Talepte ikinci yarı planları

Özlem Aydın Ayvacı

[email protected]

Hazır giyim, konut, mobilya, boya, yüksek teknoloji ürünleri gibi sektörlerde iç ve dış talepte sonuçlar pek iç açıcı değil. Ancak bankacılık, otomotiv, turizm, sigorta gibi alanlar ilk yarı yılı iyi kapatmış durumda. İkinci yarı yıla yönelikse olumlu bir hava hakim. Pek çok sektör hem iç hem dış talepte artış beklentisinde. Bu artışı birikmiş talebe güvenerek öngerenlerin yanı sıra yeni ekonomi yönetiminin Ortodoks politikalarının devamına bağlayanlar da var.

2023 yılına girerken ajandalarda en fazla talebin seyri merak konusuydu. Hatta tahminlerin zorlaşması nedeniyle bütçelerini geç yapanlar oldu. İlk yarı sonuçlarına göre talepte sektörlere göre değişen bir durum var. Örneğin AVM sektöründe yurt içinde ciro yüzde 119,4 arttı. Bankacılıkta TL krediler yüzde 31 büyüdü, yabancı para kredilerde yatay seyir gözlendi. E-ticaret yakaladığı ivmeyi sürdürerek yurt içinde yüzde 228,4 büyüdü. Ancak hazır giyim, konut, mobilya gibi sektörlerde ilk yarı beklentilerin gerisinde kaldı. Hazır giyimde dış talep yüzde 5,5 düştü, konutta iç talep yüzde 22,1 azalırken yabancıya konut satışı yüzde 45,5 geriledi. Mobilyada ise ihracatta yüzde 6 düşüş yaşandı. Yüksek teknoloji ürünleri sektörü sadece ilk 6 ayda ihracatta 25 milyar dolar kaybetti. Sektörlerin ikinci yarı yıl talepteki beklentilerine gelince… Yine sektörüne göre değişmekle birlikte çok karamsar bir tablo göze çarpmıyor. Sigorta, boya, cam, çelik, deri, e-ticaret, yüksek teknoloji ürünleri gibi alanların temsilcileri ikinci yarıdan umutlu. İhracatta ilk yarıda 25 milyar dolar kaybeden yüksek teknoloji ürünlerinde faaliyet gösteren Canovate Group’un finans direktörü Mehlika Hediye Yıldırım da bu isimlerden. İlk yarıda talebi kurun baskılanması, kapasite kullanımınıysa malzeme tedariki, çip krizi gibi global tedarik sorunlarının olumsuz etkilediğini söylüyor. Ekonominin yeni yönetimiyle sıkıntıların giderilmesinin en büyük beklentileri olduğunu belirtiyor ve “Kapasite kullanım oranlarımız yüzde 25, ihracatsa yüzde 30 artar” diyor. 

YÜKSELİŞ BEKLEYENLER 

2023’ün ikinci yarısının ilk yarıya göre daha iyi olacağı konusunda umutlu olan sektörlerden biri de boya. BOSAD Başkanı Kenan Baytaş, 2023 yılı ilk çeyreğinde tonajda iç pazar talebinde yaklaşık yüzde 20 daralma, buna karşılık ciroda yüzde 50 artış yaşandığını söylüyor. Alım gücü düşen tüketicinin zorunlu olmayan ihtiyaçlarını ertelediğini belirten Baytaş, deprem ve seçimle bu sürecin ilk yarıda devam ettiğini dile getiriyor. Baytaş, ikinci yarıdan umutlu olduklarını söylüyor ve “Talebin son iki çeyrekte artmasını bekliyoruz. İkinci yarıda dış talep de artacak. 2023 yılı sektörel ihracat hedefimiz 2 milyar dolar” diyor. AYD Başkanı Nuri Şapkacı, AVM sektörünün ilk yarıyı oldukça pozitif geçirdiğini belirtiyor ve şöyle anlatıyor: “İlk beş ayda alışveriş merkezlerinde hem müşteri girişlerinde hem cirolarda hem de metrekare verimliliğinde gözle görülür artışlar vardı. Toplam ciro artışı yüzde 119,4 oldu. 2023’ün ilk yarısında 2019 yılı rakamlarına ulaştık.” Şapkacı, cirolarda trendin yükselişte olduğunu söylüyor ve “Bu artışta yaz tatilinin başlamasının yanı sıra Babalar Günü ve Kurban Bayramı alışverişleri de etkili oldu. Bununla birlikte tüketiciler, fiyatların ileride daha da yükseleceği endişesiyle alışverişlerini öne çekiyor” diyor. 

