Kıskaç daralıyor

Özlem Aydın Ayvacı

[email protected]

Sigortada maliyetler yüzde 90 artarken primlere bunun 50 puanı yansıdı. Otomotiv yan sanayinde yüzde 30’luk yükselişin yarısı, ulaşımda ise yüzde 60’lık maliyet yükünün yalnızca yüzde 30’u fiyatlara taşındı. Mobilya, ambalaj, bilişim ve demir-dışı metaller gibi sektörlerde ise artan maliyetler doğrudan kârlılığı eritti. 2025’te de faiz baskısı, sıkı para politikaları ve talepteki dalgalanmalar ekseninde fiyat-maliyet kıskacının daralması bekleniyor.

“Çin başta olmak üzere Uzak Doğu ülkelerinden yapılan ithalat, uygulanan kur sistemi nedeniyle daha ucuz kalıyor. Yerli üreticiler ucuz ithal ürünler karşısında ithalatta telafi edici vergi uygulamalarıyla korunmuyor. Bu nedenle artan maliyetlerimiz ürün fiyatlarına yansıtılamıyor.” Bu sözler kaynak ve döküm gibi ağır sanayi sektörlerinde yer alan Gedik Holding’in yönetim kurulu başkanı Hülya Gedik’e ait. 2025’in de 2024 yılı gibi özellikle işçilik ve yurt içi fiyat artışlarıyla tüm maliyet kalemlerinde, artış hızı azalsa da artmaya devam  edeceğini söyleyen Gedik, “Dinamik senaryolarla çalışmak durumunda olduğumuzda artışlarımızı asgari ücretin belirlenmesiyle sıklıkla güncelleyerek devam edeceğiz. Maliyet artışları ve ithal ürünler karşısında rekabet gücümüzü kaybetmemiz nedeniyle kârın önemli ölçüde baskılandığı ve finansman maliyetlerinin halen yüksek seyretmeye devam edeceği zor bir 2025 yılı bekliyoruz” diyor. Sadece ağır sanayide değil sigortacılıktan finansa, tekstilden mobilyaya kadar birçok sektörde maliyetler hızla yükselirken kâr marjları baskı altında kalıyor. En büyük sorun ise maliyet artışlarının fiyatlara tam olarak yansıtılamaması. Yükselen işçilik giderleri, döviz kuru dalgalanmaları ve ithalat baskısı nedeniyle birçok sektör satış fiyatlarını artırmakta zorlanıyor. Finansman maliyetleri hala yüksek seyrini koruyor. Şirketlerse maliyet kıskacı sıkışırken 2025’te fiyatmaliyette dengeyi nasıl koruyacağını düşünüyor. 

YENİ PAZAR ARAYIŞI

2024’te yükselen maliyetler birçok sektörü sıkıştırırken bazı sektörlerde şirketler hiç fiyat artışı yapamadı. Ev ve mutfak eşyalarında maliyetler yüzde 80 yükseldi, ancak bunun 1 puanı bile fiyatlara yansıtılamadı. Ev ve Mutfak Eşyaları Sanayicileri ve İhracatçıları Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Talha Özger, durumu şöyle özetliyor: “Üretimde ana girdilerimiz olan iş gücü, kiralar ve yurt içi tedarik malzemelerinde yüzde 60-80 arasında artış yaşandı. Avrupa başta olmak üzere artan rekabet nedeniyle ihracatçı şirketlerimiz, müşterilerini kaybetmemek için fiyat artışı yapmadı.” Fiyatları zarar pahasına artırmamalarının müşteri kayıplarını minimumda tuttuğunu belirten Özger, “2024 kazanç yılı olmadı. 2025’e ulaşanlar için de hesabımızı çok iyi yapmamız gereken bir dönemdeyiz. Maliyet artışlarıyla kurlar arasındaki makas 2025’te devam ederse birçok ihracatçı zorlanacak. Bu nedenle 2025’te yeni ama kârlı pazarlar peşinden koşacağız” diye konuşuyor. İstanbul Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçılar Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Çetin Tecdelioğlu da yüzde 60 artan maliyetleri fiyatlara yansıtamadıklarını söylüyor ve “2024’ün ikinci yarısında neredeyse her ay zarar ettik ya da kafa kafaya tamamladık” diyor. Bu ortamda verimliliğe odaklandıklarını ve bunun rekabet güçlerini artırdığını söyleyen Tecdelioğlu, “2025’in 2024 gibi kârsız olacağını söyleyebiliriz” diyor. Koton CEO’su Bülent Sabuncu, moda ve hazır giyim sektörü dinamiklerine uygun olarak sezon bazlı çalıştıklarını belirterek “Yılın geneline bakıldığında enflasyonun altında bir maliyetle ürün tedarik ettik. Maliyet artışının tümünü fiyatlarımıza yansıtmadan süreci yönetebildik” diyor. Hedeflerinin maliyet artışını enflasyonun altında tutmak olduğunu söylüyor. 

