Zoraki sadakat

Yasemin Erdoğan

[email protected]

İş dünyası hem çalışan hem işveren açısından zorlu günlerden geçiyor. Ekonomideki belirsizlik ve yüksek işsizlik oranı, istihdam piyasasına ciddi bir durgunluk olarak yansıyor. Son 4-5 yıldır yatay seyirde ilerleyen çalışan sirkülasyonunun 2016’da keskin biçimde gerileyerek yüzde 18’e düşmesi de bu iklimin bir sonucu. Deloitte ile Peryön’ün Çalışan Devir Oranı 2016 Araştırması’na göre 2016’daki devir oranı, geçmiş yılların yüzde 30’lardaki ortalamasının oldukça gerisinde. Yani geçmiş yıllarda her 100 çalışandan 3’ü bir yıl içinde işini değiştirirken, bugün bu sayı 2’nin altına gerilemiş durumda. Üstelik bu gerileme eğilimini hemen her sektörde görmek mümkün. Capital’in 15 sektörü kapsayan araştırması, iş piyasasındaki çarpıcı değişimi ve düşen sirkülasyonun ardındaki nedenleri ortaya koyuyor. 

NEDEN HIZ KESİYOR?

Uzmanlara göre çalışan sirkülasyonundaki duraklama eğiliminin arkasında hem yerel hem küresel farklı dinamikler var. Artan işsizlik oranları, dijitalleşmeyle birlikte insan gücüne ihtiyacın azalması, şirketlerin tasarruf odaklı politikaları ve işe alım hızındaki düşüşler, gerek yeni iş arama iştahını düşüren faktörler arasında yer alıyor. Yönetim uzmanlarına göre bu durgunluğu tetikleyen en önemli faktör, belirsizlik ve güvensizlik ortamı… Çalışanlar şu günlerde belirsiz ortam nedeniyle iş değişikliğine sıcak yaklaşmıyor. Randstad Türkiye Ticari Müdürü Ener Öztürk, “Kaygı eşiğinin artmaya başladığını, aday tarafında mevcut durum ve gelecek değerlendirmelerinin çok daha etraflıca yapıldığını görüyoruz” diye konuşuyor. Ekonomik durgunluk ise bir başka önemli neden. Unida Danışmanlık Kurucu Ortağı Saide Kuzeyli, “Yatırımların belirli bazı sektörler dışında ‘bekle gör’ ihtiyatlılığına girmesi ve arz-talep sıkıntısıyla daralması söz konusu” diyor. Bu iki önemli etken, şirketlerin istihdam politikalarını yeniden dizayn etmelerine neden oluyor. Örneğin, Türkiye’nin lokomotif sektörlerinden otomotivde, bu etkiyi görmek mümkün. Birkaç yıl önce sirkülasyon oranı yüzde 25 olan pazardaki çalışan devir hızı, bugün yüzde 15-20’ye gerilemiş durumda. Sektördeki eğilimi Doğuş Otomotiv İK ve Süreç Yönetimi Genel Müdürü Ela Kulunyar, şöyle anlatıyor: “Son dönemde gözlemlenen bu düşüşte politik ve ekonomik değişimler paralelinde belirsizliğin artması ve büyümenin hızının azalmasıyla yeni iş alanları oluşumunun negatif yönde etkilenmesi belirleyici oluyor. Bu değişim çalışanları mevcut görevinde kalma eğilimine yönlendirebildiği gibi işverenleri de risk oluşturabilecek radikal değişimler yapmaktan alıkoyuyor.” 