YENİDEN İNŞA ETKİSİ

Kahramanmaraş merkezli büyük afetin sonucunda 680 bin konut, 170 bin iş yeri, depo, ahır, tek katlı köy evi yıkıldı. Yani 850 bin ev ve iş yeri ve bunların altyapısı yeniden yapılmayı bekliyor. İstanbul’da hızlanan kentsel dönüşümü de göz önüne alınca pek çok sektör bu hareketin kendilerine olumlu yansıyacağı hesabını yapıyor. Ağır ticari araçlar bu sektörlerin başında geliyor. TAİD Yönetim Kurulu Başkanı Burak Hoşgören, “Genel olarak üretim, sanayi ve hizmet kollarının tamamı, bir şekilde ağır ticari araçlar sektörünün sunduğu ürün ve çözümlerle ilerliyor. Çok üzücüdür ama yaşadığımız büyük deprem faleketinden sonra hem afet bölgesinde hem İstanbul başta olmak üzere diğer bölgelerde başlayan kentsel dönüşüm süreçleri inşaat kamyonlarına olan talepleri artırdı” diye anlatıyor. Form Şirketler Grubu Yürütme Kurulu Başkanı Tunç Korun, iklimlendirme sektörünün ilk yarıyı 2022’ye göre daha verimli geçirdiğini söylüyor. Yılın ikinci yarısında hem iç pazarın hem ihracatın büyümesini beklediklerini belirten Korun, şöyle devam ediyor: “Yılın ikinci yarısında aşırı sıcaklar ve deprem bölgesinde yapılacak yeni yerleşimler söz konusu. Bunlar iç talebi etkileyecek. Dış talepte de yüzde 10’luk bir artış olmasını öngörüyoruz.” 

MEVCUDU KORUYANLAR

Perakende sektörü için ilk 6 ay; se��im dönemi ve deprem etkisine rağmen verimli ve hareketli geçti. Derimod Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Murat Zaim, markaların önemli bir kısmının ilk 6 ayda adet bazında büyümeler yaşarken, cirolarda 2 kata yakın artışlar görüldüğünü söylüyor. Derimod’un ilk 6 aylık cirosunun da yüzde 130 arttığını belirten Zaim, iç talebin canlılığını koruduğunu ama ihracat tarafında enflasyona rağmen kurun aylarca yatay seyretmesi ve yüksek maliyetler nedeniyle sektörün pazar kaybettiğine değiniyor. İlk yarıda adet bazında ayakkabı ihracatının geçen yıla göre yüzde 17,5 gerilediğini söyleyen Zaim, yılın ikinci yarısında sektörde mevcudun korunacağını düşünüyor. Zaim, şöyle açıklıyor: “Yerli müşteri tarafında son çeyrekte adet büyüme hızının yavaşlayabileceğini düşünüyoruz. Önümüzdeki 3-4 ay yabancı alışverişi canlı geçer. Döviz kurlarının geldiği seviyenin ihracat tarafına pozitif yansımaları olacak ancak maliyetler yüksek.” Türkiye Deri Konfeksiyoncuları Derneği (TDKD) Yönetim Kurulu Başkanı Fatih Dursun da ilk yarının iyi geçtiğini ikinci yarıda da bu başarıyı korumak istediklerini söylüyor. Dursun, “Deri ve kürk giyim sektörümüzün yerli pazara yönelik yıllık 300 milyonun üzerinde üretimi bulunuyor. Deri ve deri mamulleri ihracatımız yüzde 5, deri ve kürk konfeksiyonu ihracatı yüzde 24,7 arttı. Dünya genelindeki olumsuz beklentiyi göz önünde bulundurarak, yılın ikinci yarısında da dış talep artışının ilk yarı düzeyinde kalacağını öngörüyoruz” diyor. ASF Otomotiv CEO’su Zeynep Fidan ise binek otomotivde talebin arzın çok üzerinde olduğunu belirtiyor ve “2023’ün ilk yarısı satış adeti 556 bin 369 adede ulaştı. Geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 55,4 daha büyük bir pazar realize olmuş durumda. İhracat ilk 5 ayda yüzde 22 arttı. Son yarı yılda paralel bir adet yakalanmasını bekliyoruz” diyor. 