DİPTEN DÖNÜŞÜ BEKLİYOR

Mobilya sektörü maliyet baskısının gölgesinde talep daralmasıyla boğuşan sektörler arasında yer alıyor. Artan üretim giderlerine rağmen fiyatlarını yükseltemeyen sektör, ertelenen harcamalar nedeniyle sıkışmış durumda. Modoko Başkanı Koray Çalışkan, tüketicilerin artık büyük alımlarda daha temkinli davrandığını vurgulayarak 2025’in ikinci yarısından itibaren ekonominin toparlanmasını beklediğini belirtiyor ve “Bu dönemde ticaretin hızlanması, yerli üretim ve ihracat artışıyla piyasanın dipten yukarı ivme kazanması muhtemel. Yapısal reformlar ve yatırım ikliminin iyileşmesiyle Türkiye ekonomisi yeni bir yükseliş dönemine girebilir” diye konuşuyor. Alfemo Genel Müdürü Hakan Bahar ise hammadde maliyetlerinin her ay yüzde 2-3 civarında arttığını söylüyor. Eskisi gibi yıllık bağlantılar yapamadıklarını, ancak her maliyet artışını da fiyatlara tam olarak aktaramadıklarını belirten Bahar, “Bu en büyük problemimiz. 2025’te enflasyon ve faiz oranlarının düşürülmesi hedefleniyor. Ancak enerji ve hammadde maliyetlerindeki yükseliş, küresel ticaret savaşları, bölgesel gerginlikler ve jeopolitik riskler bu süreci olumsuz etkileyebilir. İki yıllık bu geçiş sürecini atlatabilen şirketler sıçrama gösterecektir, ama buna dayanabilmek oldukça zor” diyor. Ambalaj Sanayicileri Derneği Başkanı Zeki Sarıbekir, 2024’te maliyetlerinin enflasyon oranı kadar artmasıyla kârlılıkların düştüğünü ve maliyet artışını fiyatlara yansıtamadıklarını söylüyor. Maliyet artışlarına karşılık daha verimli olmaya çalıştıklarını anlatıyor. 2025’in daha zor bir yıl olsa da savaşların sona ermesiyle yeni pazarların pek çok sektörü dolayısıyla ambalajı büyüteceğini düşünüyor. 

STRATEJİK YAKLAŞIMLAR 

Takım tezgahları sektöründe 2024’te maliyetler yüzde 60 arttı. Tezmaksan Grup CEO’su Hakan Aydoğdu, bu artışın yalnızca bir kısmını fiyatlara yansıtabildiklerini belirterek, “Piyasa koşulları ve müşteri taleplerindeki yavaşlama bizi sınırlıyor. Fiyatları artırmak müşteri kaybına yol açabileceği için temkinli hareket ettik” diyor. 2025’te iş gücü, genel giderler ve yedek parça maliyetlerinde önemli artışlar beklediklerini ifade eden Aydoğdu, “Maliyetlerde yine yüzde 60’lık bir yükseliş öngörüyoruz. Yedek parça tedarikindeki zorluklar ve küresel tedarik zinciri problemleri de bu baskıyı artırabilir. 2024’te dövizdeki yatay seyir nedeniyle artan maliyetleri yönetmekte zorlandık. Ayrıca yüksek faiz oranları finansman yükünü daha da artırdı. Bu süreçte daha verimli üretim tekniklerine, yerli tedarikçilere ve sıkı bütçe takibine yönelerek maliyet baskısını hafifletmeyi hedefliyoruz. İhracat odaklı büyümeyi hızlandıracağız” diye konuşuyor. Yorglass CEO’su Fabrizio Missich de sabit giderlerinin 2024’te yüzde 60 arttığını belirtiyor. Rekabetin yoğunluğu ve azalan pazar hacmi nedeniyle bu maliyetleri fiyatlara tam olarak yansıtamadıklarını ifade eden Missich, maliyet baskısını hafifletmek için çeşitli stratejiler uyguladıklarını söylüyor. “Yeni müşteriler kazanarak ve devreye aldığımız ürünlerle hacim artışı sağladık. Verimlilik projeleri sayesinde operasyonel maliyetleri optimize ettik. Bu sayede pazar payımızı koruyabildik. Ancak artan maliyetler ve düşen birim fiyatlar kârlılığı sınırladı” diyor.

