Şaşırtan İlgi Ne Getirecek

Tekel’in özelleştirme süreci 7 Haziran’da başladı. O tarihten bu yana Tekel’e neredeyse “dünya çapında” bir ilgi oluştu… Medyadan dünya devi şirketlere, Tekel gündemin ilk sıralarında yer aldı. Cap...

1.09.2003 03:00:000
Paylaş Tweet Paylaş
Tekel’in özelleştirme süreci 7 Haziran’da başladı. O tarihten bu yana Tekel’e neredeyse “dünya çapında” bir ilgi oluştu… Medyadan dünya devi şirketlere, Tekel gündemin ilk sıralarında yer aldı. Capital, bu ilginin nedenini ortaya koyan, uzmanlara ve ilgilenen şirketlere kadar çok yönlü bir analiz hazırladı. Tekel’in değerini, çok parçalı bu kuruluşun özelliklerini araştırdı. Tahminler, artan rekabetle birlikte, içki ve sigara bölümlerine verilen bedelin de yüksek düzeylere tırmanabileceği yönünde…  
 
Yıllardır konuşulan Tekel’in özelleştirilmesi planları, bu defa önemli bir aşamaya geldi. Önümüzdeki birkaç ay içinde içki ve sigara devi Tekel’in özelleştirilmesi tamamlanmış olacak. 7 Haziran’da başlayan özelleştirme sürecinde başta hükümet olmak üzere bütün kesimleri şaşırtan ölçüde ilgi gören Tekel, bir anda devlerin rekabet alanı haline geldi. Türkiye’nin ve dünyanın önde gelen şirketlerinin gösterdiği olumlu yaklaşımın yanı sıra, Türk medyasından dünyanın önde gelen yayın organlarına kadar, deyim yerindeyse “dünya çapında” bir ilgi oluştu… Euromonitor ve Datamonitor gibi araştırma kuruluşlarının yanı sıra, danışmanlık şirketleri de özel raporlar oluşturdular.  
 
Tekel’e gösterilen bu ilginin nedeni konusunda çok çeşitli yorumlar yapılıyor. Herkesin farklı bir yorumu, tahmini var. Capital, kafalardaki kilit soruların yanıtını bulmak ve Tekel’i öne çıkaran tabloyu ortaya koymak için özel bir analiz hazırladı. Bu çalışmada, ilgi duyan şirketlerden araştırma kuruluşlarına, geniş bir kesimden yararlanıldı. Sonuçta ortaya büyük ilginin nedeni, aday şirketler ve fiyat konusunda ilginç veriler çıktı.    
 
Tekel’in büyüklüğü  
 
Tekel’e gösterilen ilginin arkasında çeşitli etkenler var. Bunlardan en önemlisini, Türk ekonomisi içinde kapladığı yer ve yarattığı değer oluşturuyor. Çok büyük bir nakit yaratıyor ve Türkiye’nin zarar etmeyen nadir KİT’lerinden biri durumunda.  
 
2002 yılını 303.8 trilyon lira kârla kapatan Tekel’in Gayri Safi Milli Hasıla’dan (GSMH) aldığı pay yüzde 1.7 civarında. GSMH’ye katma değer olarak katkısı ise 2 katrilyon 900 trilyon lira.  
 
İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) gerçekleştirdiği 500 büyük firma araştırmasının sonuçları da Tekel’in ekonomideki yeri konusunda ciddi bir bilgi veriyor. 2002 yılı sonuçlarına göre, Tekel, dönem kârında ve üretimden satışlarda dördüncü sırada yer alıyor. Ücretle çalışanlarda 1’inci, brüt katma değer bakımından 3’üncü, net aktiflerine göre 5’inci, satış hasılatında ise 10’uncu sırada bulunuyor.  
 
Tekel, tütün mamulleri, alkollü içki ve tuz olmak üzere 71 markanın üretimini, 190 markanın satışını gerçekleştiriyor. Yeni Rakı, dünyada en çok satılan yüksek alkollü içkiler sıralamasında 24., perakende satış hasılatı sıralamasında ise 32. sırada yer alıyor.  
 
