Yetenek Darboğazı Geliyor!

2020’ye kadar Türkiye’de her yıl işgücü talebi yüzde 1,5-3 arasında büyüyecek. Boston Consulting Group’un araştırmasına göre vasıflı, üniversite mezunu işgücünde ise 2020’ye kadar yüzde 0,5-2 arasında bir darboğaz oluşacak. Capital, bu öngörüden yola çıkarak 22 sektörde, yüzde 4 ve yüzde 6 büyüme senaryolarına göre 2020’de ne kadar kişinin istihdam edileceğini araştırdı. Ayrıca hangi sektörde, hangi pozisyonlarda yetenek açığı oluşacağını belirledi. İşte istihdamda 2020 rakamları ve yetenek açığı oluşacak pozisyonlar…

Türkiye’de bir tarafta 3,5 milyon işsiz var. Diğer tarafta ise yetenek açığından şikayet eden sağlık, sivil havacılık, bilişim gibi hızlı gelişen sektörlerin yöneticileri… İlk bakışta çelişkili gibi duran bu tablo, aslında arz ve talebin uyumsuzluğundan başka bir şey değil.

 TAV’ın CEO’su Sani Şener, havalimanı işletmeciliğinde kalifiye işgücü ve yetenekler konusunda büyük bir açık olduğunu söylüyor ve bu açığın önümüzdeki 10 yıl içinde büyüyeceğini düşünüyor.

Sağlık sektörü de aynı sorundan şikayetçi... Memorial Sağlık Grubu Genel Müdürü Uğur Genç, “Özellikle ameliyathanede çalışacak ara eleman sıkıntısı yaşanıyor. Bu tablonun gelecek 10 yılda da devam edeceğini öngörüyorum. Anestezi teknikeri, anjiyo teknisyeni, ameliyathane teknisyeni, hemşire gibi ara eleman kadrosu oluşturmak ve bu alanda yeterli eğitim vermek için üniversitelerle işbirliği yapıyoruz” diyor.

Boston Consulting Group’un (BCG), geçtiğimiz günlerde istihdam konusunda gerçekleştirdiği bir araştırma, tam da bu konuyu mercek altına alıyor. Dünyada hangi sektörlerde yetenek açığı olduğunu ve 2020’de hangi alanlarda açık olacağını inceliyor. Yetenek Mobilitesini Teşvik Ederek Ekonomileri Canlandırmak(Stimulating Economies Through Fostering Talent Mobility) adlı araştırmada, dünya genelinde işgücü arz ve talebinde 2020 ve 2030 projeksiyonlarına yer veriliyor. Araştırma, özellikle bazı ülke ve sektörlerde, ciddi bir “Yetenek açığı” tehlikesinin yaklaştığına dikkat çekiyor.

Yeni Yetenek Haritası

Bu araştırmaya göre, Türkiye’de işgücü arzının 2020’ye kadar yüzde 1, 2030’a kadar ise yüzde 0,6 oranında büyümesi bekleniyor. BCG İstanbul Ofisi Yönetici Ortağı Burak Tansan, işgücü arzındaki nispeten yavaş büyümenin ana nedeninin, 2020’ye kadarki çalışabilir nüfus, demografik gelişim ve bu gelişimin yaş grubu ve cinsiyete göre dağılımındaki değişimin olacağını ifade ediyor.

Önümüzdeki 10 yıllık dönemde nüfusun biraz daha yaşlanacağını belirten Tansan, “Kadınların işgücüne katılım oranlarının düşüklüğü ve genel nüfusun yükseköğrenim tamamlama oranının yetersiz düzeyde olması da göz önüne alındığında Türkiye’de işgücü arzında yeteri derecede yüksek bir büyüme beklenmiyor” diye konuşuyor.