MALİYET FAKTÖRÜ

Şirketler cephesindeki diğer önemli faktör, tasarruf odaklı maliyet kontrolü. Bu noktada, çalışan değiştirmenin işverene maliyeti de dikkate alınan bir unsur. Society for Human Resources Management’ın (SHRM) araştırmasına göre, “çalışan devrinin işveren maliyetleri üzerine etkisi”, düşünüldüğünden daha yüksek. Araştırmaya göre, giriş pozisyonundaki bir çalışanı değiştirmenin işverene maliyeti, yıllık ücretin yüzde 30 ila 50’si arasında farklılaşıyor. Orta kademe bir çalışanın değiştirilmesinin maliyeti ise neredeyse yıllık ücretinin yüzde 150’si kadar. Özellikli bir üst kademe çalışanda ise rakam, çalışanın yıllık ücretinin 4 katını buluyor. Bu gerçeğin farklında olan şirketler de “daha yetkin ama daha az sayıda insanla daha çok iş” yapma stratejisine odaklanıyor. Uzmanlar da şirketlerin bu eğilimini doğruluyor. Ekonomideki durgunluğun iş gücü piyasasında olumsuz etki yarattığını söyleyen HRM Danışmanlık Yönetici Ortağı Elif Ejdar Özel, “Daha az çalışanla daha fazla iş yapma anlayışı yerleşiyor. Dolayısıyla sirkülasyonun giderek azaldığı gözlemleniyor” diyor. Human Group Genel Müdürü Gaye Özcan, bu tasarrufun her kademe çalışan için geçerli olduğunu söylüyor. “Şirketler için eldeki yeteneği kaybetmemek çok daha önemli” diyen Özcan, son dönemde öne çıkan bir diğer eğilimin “daha az yöneticiyle” çalışmak olduğunu vurguluyor. Bunun sebebi de işe alım ve istihdam sürecindeki maliyetlerin yüksekliği… Manpower Türkiye Genel Müdürü Reha Hatipoğlu da işverenin “elindeki yeteneği tutma” eğilimine vurgu yapıyor. Türkiye’de yetenek açığının artarak devam ettiğini belirten Hatipoğlu, bu nedenle şirketlerin nitelikli çalışanlarına daha çok sarıldıklarını ifade ediyor. 

~

İŞTAH AZALDI 

Sirkülasyonu azaltan faktörler sadece işveren odaklı değil. Şirketlerin “verimlilik ve tasarruf arayışları”, “daha az çalışanla iş yapma” trendi sürerken, çalışan cephesinde de risk almama eğilimi öne çıkıyor. Uzmanlara göre artan işsizlik rakamları, çalışanların yeni iş arama iştahını ciddi biçimde olumsuz etkiliyor. Ekonomik ortamdaki makro sıkıntılar ve eskisi kadar çekici olmayan transfer ücretleri, çalışanların iş değiştirerek risk alma kararı vermesini zorlaştırıyor. Gelecek kaygısının had safhada olduğunu söyleyen Unida Danışmanlık Kurucu Ortağı Saide Kuzeyli, “Çalışan psikolojisinin bugünkü kadar bozulduğunu hatırlamıyorum. İnsanların hemen her düzeyde kendilerini koruma moduna aldıklarını ve riske girmediklerini düşünüyorum” diyor. Yüzde 15’i zorlayan işsizlik rakamları ise çalışanların iş arama iştahını kesen diğer bir faktör. Hanersman Genel Müdürü Ecehan Ersöz, yüksek işsizliğin, çalışan kesim için caydırıcı bir unsur olduğunu özellikle vurguluyor. Ersöz, şu değerlendirmeyi yapıyor: “Olası bir işten çıkarılmayla karşılaşmamak, ne kadar süreceği belli olmayan bir süreç yaşamamak için çalışanlar işlerine sarılıyor. Belli bir memnuniyet seviyesini yakalayan çalışan, risk almak istemiyor. Bunun yanı sıra daha önceki yıllarda görülen yönetici-çalışan ilişkisinin günümüzde daha modern hale gelmesi de kalma kararlarında etkili.” Randstad Türkiye Ticari Müdürü Ener Öztürk ise konuya farklı bir açıdan bakıyor ve şunları söylüyor: “Adına ister konfor alanı ister iş güvencesi kaygısı diyelim, kişi iş değiştirme aşamasında ‘Bu benim için gerçekten bir fırsat mı, aldığım risk, feda edeceklerime değecek mi’ sorusunu daha çok sorguluyor.”

