Enflasyona Özel Metre

Enflasyonu ölçen Devlet İstatistik Enstitüsü, kamuya sadece ana ürün grupları için oranları açıklıyor. Konut, gıda, sağlık ve eğitim gibi gruplardaki artışla, enflasyonun yönünü tam olarak tahmin etmek zor. Oysa, ekmek, sigara, otomobil, benzin gibi nihai tüketim ürünlerindeki fiyat artışlarının enflasyona etkisini ölçek daha kolay. Capital’in Türkiye’de ilk defa yaptığı bu araştırma, bir anlamda “enflasyon-metre” özelliğini de taşıyor.

Uygulamaya sokulan 3 yıllık orta vadeli istikrar programı nedeniyle, 2000 yılı boyunca gözler hep enflasyonun üzerindeydi. Devlet İstatistik Enstitüsü´nün (DİE) her ayın 3’ünde yayınladığı enflasyon verileri merakla beklendi. Bu veriler açıklanmadan önce de herkes tahmin yarışına girdi.

2000 yılı sonunda enflasyon hedeflenen düzeye kadar indirilemese de, yarı yarıya düşüş gösterdi. Hedefler yine tutturulamadı, ancak enflasyondaki düşüşün 2001 yılında da süreceği tahmin ediliyor.

Türkiye´nin geleceği enflasyonla savaşın sonucuna endekslendiği için, 2001 yılında da gözler enflasyon canavarına odaklanacak. Yıl sonunda enflasyonun hangi düzeyde olacağını anlamak için her ayın verilerinin açıklanması merakla beklenecek. Aylık gerçekleşmelere göre yıl sonu tahminleri sürekli yenilenecek.

Tahmin için ipuçları

Aslında enflasyonda düşüşün olup olmadığını günlük hayatımızda kullandığımız mal ve hizmetlerin fiyatlarını takip ederek de görmek mümkün. Bu mal ve hizmetlerin fiyatlarının eskisine göre daha yavaş artması enflasyonun düştüğüne işaret ediyor.

Ancak, söz konusu mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimin enflasyona ne kadar etki yapacağını anlayabilmemiz için fiyat endekslerindeki ağırlıklarını da bilmemiz gerekiyor.

DİE, mal ve hizmetleri gruplandırarak fiyat endekslerindeki payını açıklıyor. Ancak, tek tek mal ve hizmetlerin endeksteki payını devlet sırrı gibi saklıyor. Örneğin gıda, içki ve tütün grubunun TÜFE´deki (Tüketici fiyatları endeksi) ağırlığının yüzde 31.09 olduğunu biliyoruz. Buna karşılık, örneğin domatesin endeksteki ağırlığının ne kadar olduğu konusunda bir bilgimiz yok.

Tüketim harcamaları anketi

Ancak elimizde 1994 yılında yapılan hane halkı tüketim harcamaları anketinin sonuçları var. Bu anketin sonuçları Türkiye´de mal ve hizmetlere ne kadar harcama yapıldığını gösteriyor.

Biz tek tek mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimin enflasyona olan etkisini hesaplamak için, bu sonuçlardan yararlanabileceğimizi düşündük. Böylece bu anketin sonuçlarını inceleyerek başlıca mal ve hizmetlere yapılan harcamaların Türkiye´deki toplam tüketim harcamaları içindeki payını hesapladık.

Hesapladığımız bu oranlar, söz konusu mal ve hizmetlerin TÜFE´deki payını tam olarak göstermiyor olabilir tabii. Ancak, aradaki farkın çok fazla olmadığını tahmin ediyoruz. Çünkü DİE, TÜFE´yi bu anketin sonuçlarından yararlanarak oluşturmuştu.

İlk sırada kira var

Yaptığımız araştırmaya göre, Türkiye´de enflasyon üzerinde en etkili olan faktör kira. Kira harcamalarının Türkiye´deki toplam tüketim harcamaları içindeki payı yüzde 12.77´yi buluyor. Kira, bu oranla diğer mal ve hizmetlerin açık ara önünde ve birinci sırada yer alıyor.

Kira harcamalarının toplam tüketim harcamaları içindeki payının yüzde 12.77´yi bulması, bu alandaki her yüzde 10´luk artışın enflasyonu 1.28 puan yükselteceğini gösteriyor.

Bilindiği gibi, hükümet geçen yıl kira artışlarına sınır getiren bir yasa çıkarmıştı. Yaptığımız araştırma, bu yasanın çıkarılmasındaki haklılığı ortaya koyuyor.

Ancak, yasayla yüzde 25´le sınırlandırılmasına rağmen 2000 yılında kiralar yüzde 49.1 oranında arttı. Buna göre, 2000 yılında yaşanan yüzde 39´luk enflasyonun 5 puanının kiradan kaynaklandığı hesaplanıyor.

Canavar etle besleniyor

TÜFE´de en büyük ağırlığa gıda, içki ve tütün grubunun sahip olduğunu biliyoruz. Yaptığımız araştırmaya göre, enflasyona en çok etkide bulunan gıda ürününü ise et oluşturuyor.

Et harcamalarının toplam tüketim harcamaları içindeki oranı yüzde 4.52 düzeyinde. Bu oranla et en fazla tüketim harcaması yapılan ikinci ürün konumunda bulunuyor.

Yaptığımız hesaplamaya göre, et fiyatlarındaki her yüzde 10´luk artışın enflasyona katkısı 0.45 puan düzeyinde.

Temel gıda maddemiz olan ekmek de enflasyona etkisi açısından etin çok altında kalmıyor. Ekmek için harcadığımız paranın toplam tüketim harcamalarımız içindeki oranı yüzde 3.54´ü buluyor.