İşgücü talebinin temel belirleyicisi, GSMH büyüme hızı. Bu da araştırma kapsamında 2 büyüme senaryosuna göre yapıldı. Buna göre Türkiye’de 2020’ye kadar her yıl yüzde 1,5 ile yüzde 3 arasında büyüyen bir işgücü talebi ortaya çıkacak. Tansan, Türkiye'de özellikle vasıflı, üniversite mezunu işgücünde 2020’ye kadar yüzde 0,5 ile yüzde 2 arasında bir işgücü darboğazının oluşacağının öngörüldüğünü ifade ediyor.

Capital bu öngörüden yola çıkarak 22 sektörde, yüzde 4 ve yüzde 6 büyüme senaryolarına göre 2020’de ne kadar kişinin istihdam edileceğini araştırdı. Ayrıca, hangi sektörde, hangi pozisyonlarda yetenek açığı oluşacağını belirledi. İşte istihdamda 2020 rakamları ve yetenek açığı oluşacak pozisyonlar…

Ara Elemanda Büyük Açık

Capital’in 22 sektörde gerçekleştirdiği araştırmaya göre, 2020 yılında sektörlerin pek çoğunda vasıflı, meslek yüksek okulu mezunu ara eleman sıkıntısı baş gösterecek. Özellikle bilişim, çimento, hastane-sağlık, petrokimya ve plastik sektörlerinde bu açığın ciddi boyutlarda oluşacağı tahmin ediliyor. Örneğin, bilişim sektöründe 2010’da 200 bin kişinin istihdam edildiği tahmin ediliyor.

Türkiye’de 10 yıl sonra bilişim sektörü istihdamının Türkiye’nin yüzde 4 büyüme senaryosuna göre 500 bin, yüzde 6 büyüme senaryosuna göre ise 700 bin olacağı hesaplanıyor. Her yıl ortalama 50 bin bilişim elemanı ihtiyacı doğduğunu söyleyen Logo CEO’su Ali Güven, “Lise ile üniversite arasında meslek okullarında yetiştirilecek bilgisayar teknisyenleri, işletmeler ve programcılar çok önemli” diyor. Güven, yazılım konusunda da önümüzdeki dönemde yazılım mimarı, yazılım tasarımcısı, yazılım mühendisi konusunda ihtiyacın artarak devam edeceğini belirtiyor.

Ara elaman açığı konusunda endişeli olan bir diğer sektör ise plastik. PAGEV Başkanı Selçuk Aksoy, sektörde 205 bin kişinin istihdam edildiğini ve bu sayının yüzde 3’ünün mühendis, yüzde 3’ünün teknisyen, yüzde 8’inin usta, yüzde 73’ünün işçi ve yüzde 13’ünün ise idari personelden oluştuğunu belirtiyor. Aksoy, 2020’de 285 bine ulaşacak istihdam rakamı içinde kalifiye ara elemanların son derece önemli olacağının altını çiziyor.

Petkim Genel Müdürü Hayrettin Öztürk ise teknik eleman sıkıntısının, gelecekte de, bugün olduğu sektörün en önemli problemi olacağını söylüyor ve ekliyor: “Sahayı bilen teknik eleman ve mühendis kadrolarında önemli bir açık oluşacak”.

Çimsa İK Müdürü Nezir Yalçınkaya da 2020’de çimento sektöründe mühendislerin yanı sıra teknisyen ve meslek yüksek okulu mezunu mavi yakalı işçi açığı olacağını söylüyor.

“Açıksız” Sektörler De Var

Organize perakende sektöründe 2009 yılı sonu itibarıyla 450 bin kişi istihdam ediliyor. Yani sektör, Türkiye’de istihdam edilen nüfusun yüzde 2,1’ine iş sağlıyor. Sabancı Holding Perakende Grup Başkanı Haluk Dinçer, 2020 yılında sektörde 1 milyon kişinin istihdam edileceğini öngörüyor. Yüzde 4 ve yüzde 6 büyüme senaryolarına göre ise organize perakendede 900 bin ya da 1 milyon 100 bin kişi çalışıyor olacak. Dinçer, 2020’de sektörde yetenek açığı oluşmayacağını şu sözleriyle aktarıyor:

“Türkiye’nin ekonomisi hızla gelişiyor. Tüm gelişen ekonomiler gibi hizmet sektörü her geçen gün daha fazla önem kazanıyor, ekonomideki payı katlanarak artıyor. Bu sebepten dolayı 2020’de Türkiye’de perakendede yetenek açığı olmasını beklemiyoruz.”

