlara göre, belki yaz aylarından sonra iş dünyası kredi kullanma, bankalar da “line”larını açma yoluna gidebilecek.

Hazirandan sonra başlar

Vadeli çekle alışverişin yeniden başlamasının, tamamen hükümetin programıyla ilgili olduğunu belirten Gökhan Erun değerlendirmesine şöyle devam ediyor:

"Önümüzdeki dönemde vadeli çek kullanımının yeniden eski seviyelerine ulaşacağını tahmin ediyoruz. Bu tamamen hükümetin programı ile alakalı. Programla beklenen başarı sağlanırsa, ekonomideki çarklar da yeniden dönmeye başlayacak. Bunun sonucunda da vadeli çek kullanımı yeniden artacak.

Ancak, bunun önümüzdeki bir-iki hafta içinde olmasını beklemek yanlış. Çünkü, ilk önce döviz kurlarının nereye oturduğunun görülmesi gerekiyor. Yıl sonunda bile döviz kurlarının nereye oturacağı bilinse bu endikatif bir faktör olacak. Bu arada vadelerin oturması için de güven ortamının oluşması şart. Güven ortamının yeniden sağlanmasının haziran ayından sonra mümkün olabielceğini düşünüyorum.”

KARŞILIKSIZ ÇEKLERDE DÜŞÜŞ VAR

Garanti Bankası Ticari Pazarlama Satış Müdürü Gökhan Erun, piyasada yaşanan gelişmeyi değerlendirirken, ticari faaliyetlerin durma noktasına gelmiş olmasına dikkatç ekiyor. “Ekonomik aktivite adeta kilitlendi” değerlendirmesini yapan Erun, konuşmasına şöyle devam ediyor:

"Piyasada şu anda her şey nakde dönmüş durumda. Vadeli çek kullanımı da buna bağlı olarak neredeyse dibe vurdu diyebiliriz. Ancak, takas oranlarına baktığımızda, bunun kriz öncesinde olduğu gibi yüzde 20 seviyelerinde olduğunu görüyoruz. Yani karşılıksız çek yazmada eskiye göre bir değişme yok. Hatta bizim kendi verilerimize baktığımızda bunların adet olarak düşüş gösterdiğini söyleyebiliriz. Tabii bu azalmanın tamamen çek kesilmemesinden ya da çek kabul edilmemesinden kaynaklandığı bir gerçek." 

“BİR ARA DÖNEM YAŞIYORUZ”

Murat Betoner/Denizbank Kurumsal Pazarlama Yönetmeni

Denizbank Kurumsal Pazarlama Yönetmeni Murat Betoner, piyasadaki “vadeli çek sendromu” konusunda şu değerlendirmeyi yapıyor:

TİCARETİN AZALMASI DA ETKİLİ: "Zor bir dönemden geçiyoruz. Bu nedenle bankalar da mümkün olduğu kadar likit olmak zorunda. Vadeli çek kullanımının azalmış olması genel olarak ticaretin azalmasıyla bağlantılı. İnsanların genel olarak mal alıp satmak istememesinden kaynaklanıyor. Ancak, bir ürünü vadeli almak yerine, çok ihtiyacı varsa ve üretiminde çok önemli bir girdiyse elbette ki bankacısına dönecektir. Ancak, bu içinde bulunduğumuz dönem, çok ara bir dönem.

VADE FARKI DA ÖNEMLİ: Faizlerde düşme başlamasına rağmen, bankaların henüz buna tepki vermediği ve kredi faizlerinin de görece olarak reel faizlerden biraz yüksek kaldığını görüyoruz. Dolayısıyla bir insan, vadeli çekle mal almak yerine, o malı banka kredisiyle almak istemesinin yegane sebebi aradaki spread'dir. Yani vade farkıyla faiz oranını karşılaştırmasıdır.

SIKIŞIKLIK NASIL YANSIYOR?Şu anda piyasada uygulanan vade farkıyla, bankaların uyguladığı krediden daha yüksek mi bilmiyorum. Ancak böyle bir durum varsa krediye dönecektir. Tabii ki böyle durumlarda oluyor. Bu biraz da malı satan adamın sıkışık olmasıyla bağlantılı. Şimdilik kredi taleplerinde vadeli çek kullanımının azalmasına bağlı olarak bir artış olmadı. Bu ticaretin azalmasıyla ilgili gelinen bir nokta."

 

Türkiye ve dünya ekonomisine yön veren gelişmeleri yorulmadan takip edebilmek için her yeni güne haber bültenimiz “Sabah Kahvesi” ile başlamak ister misiniz?


İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR

Yorum Yaz