Milyar Dolarlık Yatırım Yarışı

Türkiye’nin, enerji kapasitesini 10 yılda 2 katına çıkarması, 130 milyar dolarlık yatırım yapması gerekiyor. Bu durum hem yerli hem yabancı yatırımcıların iştahını kabartıyor. İşte bu nedenle çok sayıda grup, sektöre milyar dolarlık yatırım yapıyor. En önemlisi bu gruplar, büyük pastadan kayda değer pay almak için kıyasıya yarışıyor. Önümüzdeki 5 yıl içinde enerjiye Türkerler Holding ve Sabancı Holding, 5,5 milyar Euro, Doğan Holding 6-8 milyar dolar yatıracak. Enerjiye milyar dolar yatırmayı planlayanlar arasında Anadolu Grubu, Borusan, Sanko gibi Türkiye’nin önde gelen şirket ve grupları da var.

Türkiye’de elektrik sisteminin toplam kurulu gücü 42 bin megavat seviyesinde. Ancak yapılan çok sayıda çalışma, talebe yetişemeyen bu kapasitenin, gelecek 10 yıl içinde en az 2 katına çıkarılması gerektiğini ortaya koyuyor. Deloitte Türkiye’nin yaptığı bir başka araştırma ise bu yatırımın maliyetine dikkat çekiyor. Araştırmaya göre, Türkiye 2020 yılına kadar enerji yatırımlarına toplam 130 milyar dolar ayırmak zorunda… Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı da Deloitte’un bu hesaplamasını doğruluyor. Bakanlık, son olarak Türkiye’de 2020 yılına kadar elektrik üretiminde en az 125 milyar dolarlık yatırıma ihtiyaç olduğunu açıkladı.

Devlet tüm bu yatırımı tek başına gerçekleştirmek niyetinde değil. Bu nedenle sıklıkla sektörde ihtiyaç duyulan yatırımın altı çiziliyor. Enerji piyasası hızla liberalleşirken yeni dönemde enerjide 25 bin megavatlık bir özel sektör yaratılması hedefleniyor.

Özel sektör de son birkaç yıldır enerjideki bu potansiyele kayıtsız kalmadı. Çok sayıda büyük grup, stratejik sektörleri arasına enerjiyi yerleştirdi. Yabancı devler de Türkiye’deki pastadan pay almak için yerlilerle ortaklık yaparak pazara giriş yaptı. 

Özellikle son bir yılda büyük hareket kazanan enerji sektöründe, bugün kıyasıya bir rekabet yaşanıyor. Enerjinin pek çok türüyle ilgilenen şirketler, hızla lisans topluyor, yeni ihaleleri dört gözle bekliyor. Kriz bile enerjideki planları değiştirmedi. Sektörün en büyükleri arasına girmeyi hedefleyen çok sayıda şirket, oyunun galibi olmaya kilitlenmiş durumda.

Rüzgarda Uçuşa Geçtik
Şirketlerin enerjide en çok ilgi gösterdiği alanlar hidroelektrik, jeotermal ve rüzgar gibi yenilenebilir kaynaklar. Son bir yılda özellikle rüzgara yapılan yatırımlar, Türkiye’yi dünya genelinde bu alanın en hızlısı yaptı. Dünya Rüzgar Enerjisi Birliği’nin verilerine göre Türkiye, geçtiğimiz yıl rüzgardaki yatırımlarını bir önceki yıla göre yüzde 196 artırdı. Dünyada kurulu güç gelişiminde en hızlı artış gösteren 10 ülkenin başında yer aldı. Bugün rüzgardaki kurulu gücü 450 megavat olan Türkiye’nin, 2020 yılında 20 bin megavatlık kapasiteye ulaşması bekleniyor.

Türkiye’nin elektrikte sahip olduğu 42 bin megavatlık kurulu gücün kaynaklara göre dağılımına gelince… İlk sırada yüzde 33’lük payla hidroelektrik yer alıyor. İkinci sırada yüzde 32 ile doğalgaz, üçüncü sırada da yüzde 24’lük payla kömür geliyor. Toplam içinde hidroelektrik hariç diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının kurulu güçteki payı ise yüzde 0,9.

Dolayısıyla yenilenebilir kaynaklarda ciddi bir yatırım atağı bekleniyor. Sektörün koyduğu hedeflere göre 2020’de toplam elektrik üretiminin yüzde 30’unun doğalgazdan, yüzde 8’inin nükleerden gelmesi planlanıyor. 2023’de hidroelektrikte hedeflenen kapasite 30 gigavat, rüzgarda ise 20 bin megavat.