Organize perakende sektöründe çalışanların ağırlıklı lise mezunları olduğunu ifade eden Dinçer, “Çalışanlar genellikle herhangi bir mesleği bulunmayan ve çalıştıkları şirketlerin eğitip, meslek kazandırdığı gençlerden oluşuyor. Lise mezunu gençler arasında işsizlik oranının yüzde 25’i aştığını da düşünürsek, organize perakendenin bu grup için ne kadar önemli bir iş kapısı olduğunu daha iyi anlayabiliriz” diyor.

Tam 1,5 milyon kişiye istihdam yaratan ve bu rakamın 10 yıl sonra 2,5 milyona ulaşması beklenen turizm sektörü de herhangi bir yetenek açığı tehlikesi görmüyor. Turizm Yatırımcıları Derneği (TYD) Başkanı Dr. Turgut Gür, her yıl 40-50 bin kadar yeni istihdam yarattıklarını ve turizmin her sektör ve branştan insan için istihdam alanı durumunda olduğuna dikkat çekiyor. Gür, ayrıca önümüzdeki yıllarda turizm eğitimi ve kalitesinde sertifikasyonun kilit öneme sahip olacağını dile getiriyor. Amaçlarının sektörde hizmet veren personelin tamamının belge sahibi olması olduğunu açıklıyor.

Endüstriyel Tasarımcı Açığı Sürecek

Tasarımın önemi her geçen gün artıyor. Her geçen yıl üniversiteler bünyelerine endüstriyel tasarım eğitimi veren bölümler ekliyor. Pek çok İK uzmanı da geleceğin meslekleri arasında endüstriyel tasarımı ilk sıralarda gösteriyor. Hemen hemen her sanayi kolunda istihdam edilen endüstriyel tasarımcılar, geleceğin de en çok aranan yeteneklerinden olacak. Ambalaj ve kuyumculuk sektörleri temsilcileri de kendi sektörleri için bu tespiti onaylıyor.  Şu an ambalaj sektöründe 100 bin kişi çalışıyor. Rakamın 10 yıl sonra 125 bine ulaşacağı öngörülüyor. Ambalaj Sanayicileri Derneği (ASD) Genel Sekreteri ve Dünya Ambalaj Örgütü Başkan Yardımcısı Doğan Erberk, “En büyük açığın ambalajların fonksiyonel yani endüstriyel tasarımcılarında ve ambalajın uygulama alanlarını belirleyerek yeni iş sahaları açacak pazarlama mühendislerinde olacağını düşünüyoruz” diyor.

Kuyumculuk, sektörün büyümesine paralel tasarımcı açığının had safhada yaşanacağı bir diğer sektör olarak görülüyor. Goldaş Kuyumculuk CEO’su Sedat Yalınkaya, sektörde 250 bin kişinin istihdam edildiğini söylüyor. 2020’de bu rakamın 300-325 bin arasında değişeceğini öngördüklerini belirten Yalınkaya, çalışanların büyük kısmının üretimde istihdam edildiğini tasarımcı sayısının bugün de az olduğunu dile getiriyor. Sektörün Türkiye’de ve dünyada büyüme potansiyelinin yüksek olduğunu ifade eden Yalınkaya, “Tasarımın önemi daha da artacak. Tasarımın önemini fark eden şirketler bu alanda yatırım yapmaya, yetenekli, genç tasarımcıları bünyelerine katmaya devam ediyor. Önümüzdeki yıllarda bu süreç daha da hızlanacak. Farklılaşma ve yeni müşteri kitlelerine ulaşmak için tasarım sektörümüzün olmazsa olmazı” diye konuşuyor.

