Tahammül azaldı

Ayçe Tarcan Aksakal

[email protected]

Ancak yeni yatırımlarda liderlerin başarısızlığa tahammülü iyice azalmış durumda. Yeni bir yatırım başarısız olursa 1 yıl içinde proje sonlandırılıyor. Enerjide ise süre 6 aya düştü. Başarısız yeni bir ürün ve mağaza için de bugün süre en fazla 6 ay olarak veriliyor. Başarısız CEO ve üst düzey yöneticilere tahammül ise azalarak 6 aya kadar indi. Ancak son dönemde sanayide ve mevcut yatırımlarda yaşanan maliyet artışları ve artan rekabet eskiye göre başarısızlığa tahammül süresini biraz daha uzatıyor. Öte yandan bu durum yeni yatırım, yeni ürün ve yeni mağazalardaki başarısız sonuçlar için söz konusu değil. Yeni yatırımlardaysa patronlar başarısızlığa en fazla 1 yıl tahammül ediyor. Enerjide ise bu süre 6 aya kadar düşüyor. Yeni üründe de başarısızlığa 6 ay tahammül ediliyor. Yeni CEO ve üst düzey yöneticilere başarılı olmaları için ortalama 1 yıl süre tanınıyor, ancak patronlar yeni yöneticilerin ortalama 6 ayda işi öğrenip başarılı olmasını bekliyor. 

YATIRIM İŞTAHI

Devam eden mevcut yatırımlarda başarısızlığa tahammül süresi sektöre ve şirkete göre değişmekle birlikte eskiye göre uzuyor. Büyük grup ve şirketler mevcut yatırımlarda başarısızlığa daha sabırlı davranıyor. Bunun en önemli nedenlerinin başındaysa artan maliyetler, hammadde krizleri, düşen kârlılıklardan dolayı yatırımcıların yatırım iştahının azalması ve güvenli liman arayışı bulunuyor. Yatırımların geri dönüş süresinin kârlılık düşüşleri nedeniyle enerji hariç tüm sektörlerde uzadığını söyleyen BLC Group Yönetim Kurulu Başkanı Şahin Balcıoğlu, “Bu durum yatırım iştahımızı azaltıyor. Yapılmış yatırımlar için başarısızlığa tahammül süremiz istemeyerek uzuyor” diyor. Bildikleri işlere yatırım yaptıklarını söyleyen Polisan Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Emin Bitlis, sanayi alanındaki yatırımların başarılı olması için 5 yıl zaman tanırken bunun bazı yatırımlarda 7 yıla kadar uzayabildiğini belirtiyor. Bitlis, “Başarısızlık için en önemli kriterimiz yatırımın geri dönüş süresi” diyor. Artan maliyetler nedeniyle bir yatırımdan beklenen başarılı olma süresinin uzadığını söyleyen Boss4 Gayrimenkul Yönetim Kurulu Başkanı Abdülkadir Akkuş da 10 yıl önceye göre başarısız yatırıma 2 kat daha fazla zaman tanıdıklarını belirtiyor. Akkuş, “Bugün aşırı rekabet, savaşlar, hammadde krizleri gibi tüm dünyayı etkileyen sorunlar sebebiyle yatırımlarda tahammül süresi uzuyor. Yatırımcı güvenli liman arıyor” diye konuşuyor. İşler büyüdükçe yatırımın başarılı olması için tanıdıklarını sürenin uzadığını söyleyen CVS Şirketler Topluluğu CEO’su Erkut Çavuş, “İnşaatta 2-3 yıl zaman tanıyoruz” diyor. 