HIZLILAR DA YAVAŞLADI 

Çalışan devrindeki azalma eğilimi, yapısı gereği çalışan devir hızı yüzde 20’nin üzerinde seyreden “en hızlı” sektörleri bile etkilemiş durumda. İstihdam piyasasındaki genel eğilim sirkülasyon hızının anlamlı biçimde düşmesi yönündeyken, çağrı merkezi, perakende, hizmet gibi sektörlerde de azalma veya yatay seyir dikkat çekiyor. Giyim perakendede 5 yıl önce yüzde 53 olan devir oranı, yüzde 40’a gerilemiş durumda. Hizmet sektöründe ise yüzde 35’ten yüzde 25’e düştü. Human Group Genel Müdürü Gaye Özcan, sirkülasyonun yüksek olduğu bu sektörlerde, yeni alım değil, işten ayrılanın yerine yenisini alma eğilimi gözlendiğini dile getiriyor. Özcan, “Yani büyüme değil, mevcut durumu koruma söz konusu” diye konuşuyor. Yüzde 30-40 sirkülasyon oranıyla en hızlılar arasında yer alan çağrı merkezi sektörü de hız kesenlerden. Çağrı Merkezleri Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Metin Tarakçı, “2016’da müşteri temsilcilerinin yıllık ortalama devir oranı, dış kaynak olarak hizmet veren çağrı merkezlerinde yüzde 33 oldu. 3-4 yıl önce devir oranı yüzde 40 civarlarındaydı” diyor. Hazır giyim perakendeciliği de aynen çağrı merkezlerinde olduğu gibi yüksek devir oranıyla dikkat çeken bir sektör. 2012’de yüzde 53 olan çalışan devir hızının 2016’da yüzde 40’a gerilediğini söyleyen Kiğılı İK Direktörü Duygu Karaca Özer, “İlk 9 aylık kümülatif çalışan devir oranı ise yüzde 34 oldu. Firmalar, strateji olarak bağlılık ve aidiyet duygusunu artırmaya yönelik çalışmalara odaklanıyor” diye konuşuyor. 

DÜŞÜŞ DEVAM EDER Mİ? 

Peki çalışan sirkülasyonundaki bu azalma, önümüzdeki günlerde devam edecek mi? Unida Danışmanlık Kurucu Ortağı Saide Kuzeyli, özellikle az deneyimli satış ekiplerinde devir hızının benzer oranlarda devam edeceğini öngörüyor. Kuzeyli, “Perakende, çağrı merkezi, telekomünikasyon, lojistik gibi alanlarda çalışan sirkülasyonu geleneksel olarak devam edecektir” diyor. Teknoloji ve dijitalleşme etkisi ise birçok sektörde çalışan devir hızını ciddi oranda etkilemeye devam edecek. Otomasyonun, insan gücünü azaltan unsur olmayı sürdüreceğini belirten Hanersman Genel Müdürü Ecehan Ersöz, “Dijital dönüşüm ve Endüstri 4.0 ile daha az çalışana ihtiyaç duyulacağı bir gerçek” diye konuşuyor. Otomasyon konusunun istihdam üzerindeki etkisine, şirketlerin İK yöneticileri de dikkat çekiyor. Carrefoursa İK Direktörü Atilla Saman, bu etkinin özellikle perakende sektörünü yakından ilgilendirdiğini belirtiyor. Saman’ın gelecek projeksiyonu şöyle: “Perakende, bugün için emek yoğun bir sektör. Ancak katma değer yaratmayan bazı işlerin daha fazla otomasyona yöneleceğini düşüncesindeyiz. Buna bağlı olarak sirkülasyon oranın yüzde 10 seviyelerine düşmesini bekliyoruz.” Benzer etkiler otomotiv pazarında da gözlenecek. Gelecekte fiziksel güçle yapılan iş sayısında azalma olacağını belirten Doğuş Otomotiv İK ve Süreç Yönetimi Genel Müdürü Ela Kulunyar, “Bu alandaki çalışanların kendilerini geliştirmeleri, otomasyona yönelik farkındalık ve bilinç kazanmaları önemli olacak” sözleriyle, geleceğe dair önemli ipuçları veriyor.

~