Pazarlama Yeteneği Ayrıcalık Olacak

Gelecek 10 yıla ilişkin pek çok sektör temsilcisi yeni ürünler yaratma, yeni müşterilere ulaşma ve bunları yepyeni yöntemlerle pazarlamalarının gerekeceğinin farkında. Bu yüzden özellikle bankacılık, mobilya, ambalaj, kuyumculuk, sigortacılık ve tekstil sektöründe 2020’de pazarlama, marka yöneticisi pozisyonlarında önemli bir açık oluşacağı düşünülüyor.

Bateks Yönetim Kurulu Başkanı Yavuz Ağaoğlu, 2020 yılında 3-3,5 milyon kişiye istihdam sağlaması beklenen tekstil sektöründe Türkiye’nin, katma değeri yüksek ve moda ürünlerde söz sahibi bir ülke olacağını söylüyor. Ağaoğlu bu nedenle 2020’de moda ve tekstil ürünleri pazarlama alanında eleman açığı yaşanacağını düşünüyor.

2020’de sigortacılık sektöründe ise 30-35 bin kişinin istihdam edileceği öngörülüyor. Aviva Sigorta Genel Müdürü Ertan Fırat, yetenek konusunda bugün İK, pazarlama stratejileri, aktüeryal çalışmalar, ürün yönetimi, marka yönetimi, IFRS raporlama ve iş zekası uygulamaları gibi alanlarda açık olduğunu belirtiyor. Fırat, 2020’de bu alanlardaki yetenek açıklarının devam edeceğini düşünüyor ve şöyle devam ediyor: “Müşteri davranışları ve segmentasyona dayalı iş modellerini oluşturabilme becerisi, aranan yetenek kategorisinde olacak.” Güneş Sigorta Genel Müdürü İlker Aycı da sektörün ürün geliştirebilen yenilikçi yeteneklere daha çok ihtiyacı olacağını düşünüyor.

Doğtaş Mobilya Yönetim Kurulu Başkanı Davut Doğan, 260 bin kişiyi istihdam eden mobilya sektörünün aile şirketlerinin ağırlıkta olduğu yapısı nedeniyle profesyonel yönetici ihtiyacı olduğunu söylüyor. 10 yıl sonra istihdamı 2’ye katlaması beklenen sektörde Doğan, en büyük açığın marka araştırmacısı, iletişim uzmanı, promosyon analisti, malzeme sentezi ve üretimi, taşımacılık, bilişim, işletme, kalite mühendisliği ve fiyatlandırma uzmanlığı alanlarında olacağına dikkat çekiyor.

Finansta Açık Nerede?

Türkiye’de finans sektörü kalifiye elemanların önemli bir kısmını istihdam ediyor. Bankacılık sektöründeki 45 banka 172 bin 402 kişi istihdam ederken, sigortacılık sektöründe 18 bin 800, aracı kurumlarda 5 bin ve finansal kiralama sektöründeyse bin 35 kişi çalışıyor. Yüzde 70’inden fazlası üniversite mezunu olan bu sektörlerin çalışan sayılarının da önümüzdeki 10 yılda yaklaşık 2 katına çıkacağı tahmin ediliyor. Anadolubank İK’dan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı İsmet Demir, sektöre yeni bankacıları kazandırmada bir sıkıntı yaşanacağını düşünmüyor. Ancak şube sayılarındaki artışa paralel dinamik pazarlama uzmanları ve orta kademe yönetici ihtiyacının artacağını belirtiyor. Demir, “Ayrıca uluslararası bankacılık yapabilecek nitelikle tecrübeli, üst ve orta düzey yöneticilere ihtiyaç duyulacak” diye konuşuyor.