2002 yıl sonu rakamlarına göre, sigaradaki pazar payı yüzde 60,9, rakıda yüzde 100, diğer ağır alkollü içkilerde yüzde 95, şarapta yüzde 20, birada ise yüzde 1 civarında. Tekel, tuz pazarında da piyasanın tek hakimi durumunda.    
Beşinci büyük üretici  
 
Türkiye, dünyanın beşinci büyük tütün üreticisi. Bu konumu da özellikle dünyanın önde gelen sigara üreticilerini harekete geçiriyor. Çünkü, Tekel’i almaları durumunda dünyanın en büyük oyuncularından biri haline gelecekler.  
 
Araştırmalara göre, Türkiye’de yılda 110 milyar adet sigara satılıyor. Üstelik gelişmiş ülkelerde sigara tüketimi azalırken, genç nüfusu nedeniyle Türkiye’deki büyüme potansiyeli devam ediyor.    
 
Şu anda piyasada içilen sigaraların yüzde 65’i Amerikan, yüzde 35’i Türk tipi tütünlerden oluşuyor. Türk tütünü ürünlerde Tekel’in payı yüzde 100 civarında. Amerikan tipi sigarada ise yüzde 41 ile Philip Morris hakim.  
 
Tekel’in cazibesini artıran bir başka etken de “Türk tütünü”, diğer bir deyişle “Şark” tütünü konusundaki hakimiyeti. Çünkü, Türkiye ve doğusunda bu ürünler daha çok tercih ediliyor. Uluslararası şirketler de, Tekel’i alarak bu tip tüketiciyi kazanmak ve “Şark” tütünüyle üretilen sigarayı tercih edilen bölge ülkelerine ihracat yapmak peşinde.    
 
Raymond James’in analistlerinden Mehmet Murat İnal, Tekel’in sigaradaki yüzde 60’lık pazar payının cazibesini artırdığını söylüyor. İnal, “Türkiye’de sigara tüketimi dünya ortalamasının üzerinde. Genç nüfusu nedeniyle çok cazip bir pazar olarak görülüyor” diyor.  
 
Alkoldeki büyüme beklentisi  
 
Tekel’in alkollü içki bölümü de yerli ve yabancı şirketler tarafından yakından takip ediliyor. Ancak, sigara kadar büyük ilgi görmüyor. Özellikle uluslararası yatırımcılar, İslam dininin içki üzerindeki kısıtlamaları ve reklam yasakları nedeniyle bu bölümü temkinli yaklaşıyorlar.  
Bütün bunlara rağmen, büyüme potansiyeli yerli ve yabancı yatırımcıların iştahını kabartıyor.  
 
Euromonitor’ün araştırmasına göre, 2003 Mayıs ayı itibariyle Tekel, alkollü içecekler konusunda dünyada 26’ıncı sırada yer alıyor. Ancak, 2007 yılında 19’uncu sıraya yükselecek. Çünkü, alkol kullanımı Avrupa’nın çok altında. Örneğin, şu anda Doğu Avrupa’da yıllık alkol tüketimi kişi başına 4,2 litreyken, bu rakam Türkiye’de 1,2 litre düzeyinde.  
 
Euromonitor’ün araştırmasına göre, tüketimin artmasında bira, şarap gibi alkollü içecek satan marketlerin sayısının her geçen gün biraz daha artması da etkili olacak. Ayrıca geçmiş dönemlerde oldukça düşük olan kadınların alkol tüketiminde son yıllarda yaşanan yükseliş, pazardaki büyüme ivmesini hızlandıracak. Araştırmaya göre, turizm sektöründeki canlanma da, pazarı büyütecek etkenler arasında yer alıyor.  
 
Euromonitor’e göre, Tekel’in alkol bölümünün satışında yarışın ana noktasını rakı oluşturacak. Tekel’in tüm markaları arasında yüzde 93’lük pazar payıyla lider olan Yeni Rakı ve diğer rakılardaki büyüme potansiyeli nedeniyle, yatırımcıların özellikle bu alanla yöneleceğine dikkat çekiliyor. Araştırmada, rakı dışındaki Cin ve benzeri diğer yerel içkilerin ise uluslararası alana açılması üzerine odaklanıldığı belirtiliyor.    
 
“Sigarada yabancılar yarışır”  
 
Doğan Holding Strateji Grup Başkanı Yahya Üzdiyen, sigara-alkol üretim ve dağıtımında büyük şirketler arasındaki pazar kazanma yarışının Tekel’e de yansıdığı görüşünde. Üzdiyen, “Şu anda Tekel sigara üretiminde dünyanın en büyük işletmelerinden biri. Sigara kadar cazip olmamakla birlikte, alkolün de yatırımcılar için cazip bir yatırım alanı olacağını düşünüyorum. Ben sigara bölümü için daha çok yabancıların, alkol için ise yerlilerin talip olacağını düşünüyorum” diyor.  
 