Yatırımcılar da bu doğrultuda hareket ediyor. Birçok grup önümüzdeki 5 yıl içinde milyar dolarlık yatırımlarla kapasitelerini artırmaya çalışıyor.

IC Yüzde 5 İçin Yarışıyor
Önümüzdeki 5 yıl içinde enerji sektörüne en büyük yatırımı yapacak olan grupların başında Sabancı, IC, Türkerler, Limak, Hattat, Doğan, Zorlu ve Akkök Holding geliyor.

İnşaat, hava ve deniz limanları işletmeciliğinde faaliyet gösteren IC için enerjinin stratejik bir önemi var. Holding özellikle bu alanda büyümeye önem veriyor.

IC, enerjide Amerikan AES ile ortak hareket ediyor. Ortak şirket AES-IC İçtaş Enerji’nin lisanslı 18 hidroelektrik santrali projesi var. Bu projelerden 2’si işletmede. Çalışmaları tamamlanmamış ve inşaatı devam eden projelerden 3 tanesinin ise bir yıl içinde devreye alınması planlanıyor. Lisansı alınmış ve inşaatı devam eden projelerin toplam kurulu gücü yaklaşık 250 megavat. Sahip oldukları projelerin toplam yatırım tutarının 1 milyar dolar olduğunu açıklayan IC Holding Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Çeçen, sektöre yatırım yapmaya devam edeceklerini belirtiyor. Hiçbir projelerinin krizden etkilenmediğinin altını çizen Çeçen, “2009 yılı için öncelikli hedefimiz, lisansını almış olduğumuz mevcut projelerimizi uygun finansman imkanlarıyla hayata geçirmek. Bu doğrultuda birkaç projenin daha inşaatına yıl içinde başlayacağız” diye konuşuyor.

AES-IC ortaklığı, 5 yılda 5 milyar dolar yatırarak Türkiye’nin kurulu gücünün yüzde 5’ine ulaşmayı hedefliyor.

Türkerler’den Dev Yatırım
Ana işi inşaat olan Türkerler Grubu da son birkaç yıldır enerjiye odaklandı. Grup, rüzgar, hidroelektrik, jeotermal, güneş enerjisi ve termik enerjiye yatırım yapıyor. Doğalgaz dağıtımı ve ticareti alanında uluslararası ortaklıkları bulunuyor. Sektöre 550 milyon TL’lik yatırım yapan Türkerler, Türkiye’nin farklı bölgelerinde 12 adet hidroelektrik santralin lisansına sahip. Bunlardan ikisinin de inşasına başladı. Toplamda 14 hidroelektrik santral yapmayı planladıklarını belirten Türkerler Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Kazım Türker, bu santrallerin toplam kapasitelerinin 313 megavat olduğunu söylüyor. Türker, grubun enerjideki pozisyonunu da şöyle açıklıyor:

“Önceliğimiz yenilenebilir kaynaklardan enerji üretimi olacak. Rüzgar enerjisinden beklentimiz büyük. Bu alanda hazırlanan 67 proje için EPDK’ya 9 bin megavatlık kapasite başvurusu yaptık. Enerji alanında, yakın gelecekte Türkiye’nin en büyük üreticilerinden birisi olmayı hedefliyoruz.”

Türkerler, enerjide zirveye oynayan en güçlü adaylardan biri olduğunu yapmayı planladığı yatırım miktarıyla da ortaya koyuyor. Grubun planı, önümüzdeki 5 yıl içinde 5,5 milyar Euro’luk bir yatırım gerçekleştirmek. 

Zorlu’nun 2013 Hedefi
Zorlu Holding bünyesindeki Zorlu Enerji’nin Türkiye’nin dört bir yanında 5 doğalgaz, 7 hidroelektrik, 1 jeotermal ve 1 termik santrali var. Grubun toplam kurulu kapasitesi ise 561 megavat.

Zorlu, krize rağmen enerjide çok sayıda proje yürütüyor. Hiçbir projelerinin krizden etkilenmediğini belirten Zorlu Enerji Yatırımlar Genel Müdür Yardımcısı Gökmen Topuz, “Yurtiçinin yanı sıra yurtdışında da 3 yıl önce başladığımız porojelerimizde son dönemeçlere geldik.Yatırımlarımızda da hızla yol alıyoruz” diye konuşuyor.

Grup şu anda 126 megavatlık kurulu güce sahip 7 hidroelektrik ve 1 jeotermal santralin yıllık 400 milyon kilovat/saat olan üretim kapasitesini 2 katına çıkarmaya çalışıyor. Osmaniye’de inşası süren 135 megavatlık rüzgar santralinin ilk etabını bu yılın ikinci yarısında faaliyete geçirmeyi planlıyor.