Türkiye’de 2001 yılında yaşanan bankacılık krizinin ardından, aracı kurum sektörü de 2000-2004 yılları arasında işgücünün yüzde 30’unu kaybetmişti. Bugün itibarıyla aracı kurumlarda çalışan sayısı 5 bine yaklaştı. Ata Yatırım Genel Müdürü Bülent Altınel, sermaye piyasalarının küresel rekabette en güçlü yanlarından  birinin çalışan profilinin yüksek olması olduğunu söylüyor. Altınel, hızla büyüyeceğini düşündüğü sektörün bu nedenle insan kaynağı ihtiyacının artacağını ifade ediyor ve “Sermaye piyasalarında  varlıkların yönlendirilmesi ve yönetilmesi söz konusu. Buna bağlı olarak yatırım danışmanları, varlık yöneticileri başta olmak üzere pek çok kaynağa ihtiyaç olacak.” Finansal Kiralama Derneği (FİDER) Başkanı Bülent Taşar ise 2020’de yaklaşık 2 bin kişiye istihdam yaratacaklarını ve yabancı dil bilen üniversite mezunlarına ihtiyaç duyacaklarını belirtiyor.

Hızlı Büyüyen Sektörlerde Açık Da Büyüyor

“Ara Eleman Sorunu Devam Edecek” 
Sağlık sektöründe gelecekte de en önemli yetenek açıklarını, ara elamanların oluşturacağını söyleyen Memorial Sağlık Grubu Genel Müdürü Uğur Genç, “Perfüzyonist, anestezi teknikeri, anjiyo teknisyeni, ameliyathane teknisyeni, hasta bakım personeli, hemşire gibi ara eleman kadrosu oluşturmak ve bu alanda yeterli eğitim vermek için üniversitelerle işbirliği yapıyoruz” diyor. Genç, özellikle ameliyathanede çalışacak ara eleman sıkıntısının gelecek 10 yılda da devam edeceğini öngörüyor.

Sivil Havacılıkta Açık Artacak
“Yeteneklerin bulunması, geliştirilmesi ve tutulması tüm dünyada CEO’ların öncelikli gündem maddeleri arasında yer alıyor. Benim de gündemimde” diye konuşan TAV CEO’su Sani Şener, sivil havacılık sektöründe özellikle havalimanı işletmeciliğinde nitelikli işgücü ve yetenekler konusunda mevcut açığın artarak devam edeceğini düşünüyor. Şener, 2020’de 155 bin kişiye istihdam sağlama potansiyelindeki sektörde havalimanı işletmeciliği, teknik, finans ve insan kaynakları kadrolarında yetenek açığı oluşacağını öngörüyor.

2020’de Bugün Varolmayan Uzmanlıklar Aranacak

Yeşil Yakalılar Geliyor
Enerji verimliliğini artırmak için çıkarılan Enerji Verimliliği Yasası, ciddi bir istihdam alanı açıyor. 1.000 ton eşdeğeri petrol (TEP) enerji kullanan sanayi kuruluşları ile 20 bin metrekare üzerindeki veya 500 TEP enerji tüketen binalara “enerji yöneticisi” çalıştırma zorunluluğu getiriliyor. Schneider Elektrik İK Direktörü Aylin Olsun, önümüzdeki dönemde enerji verimliliği danışmanlığının önemli bir uzmanlık alanı olacağını söylüyor. Olsun, “Yeşil enerji ihtiyacına bağlı olarak yeşil yakalı uzmanlık alanları öne çıkıyor. Sektörde özellikle müşterinin ihtiyaçlarını anlayıp uygun, etkin ve verimli çözümler sunacak proje mühendisleri, servis mühendisleri, otomasyon mühendislerine büyük ihtiyaç olacak” diyor.

Telekomda Sosyal Beceri Gerekecek
Telekom sektörü de gelecekte yeni uzmanlıkların doğacağı alanlardan biri olarak görülüyor. TurkNet İK Müdürü Aycan Emre, “Şu anda var olmayan birçok yeni teknolojinin geliştirileceğini varsayarak, şimdi hiç olmayan ya da tek tük rastladığımız birçok yeni fonksiyon ve buna bağlı oluşan yeni pozisyonlar 2020’de karşımıza çıkacak. Bu pozisyonlar için sadece teknik yetkinlik değil İngilizce’de ‘soft skill” denilen sosyal beceriler çok fazla önem kazanacak” diyor.

Yetenek Açığı Neden Oluşacak?