Bu durum, ekmek fiyatlarındaki her yüzde 10´luk artışın enflasyonu 0.35 puan yükselteceğini gösteriyor.

Otomobil 4´üncü sırada

Tüketim harcamaları içinde dördüncü sırayı otomobil alımı için yapılan harcamalar alıyor. Otomobil, satışı çok olan bir ürün değil ama yüksek fiyatı nedeniyle tüketim harcamaları içinde önemli bir ağırlığa sahip.

Yaptığımız hesaplara göre, otomobil harcamalarının toplam tüketim harcamaları içindeki oranı yüzde 3.13 düzeyinde. Bu ise otomobil fiyatlarındaki her yüzde 10´luk artışın enflasyonu 0.31 puan yükselteceği anlamına geliyor.

Halkımızın tüketimi içinde sigaranın da önemli bir yeri var. Tiryakiler sayesinde tüketime ayrılan paranın yüzde 2.41´lik bölümü sigaraya gidiyor. Buna göre sigaraya yapılan her yüzde 10´luk zam ise enflasyonu 0.24 puan yükseltiyor.

Isınma giderleri

Isınmak için yaptığımız harcamalar tüketimimiz içinde büyük yer tutuyor. Zaten bu nedenle yakıt harcamalarının başladığı sonbahar aylarında enflasyonda sıçrama yaşanıyor.

Kömür için harcadığımız paranın toplam tüketim harcamaları içindeki yüzde 2.06 düzeyinde. Odun için harcadığımız paranın toplam tüketim harcamalarımız içindeki payı ise yüzde 1.88 olarak hesaplanıyor.

Buna göre kömür fiyatlarına yapılan her yüzde 10´luk zam, enflasyon oranını 0.21 puan yükseltiyor. Odun fiyatlarına yapılan her yüzde 10´luk zammın enflasyona katkısı ise 0.19 puan oluyor.

Elektrik için harcadığımız paranın toplam tüketim harcamaları içinde payı ise yüzde 2.01. Buna göre elektriğe yapılan her yüzde 10´luk zam enflasyon canavarına 0.2 puanlık katkı yapıyor.

Akaryakıtın yerine dikkat

Türkiye´de enflasyonun en önemli gıdasının akaryakıt ürünlerine yapılan zam olduğuna yönelik genel bir inanış vardır. Bu nedenle akaryakıt ürünlerine yapılan her zam ``Eyvah yandık!'' nidalarıyla karşılanır.

Yaptığımız araştırmaya göre, ulaştırmada kullanılan akaryakıt ürünlerine yapılan zammın enflasyona olan direkt etkisi sanıldığı kadar yüksek değil. Çünkü, bu ürünlerin tüketim harcamaları içindeki oranı birçok üründen düşük.

Benzin harcamalarının Türkiye´deki tüketim harcamaları içindeki oranı yüzde 1.83 olarak hesaplanıyor. Bu oranla benzin, ancak 10´uncu sırada yer buluyor. Ayrıca, buna göre benzine yapılan her yüzde 10´luk zam enflasyonu 0.18 puan yükseltiyor.

Mazot hesaba katıldığında bu durum pek değişmiyor. Ancak, tüpgaz, kalorifer yakıtı gibi ulaştırma dışında kullanılanlar da dikkate alındığında akaryakıtın tüketim harcamaları içindeki oranı yüzde 3.30´u buluyor. Bu ise akaryakıt ürünlerine yapılan her yüzde 10´luk zammın enflasyonu 0.33 puan yükselteceğini gösteriyor.

HANGİ ÜRÜNLERİN FİYATLARI İZLENMELİ?

Enflasyondaki gidişatı öngörebilmek için öncelikle harcama gruplarındaki fiyat değişimlerini tahmin etmek gerekiyor. Bundan sonra harcama gruplarının TÜFE´deki ağırlıkları kullanılarak enflasyon tahmini yapılabilir.

Harcama gruplarındaki fiyat değişimlerini tahmin etmek için ise şu ürünlerin fiyatlarını izlemek faydalı olabilir:

GIDA, İÇKİ VE TÜTÜN: Et, ekmek, peynir, çay, şeker ve sigara fiyatlarını yakından izlemek şart. Çünkü bunlar bu gruptaki harcamalar içinde en fazla ağırlığa sahip olan ürünler. Ayrıca tarımsal ürünlerdeki fiyat değişimini izlemek için patates ve domates fiyatları izlenebilir.

GIDA VE AYAKKABI: Bu grupta gözaltında tutulması gereken ürünleri erkek ve kadın ayakkabısı, erkek pantolonu ve gömleği ile takım elbise oluşturuyor.

KONUT VE KİRA: Bu grubun baş aktörü kira tabii. Ayrıca elektrik, su, tüpgaz, odun ve kömür de bu grupta yer alıyor.

EV EŞYASI: Oturma odası takımı, halı, buzdolabı, çamaşır makinası ve çamaşır deterjanı.

SAĞLIK: Bu gruptaki fiyat değişimini ilaç ve doktor muayene ücretlerine bakarak tahmin etmek mümkün.

ULAŞTIRMA:Otomobil, benzin, şehirlerarası otobüs ücreti ve dolmuş minibüs ücretleri izlenmeli.

EĞLENCE VE KÜLTÜR: Televizyon ve gazete bu gruptaki en büyük harcama kalemlerini oluşturuyor.

EĞİTİM: Bu gruptaki fiyat değişimini tahmin etmek için özel lise ve kurs ücretlerindeki artışlara dikkat etmek yeterli.

OTEL, PASTANE VE LOKANTA: Bu grupta en büyük harcama 1 bardak çay için yapılıyor.

ÇEŞİTLİ MAL VE HİZMETLER:Telefon görüşme ücretleri ile altın fiyatları takip edilerek bu grup için tahmin yapılabilir.