Fiyatlar Düşüyor!

Türkiye gibi yüksek enflasyonla yaşayan ülke için böyle bir değerlendirme anlamsız gelebilir. Ancak, gelişen teknoloji, artan kitlesel üretim ve keskinleşen rekabet, bazı ürünlerin fiyatını reel olarak ucuzlatıyor. ABD’de de yaşanan bu tablo, Türkiye’de de dikkati çekiyor. Teknoloji ağırlıklı ürünler reel olarak ucuzlarken, ekmek, tuz, yağ ve et gibi temel ihtiyaç ürünleri pahalılaşıyor.

Hesap Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılmış. Bunun için 100 yıl öncesine, 1900 yılına gidiyoruz. O dönemin hali vakti yerinde Amerikan vatandaşı New York’da beş yıldızlı bir otelde kalmak için 8 dolar ödüyordu. Şimdi ise beş yıldızlı bir otelde konaklamanın bedeli  600 dolar. Neredeyse 80 katına yakın. Ancak, durun, hesap devam ediyor. Bu Amerikalı beş yıldızlı lüks otelindeki odasından, örneğin Şikago’ya telefon ettiğinde, şimdikinden çok daha fazlasını ödüyordu. Gelişen teknoloji, bu telefon görüşmesini yüzde 99.9 oranında daha ucuz hale getirdi.

Bir başka hesap da otomobilin efsane yaratıcısı Henry Ford’dan... Ford, 1908 yılında ilk otomobili olan Model T’yi 850 dolara mal etmişti. Ancak, şimdi otomobil fiyatları cari olarak bunun kat kat üstünde. Reel hesaba baktığımızda, yüz yıl içinde otomobilin fiyatı yüzde 50 oranında gerilemiş.

Garip ama hesap doğru

ABD’den rakamlar kullanarak yaptığımız hesaplar, sadece bu ülke için geçerli değil. Yıllardır yüksek enflasyonla yaşayan Türkiye’de de bazı ürünlerde aynı tablo geçerli. Bunun arkasında ise başta gelişen teknoloji, üretim teknikleri ve artan rekabet var.

Örneğin ABD’deki hesaplarda elektrik ve telefon gibi hizmetlerle; buzdolabı, otomobil, bisiklet ve giyim gibi ürünlerde fiyatların hızlı bir şekilde, reel anlamda düştüğü görülüyor.

Bunun yanı sıra, bazı ürünlerde de ciddi reel artışlar dikkati çekiyor. Fiyatında ciddi reel artışlar görülen ürünler arasında beş yıldızlı otelde konaklama, tiyatro bileti, sigara, dergi, viski ve ekmek gibi ürünler yer alıyor.

Türkiye’de tablo nasıl?

Türkiye, son 30 yılı yüksek enflasyonla geçirdi. 1970’den sonra Türkiye tek haneli rakam hiç görmedi, hatta birkaç kez 3 haneli enflasyonla da tanıştı. 1990’lı yılları ise yüzde 60’ların üzerindeki enflasyonla geçirdi. İşte bütün bunlara rağmen, 1960 ve 1990 yıllarıyla günümüzün kıyaslamasıyla gerçekleştirilen araştırmalar, bazı ürünlerde fiyatların reel olarak gerilediği ortaya çıkıyor. Bir başka deyişle, bazı ürünlerin fiyatı, ister inanın, ister inanmayın “ucuzluyor”...

Devlet İstatistik Enstitüsü’nün (DİE) verileri ve özel sektörden topladığımız verilerle iki ayrı değerlendirmeye dayalı çalışma hazırladık. Bunlardan birinde, fiyatların düzeyini, 1960 ve 2000 yılları için karşılaştırdık. Ardından da reel fiyatlara ulaştık. Değişimi ortaya koyan tablo ortaya çıktığında, temel ürünler için hazırladığımız analizde, bir bölüm ürünün ucuzladığı gerçeğini saptadık.

Ucuzlayan ürünlerin profili

1960-2000 yılları için yaptığımız değerlendirmede, doğal olarak sınırlı sayıda ürün kullanmak zorunda kaldık. Bunda, hem bazı ürünlerin o dönemde Türkiye’de yaygın olmaması etkili oldu hem de bir bölüm ürünün fiyatına ulaşmanın zorluğu vardı.

Yaptığımız hesapta, reel fiyatı en fazla düşen ürünün, kadına yönelik yünlü kumaş olduğu ortaya çıktı. Ayrıca reel olarak ucuzlayan ürünler arasında kahve, erkek yün kumaş, elektrikli süpürge, televizyon, bira ve buzdolabı gibi ürünler yer alıyordu.

Özellikle beyaz ve elektronik eşya grubundaki ucuzlama iki nedene bağlanıyor. Birinci etken, teknolojideki gelişmeler. Diğer etken ise bu ürünlerin Türkiye’de kitlesel olarak üretilmesi ve rekabetin giderek daha da keskinleşmesi oldu.

Aynı dönemde fiyatı reel olarak, enflasyonun çok üstünde artan ürünler de vardı. Listenin en başında ise kiralar ve ekmek geliyor. Bunu koyun eti, müzik seti (radyo), tuz, su ve gazete izliyor.

1990’ların dünyasında ne oldu?

Bu analizin 1990-2000 arasını kapsayanı, ürün sayısı nedeniyle daha anlamlı sonuçlar içeriyor. Ayrıca, bu dönemdeki sonuçlar, artan rekabet ve gelişen teknoloji faktörünü daha açıkça gözler önüne seriyor. Bu sayfadaki tablo incelendiğinde, reel düşüş sıralamasında zirvede yer alan ürünler, sözünü ettiğimiz görüşü açıkça destekliyor.

Reel olarak fiyatı düşen ürünler sıralamasının zirvesinde, son dönemin yıldızı cep telefonları var. Burada fiyatı, 1994 yılı için elde ettik. O dönemde Türkiye’de cep telefonları 1000 dolar karşılığı TL’den satılıyordu. Hesabı da buna göre yaptık. Ancak, reel ucuzluk çok yüksek.

Sıralamada cep telefonundan başka bilgisayar, video, telefon ücreti, elektrikli süperge, otomobil ve çamaşır makinesi gibi ürünler de dikkati çekiyor.

Fiyatı reel olarak artan ürünler listesinde ise önemli bir saptama gözler önüne çıkıyor. Bu da su, kira, ekmek, yağ ve et gibi, temel gıda ürünlerinin fiyatlarındaki hızlı yükselişler. Zaten sıralamada, bu gibi temel ihtiyaç ürünleri yoğunluk kazanıyor. Bir anlamda, geleneksel ürünlerde fiyatlar artarken, yeni ürünlerde fiyatlar reel olarak geriliyor.

1990-2000 yılları arasında ABD için yapılan analizden de benzer sonuçlar çıkıyor. Fiyatı reel olarak gerileyen ürünler listesinin başında bilgisayar, telefon ücreti, internet bağlantısı, video, cep telefonu, televizyon, compact disk ve buzdolabı buluyor.

Fiyatı çok artanlar arasında ise sigara zirvede yer alıyor. Ardından New York-Londra uçak bileti, kolej ücreti, tiyatro bileti ve beş yıldızlı otelde konaklama var.