Çok sayıda projeyi aynı anda yürüten Zorlu’nun hedefi, 5 yıl içinde 4 milyar dolar yatırım yaparak enerjideki kurulu gücünü 4 bin 200 megavata çıkarmak.

Hattat Hız Kesmiyor
Hattat Holding, enerjinin kömür, metan gazı, petrol, doğalgaz, elektrik üretim ve dağıtım alanlarında faaliyet gösteriyor. Holdingin şu anda enerjide herhangi bir kapasitesi yok. Ancak Zonguldak’ta 135 megavatlık ve Bartın’da 1.100 megavatlık termik santral projesi var.  Metan gazı ile çalışacak olan 400-700 megavatlık elektrik santralleri de önümüzdeki 5 yıl içinde aşamalı olarak faaliyete geçecek.

Enerji sektöründeki atılımlarıyla hareketli bir yıl geçiren Hattat’ın gündemindeki en önemli konu ise kömür ve metan gazı yatırımları. Tüm projelerinin aksama olmadan ilerlediğini ifade eden Hattat Holding Murahhas Azası Halil Beyenal, geçtiğimiz bir yılda neler yaptıklarını da şöyle açıklıyor:

“Kandilli kömür işletmemizdeki üretim 2 katına çıkarıldı. Amasra kömür yatırımında Çinli müteahhidimiz DATONG ile birlikte çalıştığımız kuyular büyük oranda tamamlandı. Kömürle çalışan elektrik santrali için fizibilite, finans ve alt yapı yatırım hazırlıklarını da hızlandırdık.”

Beyenal, şu an yürütmekte oldukları 5 proje için 330 milyon Euro yatırım yaptıklarını belirtiyor. 5 yılda bu yatırım miktarının toplam 3,1 milyar Euro’ya, enerjideki kapasitelerinin ise 5 bin megavata ulaşacağını söylüyor.

Doğan’ın Enerji Planı
İştiraki Petrol Ofisi ile enerjinin petrol dağıtım, arama, üretim ve rafineri alanında faaliyet gösteren Doğan Holding, son birkaç yıldır elektrikte üretim, dağıtım ve toptan satış ile de ilgileniyor. Holdingin, lisansı alınmış 2 hidroelektrik santrali projesi var. Hidroelektrik santrallerinden birinin inşaatına başlandığını belirten Doğan Holding Strateji Grup Başkanı Yahya Üzdiyen, “510 megavat kurulu güce sahip olacak hidroelektrik santralinin 2012 sonunda faaliyete geçmesi ve yıllık ortalama 1,5 milyar kilovat/saat elektrik üretmesi bekleniyor. Bu proje için 1 milyar doların üzerinde yatırım planlandı. Bugüne kadar da 100 milyon doların üzerinde yatırım gerçekleştirildi. 200 milyon dolara mal olması ve 2012’de faaliyete geçmesi beklenen diğer santral de 120 megavat gücünde olacak” diyor.

Doğan Holding, ortaklıklarıyla birlikte yenilenebilir enerji üretimiyle de ilgileniyor. Rüzgarda toplam 227,7 megavat kapasite için EPDK’ya başvuruda da bulundu.

Doğan Holding’in önümüzdeki 5 yıla ilişkin planı ise 6-8 milyar dolarlık bir yatırımla 3 bin megavatın üzerinde bir kurulu güce sahip olmak.

Dünya Deviyle Ortak Oldu
Akkök Grubu enerjide Akenerji ile yer alıyor. Elektrik enerjisi üretimi ve dağıtımı yapan şirket, yenilenebilir enerji yatırımlarının yanında doğalgaz santral yatırımları ile ilgili çalışmalar yürütüyor. Dağıtım ayağında da agresif bir büyüme sergiliyor.

Akenerji, son olarak enerjide dünyanın en büyüklerinden CEZ ile ortak bir konsorsiyum oluşturarak Sakarya Elektrik Dağıtım için yapılan özelleştirme ihalesini kazandı. İstanbul Anadolu Yakası Dağıtım Bölgesi’nin özelleştirilmesi ihalesi için de ön yeterlilik aldı.