Burak Tansan / Bcg İstanbul Ofisi Yönetici Ortağı

Vasıflı Eleman Darboğazı
Türkiye’de 2020’ye kadar olan dönemde yaklaşık yüzde 0,5 ile yüzde 2 arasında özellikle vasıflı, üniversite mezunu işgücünde bir darboğaz yaşanacak. Bunun temel sebepleri: 2020, özellikle 2030’da nüfusun demografik yapısı değişecek, bugüne göre nüfus yaşlanacak. Türkiye’de yükseköğrenimi bitiren kişilerin toplam nüfusa oranı yüzde 10’un biraz üzerinde. Gelişmiş ülkelerde bu oran yüzde 35’ler seviyesinde. Bu nedenle vasıflı işgücü havuzumuz diğer ülkelere göre hızlı bir şekilde büyüyemiyor.

Aktif Çalışma Oranı Sınırlı
Çalışma yaşı grubu olarak tanımlayabileceğimiz 15-64 yaş aralığındaki nüfusun aktif olarak çalışma oranı da yurtdışına oranla çok daha düşük. Bunun temel sebebi, Türkiye’de kadın nüfusun yurtdışına oranla çok daha az çalışıyor olması. Örnek vermek gerekirse, Türkiye'de yükseköğrenimi tamamlayan kadınların sadece 4’te 1’i aktif olarak çalışıyor. Ayrıca Türkiye yükseköğrenimi tamamlamış nüfusun yüzde 50’sini istihdam edebiliyor. Gelişmiş ülkelerde bu oran yüzde 75. Türkiye burada da geride kalıyor.

Eğitim Kalitesi Geride
Türk üniversitelerinin eğitim kalitesinde ve sayısında çok önemli gelişmeler olmuş olsa da özellikle iş okulu gibi belli uzmanlık istenen alanlarda mezun yetiştirme konusunda gelişmiş ülkelere göre hala geride. Bu spesifik eğitimlerin hala gelişmekte olması nedeniyle, özellikle ulaştırma, iletişim, sağlık ve eğitim sektörleri gibi hızlı büyümesi beklenen sektörlere kalifiye eleman yetiştirme hızı bu sektörlerin beklenen büyüme hızlarından daha düşük.

Erdal Büyük/Jobula İk Danışmanlığı Ceo

Bilişimde 2020’de Kimler Aranan Eleman Olacak?
Bilişim alt alanlarını operasyona yönelik, ürün geliştirmeye yönelik ve yönetim bilgi sistemlerine yönelik olmak üzere üç ana başlıkta toplayabiliriz.

Operasyonda Kadro Daralacak
Bilişimin operasyona dönük tarafı sağlam ve sağlıklı altyapılarla sürekli gelişiyor. Bu gelişim bu alanda çalışacak insan gücü ihtiyacını azaltıyor. 2020’de sistem, veri tabanı, teknik destek ve operasyon, kalite ve test ile güvenlik alanlarında daha az sayıda insana ihtiyaç duyulacak. Diğer taraftan kavramsal anlamda karmaşıklaşan bu sistemler daha kalifiye insana gereksinim gösterecek.

Ürün Geliştirmenin Yıldızı Parlıyor
Ürün geliştirmeye dönük alanlarında ise eleman ihtiyacı nitelik ve nicelik olarak artacak. Tanımı itibarı ile bu alanda bir yaratıcılık söz konusu olduğundan her zaman mevcuttakinden daha kalifiye insana ihtiyaç duyulacak. Bu kapsamda analiz, yazılım geliştirme, Ar-Ge ile grafik tasarım ve çoklu ortam alanlarında insan kaynağı yetiştirmeye şimdiden yatırım yapmaya başlamak gerekli.

Yetenek Açığı Doğmayacak Alanlar
İş geliştirme, danışmanlık, proje yönetimi, iş zekası ve karar destek sistemleri, yönetim bilgi sistemleri ve kurumsal kaynak planlama alanlarında ise daha yatay bir seyir izleyeceğimizi düşünüyorum.

Özlem Aydın Ayvacı
[email protected]