YENİLERDE SÜRE KISA

Artan maliyetlerden dolayı mevcut yatırımlarda patronlar daha sabırlı olurken yeni girişim, yeni yatırım, yeni ürün ve yeni mağazada başarısızlığa daha az tahammül gösterme eğilimi var. Yaptığımız araştırma 10 yıl öncesine göre iş insanlarının yeni yatırım ve projelerde başarısızlığa tahammülünün neredeyse yarı yarıya azaldığını gösteriyor. Eskiden başarısız olan yeni bir yatırıma en fazla 4 yıl tahammül edilirken şimdi bu süre ortalamada 1 yıla kadar düşmüş durumda. Benzer durum başarısız yeni bir ürün ve yeni mağaza olduğu zaman da görülüyor. Başarısız yeni bir ürün ve mağazaya 10 yıl önce 2 yıl gibi bir süre tanınırken şimdi 6 ay ila 1 yıl tanınıyor. Kâr marjlarının azalmasıyla bugün 10 yıl öncesine göre yeni bir yatırımda başarısızlığa olan tahammül süresinin kısaldığını söyleyen Goldmaster CEO’su Sinan Bora, 10 yıl önce yeni bir yatırımda başarısızlığa 3 yıl tahammül ederken bugün bu sürenin 1 yıla kadar düştüğünü belirtiyor. Yeni ürün ve yeni mağaza yatırımlarındaysa başarısızlığa tahammülün 6 aya kadar düştüğünü anlatan Bora, “Artan maliyetlerle hata yapmayı ya da tolerans göstermeyi daha da kısmak zorunda kaldık. Marjlar düştü, enflasyon arttı, fizibilite çalışmalarında çok daha dikkatli olmak zorundayız” yorumunu yapıyor. Hızlı yeni ürün çıkarabilen bir şirket olduklarını söyleyen Arzum Yönetim Kurulu Başkanı Murat Kolbaşı, yeni bir ürün çıkardıktan sonra en az 1 yıl süre verdiklerini ifade ediyor. Kolbaşı, “Yeni bir üründen 1 yıldan önce vazgeçmeyiz” diyor. Yüksek faiz, yüksek enflasyon nedeniyle artan yerine koyma maliyetlerinin yeni bir yatırım veya projede başarısız olmaya tahammül etme süresini oldukça kısalttığını belirten Europcar Türkiye CEO’su Fırat Fidan, “Başarısızlığa tahammül süresi 10 yıl önce 2-3 yıl arasında değişiyordu şimdi bu süre 6 ay ila 18 aya kadar düştü” diyor. 

EN TAHAMMÜLSÜZLER

Enerji gibi yatırım maliyetlerinin yüksek olduğu sektörlerde ise başarısızlığa çok daha az tahammül ediliyor. Güneşten rüzgara kadar neredeyse enerji sektörünün hemen her alanında başarısız bir yatırıma en fazla 6 ay süre tanınıyor. Enerji sektöründe başarısızlığa tahammül süresinin 1 yıldan 6 aya kadar düştüğünü söyleyen Göktekin Enerji CEO’su Abdullah Göktekin, “Bu durum teknolojinin gelişmesinden kaynaklandı çünkü enerji yatırımlarında hata payları daha öngörülebilir oldu” diyor. Göktekin, yaptıkları güneş ve rüzgar santrallerinin performansını 6 ayda gözlemleyebildiklerini ve buna göre devam kararı verdiklerini belirtiyor. Göktekin, “Güneş ve rüzgar yatırımlarında fizibiliteyi 6 ayda anlamak mümkün oluyor” diye konuşuyor. Dünyada gelişmelerin hızlanmasıyla yatırımların başarılı olması için beklenen sürenin kısaldığını söyleyen Reysaş Yatırım Holding CEO’su Egemen Döven de yeni bir yatırıma başarılı olması için 6 ila 12 ay arasında zaman tanıdıklarını belirtiyor. Döven, “Kesinlikle 1 yılı geçmeden olumlu ya da olumsuz kararımızı veriyoruz” diyor. Artan belirsizliklerden dolayı yönetim kurullarında yatırımın durumuyla ilgili karar vermek için daha kısa süre tanındığını söyleyen Sabancı Üniversitesi Öğretim Görevlisi Dr. Yusuf Soner, genellikle 1 yıl sonra yatırımın sıkı bir değerlendirilmeye tâbi tutulduğunu ifade ediyor. Yeni yatırımda başarısızlığa tahammül süresinin 2 yıldan 1 yıla kadar düştüğünü ifade eden BLC Group Yönetim Kurulu Başkanı Şahin Balcıoğlu da “Bu nedenle yeni yatırım planlarını eğer imkanımız varsa önümüzü görebilmek için bekletiyoruz” diyor. 

CEO’LARDA DURUM NE? 