Accenture’dan Murat Suner, Tekel’in faaliyet gösterdiği alanlarda önemli bir pazar büyüklüğü olduğuna dikkat çekiyor. Suner’e göre, gelişmiş ülkelerde sigara ve alkollü ürün pazarlarındaki daralmaya rağmen, Türkiye’de her iki alanda da büyüme öngörülmesi Tekel’in cazibesini artırıyor.  Suner, “Yurt dışında üreticileri tehdit eden yasal düzenlemeler henüz ülkemizde ve ihraç potansiyeli yüksek yakın coğrafyada gündemde olmaması da üreticileri Türkiye’ye çekiyor” diyor.  
 
Murat Suner’in dikkat çektiği bir başka nokta ise sigara ve alkollü içecek sektörlerinde pazar payını geliştirmenin çok zor ve maliyetli olması. Bu açıdan, sürekli küçülmekle birlikte, sigaradaki yüzde 55-60, yüksek alkollü içeceklerdeki yüzde 90’lık pazar payı her iki iş alanı ile ilgilenen yatırımcılar açısından çok tatminkar.  
 
Devler Tekel’in peşinde  
 
Tekel’e yönelik ilgiyi, Özelleştirme İdaresi’ne yapılan başvurulardan da görmek mümkün. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’ndan (ÖİB) bugüne kadar şartname alan şirket sayısının 18’e kadar çıktığı iddia ediliyor. Kesin sonuçlar ise 26 Eylül’de belli olacak.  
 
Sigara bölümünün talipleri arasında dünyanın en büyük sigara üreticisi ABD’li Philip Morris, dünyanın üçüncü büyük sigara üreticisi, Japan Tobacco International (JTI) ve British American Tobacco (BAT) yer alıyor. Ayrıca, Altadis, Imperial Tobacco, Gallaher, Korean Tobacco and Ginseng Company'nin (KT&GC) de Tekel ihalesine katılması bekleniyor.  
 
Alkol bölümünde ise en iyi adayın Diageo olduğu söyleniyor. Londra merkezli ve Johnnie Walker viskilerinin üreticisi olan bu şirketin özellikle rakıdaki büyüme potansiyelinden yararlanmak istediği söyleniyor. Diegeo, Johnnie Walker ile şu anda Türk viski pazarının da yüzde 60’ına sahip. Alkol bölümüne ilgi gösterecek diğer yabancı şirketler arasında ise Allied Domecp ve Pernod Ricard’ın adı geçiyor.  
 
Tabii Tekel’le özellikle de alkol bölümüyle ilgilenen yerli oyuncular da var. Oyak Grubu, Koç Holding, Doğan Holding, Tariş ve Türkiye genelinde Tekel ürünlerini pazarlayan 964 şirketin bir araya gelerek oluşturduğu Tekel Ürünleri Toptan Satıcıları Birliği de (TÜTSAB) adaylar arasında yer alıyor.  
 
Accenture’dan Murat Suner, “Sigara bölümünde yabancıların, içkide ise yerlilerin şansı yüksek görünüyor” diye konuşuyor.  
 
Fiyat ne düzeyde olacak?  
 
Tekel’e iç ve dış piyasada ilgi bir hayli fazla. Ancak, fiyat konusunda yapılan tahminler oldukça değişken. Danışman kuruluşlar ve Tekel ile ilgilenen şirketler, fiyat vermekten kaçınıyor. Yapılan tahminler ise sigara ve alkol birimleri için, toplamda 2 milyar dolar ile 6 milyar dolar arasında değişiyor.  
 
Park Raymond James’in analistlerinden Mehmet Murat İnal, hesabını, 2003 yılında diğer ülkelerde gerçekleştirilen özelleştirmelere dayandırarak yapıyor. Buna göre, Tekel’in fiyatının 2.6 milyar dolar ile 3.2 milyar dolar arasında değişeceğini tahmin ediyor.  
 
Buna karşın ağustos ayı içinde Financial Times gazetesinde yer alan bir haberde, Türkiye’deki sigara pazarının yüzde 60.9’una sahip Tekel’in bedelinin 4 milyar dolara kadar çıkabileceği iddia edildi. Gazeteye göre, 6 büyük tütün ve sigara üreticisinin teklif vermeyi planlaması ve pazardaki büyüme potansiyeli, rekabeti artıracak ve fiyatı yukarı çekecek.  
 