YAVAŞLAMA BEKLENTİSİ

Bazı sektörlerde ilk yarıda ulaşılan performansın altında kalınabileceği beklentisi hakim. Ege Yapı Yönetim Kurulu Başkanı İnanç Kabadayı, Türkiye’de hem üretici hem tüketici tarafındaki kredi finansman maliyetleri, konuta erişilebilirlik ve nitelikli konutta arz sıkıntısının konut sektörü açısından önemli risk oluşturan konular olduğunu söylüyor. TÜİK 2022 Ocak-Haziran dönemi verilerine göre 2023 ilk yarıda geçen yılın aynı dönemine göre konut satışlarının yüzde 22,1 azaldığını belirten Kabadayı, şöyle devam ediyor: “Konut satışlarında gerileme yıllık bazda 5 aydır üst üste devam ediyor. Talep giderek daralıyor. Yabancıya konut satışı da 2023 ilk 6 ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 45,5 azaldı. Yılın geri kalanında yukarıya doğru değişim beklentimiz azalıyor. Satışlarda son 10 yılda yaşanan artışın sonuna geldik.” 

KÂRDA SORUN 

Büyümesine rağmen kârda sorun yaşayan sektörler de var. Selen Kozmetik CEO’su Selen Yorgun Tavit, saç bakım sektörünün ilk yarıda adette yüzde 15, değerde 2 kattan fazla büyüdüğünü söylüyor. Kârlılıkta geçen yılın altında kaldıklarını söyleyen Tavit, hem içte hem dışta saç bakım ürünlerine yoğun bir talep olduğunu söylüyor. Tavit, “2023 ikinci yarısında, önceki yıllarda öngörülen büyüme oranlarının altında kalabiliriz. Bir süre, durmayan ama yavaşlayan bir süreçten geçebiliriz” diyor. Doğa Sigorta Yönetim Kurulu Başkanı Nihat Kırmızı, yılın ilk yarısında büyüme kaydedilse de enflasyonist ortam, artan döviz kurları ve yüksek maliyetler nedeniyle sigorta sektörünün kârlılık açısından ilk yarı hedeflerinden uzak kaldığını söylüyor. “Yılın ikinci yarısında da sektörün yüzde 100’ün üzerinde bir büyüme göstermesini bekliyoruz” diyor. Türkiye Müteahhitler Birliği Başkanı Erdal Eren, son yıllarda daralmakta olan inşaat sektörünün, bu yılın ilk çeyrek döneminde yüzde 5,1 büyüdüğünü belirtiyor. Eren, bu büyümede deprem sonrası yeniden yapılanmanın etkisi olduğunu belirtiyor ve şöyle devam ediyor: “Yılın ikinci yarısı için beklentilerimiz sınırlı. Yurt dışı müteahhitlik hizmetlerimizdeyse Rusya-Ukrayna savaşının yarattığı kayıp öne çıkıyor. Türk müteahhitler bu yılın ilk yarısında yurt dışında 7,5 milyar dolar tutarında 110 proje üstlendi. Savaşla oluşan kaybı bu yıl özellikle Suudi Arabistan’da hayata geçirilecek projelerle telafi etme hedefimiz var.” 

İÇ TALEP SÜRÜKLÜYOR 

Bazı sektörleri ilk yarıda iç talep sürükledi. Peki ikinci yarıdan ne bekliyorlar? Örneğin armatür, bu sektörlerden biri. Armatür Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Gökhan Turhan, “Uluslararası alanda yaşanan resesyon ihracat satış kanalında satışlarımızı olumsuz yönde etkiledi. 2022 yılında 4 milyar doların üstünde bir ihracat gerçekleştiren sektörümüzün tüm olumsuzluklara rağmen 2023 yılını 5 milyar dolar ihracatla kapatabilmek için hedef belirlediğini söyleyebiliriz” diyor. Yorglass CCO’su Fabrizio Missich, 2023’ün ilk 6 ayında, özellikle beyaz eşya sektöründe yaşanan enflasyon beklentisi nedeniyle talebin öne çekildiğini ve beyaz eşya tedarikçi sektörlerinden camın güçlü bir dönem geçirdiğini söylüyor. Avrupa bölgesindeki talebin zayıf kalması nedeniyle ihracat hacmininse yüzde 10 gerilediğini belirtiyor. Missich, ikinci yarıya ilişkin öngörülerini şöyle açıklıyor: ““İç talep canlı kalır, ihracatta daralma yüzde 10 olur.” 