KÜRESEL REKABET

2024’te küresel rekabet, özellikle Avrupa merkezli rakiplerin agresif fiyat politikalarıyla daha da sertleşti. Bu durum birçok sektörde maliyet artışlarının fiyatlara tam olarak yansıtılmasını zorlaştırdı. Örneğin elektrolitik bakır bu sektörler arasında yer alıyor. Sarkuysan Yönetim Kurulu Başkanı Hayrettin Çaycı, elektrolitik bakır sektöründe 2024’te maliyet artışlarını fiyatlara tam yansıtamadıklarını söylüyor. Buna özellikle Avrupalı rakiplerinin fiyat düşürmesinin neden olduğunu belirten Çaycı, kaybını şöyle anlatıyor: “Yansıtılmayan maliyet özellikle 2024 yılının ikinci yarısında kâr payının düşmesine neden oldu. Bunun karşılığında satış ve ihracatın aşırı düşmesini engellemiş olduk. 2025 yılının 2024’ten daha rekabetçi geçeceğini tahmin ediyoruz. Özellikle personel ücret artışı ve enerji maliyetlerinin artışı olumsuzluğun ana kaynağı olacak. 2025 yılı sektörü çok olumsuz etkileyecek.” Bilişim de rekabetin zorladığı sektörlerden. Kaspersky Türkiye Genel Müdürü İlkem Özar, bilişim sektöründe 2024’te maliyet artış oranının yüzde 60’a ulaştığını söylüyor. Maliyet artışlarını fiyatlarına yansıtamadıklarını belirten Özar, “Teknoloji şirketleri eskiden vermedikleri indirimleri vermeye başladı. Aynı büyüklükteki bir proje yurt dışında 100 birime satılırken Türkiye’de 20-30 birime kadar düşebiliyor. 2025’te en önemli maliyet artış kalemleri tabii ki personel giderleri olacak. 2025’te TL olarak minimum yüzde 25 maliyet artışı bekliyoruz. 2024, parayı bankaya yatırmanın iş yapmaktan daha çok gelir getirdiği bir yıl oldu. Ancak 2025’te bu durumun değişmeye başlayacağını, daha çok iş yapılmaya başlanacağını düşünüyorum” diye konuşuyor. 

TÜKETİCİYİ KORUDULAR

Özellikle enflasyonist ortamda rekabet ve tüketici hassasiyeti fiyatlandırma stratejilerinin merkezinde yer almak zorunda. Bunu yapmayan şirketlerin pazar kaybı yaşaması olası. Kocaman Balıkçılık Yönetim Kurulu Başkanı Osman Kocabaş, su ürünleri sektöründe maliyetlerin enflasyon oranı kadar arttığını ancak tüketiciyi korumak adına bu artışları ellerinden geldiğince az yansıttıklarını belirtiyor. Düşük kârlılıkla çalıştıklarına değinen Kocabaş, “2024 Şubat-Aralık döneminde ana ürünümüz karideste yaklaşık yüzde 30 fiyat artışı yaptık. 2025’ten ümitliyiz. Yine de sektörümüzde öngörüde bulunmak zor. İşçilik ve hammadde maliyetleri artışı ve piyasa koşullarına göre durum belli olur. Ancak büyük bir değişiklik olmazsa fiyatların benzer seviyelerde seyretmesini bekliyoruz” diyor. Penti CEO’su Mert Karaibrahimoğlu da benzer bir strateji izlediklerini belirterek, “2024, özellikle ücret artışları ve operasyonel giderler açısından zorlu geçti. Yılın ilk yarısında enflasyon ortalama yüzde 25 seviyelerindeyken, tüketici talebinin canlı olması kontrollü fiyat ayarlamaları yapmamıza imkan tanıdı. İkinci yarıda talepte daralma yaşanmasına rağmen tüketicilerimize en uygun fiyatlarla ulaşmaya odaklandık” diyor. Karaibrahimoğlu, promosyon stratejileriyle satışları dengede tutabildiklerini belirterek, “Geçen yıla kıyasla çift haneli, kontrollü bir maliyet artışını dikkate aldık. 2025’te tüketici talebini doğru fiyat politikalarıyla yönetirken operasyonel verimliliği artırarak maliyet baskılarını dengelemeyi hedefliyoruz” diyor.