Akenerji’nin enerjideki toplam kapasitesi 426 megavat. Bu kapasitenin 358 megavatı faal olarak üretim yapıyor. Ayrıca şirketin 9 hidroelektrik ve 1 rüzgar enerjisi santralinden oluşan, toplam 388 megavat kapasiteli yenilenebilir enerji yatırımları da devam ediyor. Akenerji Genel Müdürü Ahmet Ümit Danışman, bu yatırımların 2009 yılının ikinci yarısından başlayarak faaliyete geçeceğini söylüyor. Danışman, “5 yıl içinde 3 bin megavatlık kurulu kapasiteye ulaşmayı hedefliyoruz. Bu doğrultuda da yaklaşık 3 milyar dolarlık bir yatırım öngörüyoruz” diyor.

Selahattin Hakman/Sabancı Holding Enerji Grup Başkanı

“Elektriğe 5,5 Milyar Euro Yatıracağız”

Enerji İle Büyüyecek
2015 yılı stratejik planları çerçevesinde enerji sektörü, Sabancı Holding’in ana büyüme alanlarından birisi ve en önemlisi olarak öne çıkıyor. Bu hedef doğrultusunda 2007’de Avrupa’nın önde gelen elektrik şirketlerinden Verbund ile eşit hisse ve yönetim ortaklığına dayalı ortaklık anlaşması imzalandı. Türkiye elektrik enerjisi sektöründe, üretim, dağıtım, toptan ve perakende ticaretinin geliştirilmesi alanlarıyla ilgileniyoruz. Ayrıca doğalgaz değer zincirindeki fırsatların değerlendirilmesine yönelik çalışmalara da devam ediyoruz.

Kurulu Kapasite
Şu an Enerjisa’nın mevcut kurulu gücü Kocaeli, Adana, Çanakkale ve Mersin’de faaliyet gösteren toplam 370 megavat kapasiteli 4 doğalgaz kombine çevrim santralinin yanı sıra 85 megavat gücündeki hidroelektrik üretim kapasitesinden oluşuyor. Enerjisa bünyesindeki mevcut 455 megavat kurulu güce, inşaat aşamasına getirilmiş 2 bin 555 megavat yeni kapasite eklendi. Enerjisa’nın operasyondaki santrallerinin dışında, toplam 10 hidroelektrik, 1 doğalgaz, 1 kömür ve 2 rüzgar santrali için elektrik üretim lisansı bulunuyor. Bu kapsamda lisansların gerektirdiği proje ve yapım çalışmalarına başlandı.

Hedef Yüzde 10
Enerjisa olarak 2009 Mart sonuna kadar olan yatırım tutarımız 1,1 milyar Euro. Yaşanan ekonomik kriz, mevcut faaliyetlerimizi ve yatırım planlarımızı etkilemedi. Türkiye’nin lider elektrik şirketi olma hedefi ile 2015 yılına kadar en az 5 bin megavat kurulu güce ve minimum yüzde 10 pazar payına ulaşmayı hedefliyoruz. 2014 sonuna kadar yalnızca elektrik üretimi alanında 5,5 milyar Euro tutarında yatırım yapmayı planlıyoruz.

Prof. Dr. Abdurrahman Satman/ İTÜ Petrol ve Doğalgaz Mühendisliği Bölümü

“Esas Çözüm Nükleerde”

Önem Kazanacak Alanlar
20-30 yıllık uzun dönemde enerji tüketiminde petrol, doğalgaz ve kömür önemini korurken hidroelektrik, rüzgar, jeotermal ve biraz da güneş kaynakları önem kazanacak. Rüzgarın halen 450 megavat olan kurulu gücünün 2020 yılına doğru 15 bin megavata, halen yaklaşık 80 megavat olan jeotermal kurulu gücünün 200-300 megavata yükselmesi bekleniyor.

Elektrik Üretiminin Cazibesi
Elektrik üretimi kârlı bir sektör. Özellikle arz-talep dengesinin kurulmasındaki zorluklar ve yedek kapasitedeki azalma, sektörü çekici hale getiriyor. Yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretiminde devletin alım garantisi ve fiyatlarda sübvansiyon yapma hazırlıkları da yenilenebilir enerji kaynaklarını cazip kılıyor.  Elektrik üretiminde doğalgaz ve kömürün çekiciliğini ise fiyatlar belirleyecek.

Rüzgarda Talep Patlaması
Önümüzdeki dönemde hidroelektrik, rüzgar ve jeotermal alanlarında lisanslar verilecek, ihaleler gerçekleşecek. Ancak lisans konusunda, özellikle rüzgar ve jeotermalde sorunlar gündeme gelebilir. Çünkü 48 bin megavat potansiyeli olan rüzgara 78 bin megavatlık lisans başvurusu yapıldı. Jeotermal lisans dağıtımında da bazı aksaklıklar yaşanıyor. Söz konusu sorunların ilgili kurumlar tarafından çözümü durumunda lisanslamalar ve ihaleler hızla gerçekleşebilir.