Başarısız yeni bir CEO ve üst düzey yöneticilere eskiye göre daha az sabır gösteriliyor. Pek çok patron başarısız bir CEO’ya en fazla 1 yıl tahammül gösterdiğini belirtirken az da olsa yeni CEO’suyla 6 ayda yollarını ayıranlar da var. Polisan Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Emin Bitlis, 1,5 yıl içinde üst düzey yönetimin yüzde 90’ının değiştiğini belirtiyor. Yeni bir genel müdürü değerlendirirken 1 yıl süre tanıdığını ifade eden Yükselen Çelik CEO’su Barış Göktürk de “Yeni genel müdürün başarılı olması için 1 yıl sabrediyoruz. Ancak genelde yaptığımız seçimler doğru oluyor ve işe aldığımız yöneticiler 1 yılda istenilen performansı vermeye başlıyor” diyor. Göktekin Enerji CEO’su Abdullah Göktekin de yöneticilerde başarısızlığa en fazla 1 yıl süre tanıdıklarını dile getiriyor. Sunar Şirketler Grubu CEO’su Hasan Özkan ise üst düzey yöneticilerde başarısızlığa daha uzun süre tahammül ettiklerini belirtirken performans değerlendirmelerini proje bazında yaptıklarını ifade ediyor. Özkan, “Yöneticilerimiz başarısız olsa da 1,5-2 yıldan önce ayrılmaları yönünde karar vermiyoruz” diyor. Direktör ya da genel müdür seviyesindeki yöneticilerin işi öğrenmesinin 6 ay zaman aldığını söyleyen Reysaş Yatırım Holding CEO’su Egemen Döven, yöneticiler başarısız olsa da 1 yıldan önce kesinlikle işten çıkarma yapmadıklarını ifade ediyor. Arzum Yönetim Kurulu Başkanı Murat Kolbaşı ise çalışan ve yöneticilerde başarısızlığa tahammül sürelerinin çok daha yüksek olduğunu belirtiyor. 7 yıldır aynı CEO ve üst düzey yönetim ekibiyle yollarına devam ettiklerini söyleyen Kolbaşı, “Çalışan devir oranımız çok düşük. Bunun da şirket kültürümüzden kaynaklanıyor” diyor. 

BAŞARISIZLIĞIN MALİYETİ 

Son 5 yılda her şey gibi başarısızlığın maliyeti de ciddi miktarda arttı. Goldmaster CEO’su Sinan Bora son 5 yılda başarısızlığın maliyetinin 3 kat arttığını belirtiyor. Başarısız olmanın maliyetinin artmasından dolayı daha detaylı fizibilite çalışmaları yaptıklarını söyleyen Bora, “Proje üzerinde daha detaylı düşünüp planlıyoruz ve paydaşlarımızla daha fazla istişare ediyoruz” diyor. Araç kiralama sektöründe başarısızlığın maliyetinin 5 yıl öncesine göre 4-5 kat arttığını söyleyen Europcar Türkiye CEO’su Fırat Fidan, “Yüksek faiz ve maliyetler, yeni yatırım ya da projelerin iskonto edilmiş toplam geri dönüş sürelerini geçmiş dönemlere nazaran uzatıyor” diyor. Fidan, bu durumun şirketlerin net işletme sermayelerini azalttığını, nakit akışlarını bozduğunu ve şirketleri zora soktuğunu ifade ediyor. Bugün inşaat sektöründe yapılan yatırımın başarısız olması durumunda şirketin 5 yıl öncesine göre 2 kat daha fazla geriye gittiğini söyleyen Karmar Yönetim Kurulu Başkanı Emrullah Yedikardeş ise artan maliyetlerden dolayı başarısızlığın maliyetinin daha büyük olduğunu belirtiyor. Yedikardeş, “İnşaat maliyetlerini 2 yıl öncesine göre karşılaştırdığınızda başarısızlığın maliyeti 4 kat arttı” diyor. Başarısızlığın maliyetinin artmasına karşı inşaat gibi büyük yatırım ve projelerde başarı için beklenen sürenin uzun tutulması gerektiğini söyleyen Yedikardeş, “Bunun için öncelikle öz kaynaklarınızın güçlü olması gerektiğini düşünüyoruz” diyor.