E-TİCARETİN BÜYÜME İVMESİ 

E-ticaret de iç taleple büyüyen sektörlerden biri. Hepsiburada CEO’su Nilhan Onal Gökçetekin, Türkiye’nin e-ticaret pazar büyüklüğünün 2023 sonuna kadar yüzde 60 büyümeyle 1,2 trilyon TL’ye ulaşacağını öngörüyor. Hepsiburada olarak Azerbaycan ve İsrail’de e-ihracat imkanlarını test etmekle birlikte daha çok iç pazara yönelik faaliyet gösterdiklerini belirten Gökçetekin, enflasyonun üzerinde büyüme sağladıklarını belirtiyor. TOBB E-ticaret Meclis Üyesi ve Ticimax Kurucu CEO’su Cenk Çiğdemli ise 2023 ilk 6 ayında önemli büyüme kaydedildiğini belirtiyor ve “2023 ikinci yarısında, okul alışverişi, Black Friday ve yılbaşı alışverişleri gibi özel kampanyaların olduğunu göz önünde bulundurursak, hem sipariş adetleri hem cirolar ilk yarıya göre en az yüzde 50 daha büyür” diyor. 

DIŞARIDAN BEKLENTİLER 

Yılın ilk yarısında pek çok sektör ihracatta önemli kayıplar yaşadı. Bu sektörlerin bir kısmı ihracatta ikinci yarıdan umutlu. Taban Gıda CEO’su Hasan Hacıhaliloğlu, sektörün Rusya’dan dünyaya oranla daha uygun fiyatlarla buğday tedarik edebiliyor olmasının Türkiye’nin un ve mamul madde ihracatlarını artıracağını öngörüyor. Hacıhaliloğlu, “Buğdaya dayalı mamul ihracatının yüzde 20 oranında yukarıda olacağını öngörüyoruz” diyor. PAGEV Başkanı Yavuz Eroğlu, “2023 sonunda 2022 yılına kıyasla miktar bazında ihracatın yüzde 5 gerilemesi, yurt içi tüketiminse yüzde 9,7 artması bekleniyor. Değer bazında ihracatta yüzde 6 gerileme iç talepteyse yüzde 8,2 artış bekliyoruz” diye anlatıyor. Türkiye Meyve Sebze Mamulleri İhracatçı Birlikleri Sektör Kurulu Başkanı Türkmen Türkmenoğlu, ikinci yarı yılda ihracat rakamlarının daha iyi geleceğini düşünüyor. Türkmenoğlu, “Gastronomi ekonomisi için atılacak önemli adımlarla bu hedefin ilk etapta 3 milyar dolar potansiyeline ulaşacağı inancındayım” diyor. İnoksan Yönetim Kurulu Başkanı Vehbi Varlık, endüstriyel mutfakta iyi geçen ilk yarının ardından 2023 ikinci yarısında yurt dışı siparişlerde yüzde 75, yurt içi siparişlerde yüzde 40 artış öngörüyor. 

REKOR YILI

Turizmde 2023’ten rekor beklentisi olanların sayısı hiç de az değil. Jolly Tour Satış ve Pazarlama Genel Müdür Yardımcısı Ahmet Burçin Baysak, “Yılın başında hedeflenen 60 milyon ziyaretçi ve 56 milyar dolar gelir beklentisini aşabiliriz” diyor. Bu yıl yabancı turist talebinin ilk yarı yılda geçtiğimiz yılın üzerinde gerçekleştiğini belirten Baysak, şöyle devam ediyor: “Yerli turistin harcamaları da 22 milyar TL’yi geçti. İkinci yarıda iç ve dış talepte yine rekor kıracağımızı düşünüyorum.” Prometeon Türkiye, Afrika, Ortadoğu, Rusya, Orta Asya ve Kafkaslar Bölge CEO’su Gökçe Şenocak ise “Toplam iç pazarın yıllık bazda yüzde 6 büyümesi öngörülüyor. Avrupa pazarında yılın ikinci yarısında bir toparlanma bekliyoruz. Bu da ihracat rakamlarına pozitif yansıyacak” diyor. ZÜCDER Başkanı Mesut Öksüz ise “İç talep durgun, dış talep daha canlı geçecek. İhracatta yüzde 10’lık bir büyüme gerçekleşir” diyor.