Üretim Sınırı Var
Unutulmaması gereken bir gerçek de rüzgar, güneş ve jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretiminin kesintili ve sınırlı kapasitede yapıldığı. Dolayısıyla bunlar enerjide kısmi bir çözüm olabilir. Esas çözüm ise yıl boyunca 24 saat çalışan hidroelektrik ve nükleer santrallerin yapımında yatıyor.

Bakatjan Sandalkhan/Deloıtte Türkiye Enerji Ve Doğal Kaynaklar Endübstrisi Kıdemli Müdürü

“Enerjide Yeni Fırsatlar Doğdu”

Proje Sayısı Azalıyor
Özellikle geçtiğimiz birkaç ayda, bazı önemli yatırımcıların yatırımlarını geri çektikleri veya proje sayısını azalttığı gözleniyor. Yaşanan krizin etkisiyle özellikle finansman maliyetlerindeki artış ve borçlanma vadelerindeki kısalmalar, yatırımcılar açısından olumsuz şartların doğmasına sebep oldu. Kriz nedeniyle bazı projelerin devreye giriş tarihi gecikebilir.

Maliyetler Düştü
Öte yandan kriz nedeniyle demir çelik fiyatlarının düşmesiyle malzeme ekipman tedarikinde önemli düşüşler yaşandı. Yani kriz ortamı, bir yandan yatırımcı açısından sıkıntılı bir durum yaratmakla birlikte finansman sorunu yaşamayanlar için yeni fırsatlar doğurdu. Bu kapsamda ülkemizde belirli hedefler çerçevesinde yatırımlarına hız kesmeden devam eden büyük yatırımcı kuruluşlar bulunuyor.

Yabancı İlgili Ama Temkinli
Türkiye elektrik sektörüne yabancı ilgisinin devam ettiği, ancak küresel kriz nedeniyle daha temkinli adımlar atıldığı görülüyor. Gelişmekte olan ülkeler arasında en yüksek talep artışına sahip olan Türkiye, özellikle finansman konusunda güçlü yabancı yatırımcılar için cazibesini koruyor.

Türkiye elektrik piyasasında hedeflenen yapıya geçilmesi için uygulanacak yol haritasının netlik kazanması, özelleştirme takvimlerinin açıklanması gibi belirsizliklerin ortadan kaldırılması ile ilginin daha da artması söz konusu.

Yeni Girenler Ne Bekliyor?

Girişler Devam Ediyor
Geçtiğimiz bir yıl içinde enerjiye yeni girişler de oldu. Sanko Holding ve Ağaoğlu Şirketler Grubu sektöre girişiyle en çok ses getirenlerdi.

Gaziantepli sanayi devi Sanko Holding, enerjiye Çatalca’da kurduğu rüzgar enerjisi santralıyla adım attı. Sanko, birkaç ay önce 60 megavatlık kapasiteyle üretime açtığı bu santralin yanında 3 hidroelektrik santralinin inşasını sürdürüyor.

Sanko’nun Büyük Planı
Sanko Holding Yönetim Kurulu Başkanı Abdülkadir Konukoğlu, enerji yatırımında ağırlığı yenilenebilir enerjiye vereceklerini ve bu kapsamda jeotermal enerji çalışmalarını başlattıklarını söylüyor. Konukoğlu, enerjideki hedefini şöyle paylaşıyor: “2010 yılı son çeyreğine kadar 459 megavatlık 3 hidroelektrik santralini üretime geçireceğiz. 2015 yılına kadar da 1.100 megavatlık hidroelektrik santralini tamamlamayı amaçlıyoruz. Önümüzdeki 5 yıl içinde de sektöre 2 milyar dolarlık yatırım yapacağız.”

Ağaoğlu İlk 10’u Hedefliyor
Ağaoğlu Şirketler Grubu da Mersin’de 34 megavatlık rüzgar enerjisi santralinin inşaatına başladı. Grup, ilk etapta rüzgarla ilgileniyor. 2015’e kadar kurulu güç bazında özel sektörün ilk 10 enerji üretim şirketinden biri olmayı hedeflediklerini söyleyen Ağaoğlu Enerji Grubu Başkanı Murat Onuk, ilk etapta 1.000 megavatlık bir kapasiteye ulaşacaklarını belirtiyor. Bu kapasite için yapılacak tutarını da 1,2 milyar Euro olarak açıklıyor.

Nilüfer Gözütok
[email protected]