İngiliz The Sunday Times gazetesinde yer alan bir haberde ise, BAT yönetiminin Tekel’e ait Sigara Sanayi İşletmeleri ile yakından ilgilendiği ve ihalede fiyatı 2 milyar sterline (3.2 milyar dolar) kadar yükseltmeyi planladığı ileri sürüldü.  
 
JTI Türkiye Kurumsal İletişim Direktörü Mehmet Ali Yula da, Tekel özelleştirilmesinde iyi bir yarış olacağını, sonuçta da Türkiye’nin iyi para kazanacağını söylüyor.  
 
PAZAR NASIL DEĞİŞECEK?  
 
Murat Suner / Accenture
 
 
Accenture Türkiye’nin danışmanlarından Murat Suner, özelleştirme sonrası pazar yapısında ve rekabette yaşanabilecek değişikliklerle ilgili tahminleri şöyle:    
 
TEKELİN PAZAR PAYI DÜŞECEK Sigara sektöründe, Tekel dışındaki mevcut oyuncular pazar paylarını artırmak ve özelleştirme sonrası Tekel’den gelebilecek atakların önünü kesebilmek için, yeni ürünlerini piyasaya sürmeye başladılar. Yeni ürünlerle birlikte özelleştirme sonrasında, 2004 sonuna kadar Tekel’in pazar payının azalmaya devam edeceği tahmin edilebilir. Bu dönem Tekel’in yeni yönetimi için hayati önemde olacak.  
 
TEKEL ÜRÜNLERİ ALT GELİR GRUBUNA Sigara sektöründe Tekel katma değeri yüksek ürünlerle ulaşılan üst gelir gruplarını önemli ölçüde kaybetti. Tekel’in yeni yönetimi pazar segmentasyonu ile uluslararası markalarını daha çok üst gelir gruplarına ulaştırmaya odaklanacak, alt gelir grupları için mevcut Tekel ürünlerini geliştirecek, marka gücünü artıracaktır.    
 
OPERASYONEL VERİMLİLİK ARTACAK Alkollü ürünler iş birimini, yurt içinde güçlü dağıtım ağı olan bir yatırımcının alması durumunda, pazarlama, satış ve dağıtımla ilgili operasyonel verimliliğinin kısa sürede geliştirilmesi mümkün. Bununla birlikte özelleştirme sonrası Tekel’in elinde bulunan yabancı markalar, diğer dağıtım firmaları tarafından baştan çıkartılabilirler. Eğer bu iş birimini uluslararası sektör oyuncularından biri alırsa bu kaçış hızlanabilir. Bu durumda alkollü ürünler iş biriminde gelir kayıpları meydana gelebilir.  
 
ULUSLARARASI TECRÜBE ŞART Alkollü ürünler işinde Tekel’in üretim yeteneklerinin geliştirilebilmesi ile teknoloji ve know-how’a ulaşım ihtiyacı artacaktır. Ayrıca Tekel’in alkollü ürünlerinin uluslararası piyasalara daha yaygın ulaştırılması da yatırımın geri dönüşünü hızlandırmak için hayati önemdedir. Bu bağlamda alkollü ürünler iş biriminin uluslararası sektör firmalarına ihtiyacı vardır.    
 
“STRATEJİK ORTAKLIĞA GİDECEĞİZ”  
 
Yahya Üzdiyen / Doğan Holding  
 
Doğan Holding Strateji Grup Başkanı Yahya Üzdiyen, Tekel’in sigara ve alkol birimleri ile ilgilendiklerini söylüyor. Ancak bu alanlarda üretimle değil, dağıtımla ilgilendiklerine dikkat çekiyor ve şunları söylüyor:  
 
“Bizim her iki konuya da ilgimiz dağıtım ağında. Biz alkol veya sigara dağıtımına göre altyapımızı yeniden yapılandıracağız. Sonuçta da dağıtım ağını daha verimli kullanarak, üretici için de uygun bir ortam yaratmak istiyoruz. Bu nedenle de söz konusu işi yapan uluslararası isimlerle uzun vadeli sözleşmeler yapmayı planlıyoruz. Yani Tekel özelleştirmesine talip olmayacağız. Ortaklık veya farklı işbirlikleri şeklinde sürece dahil olacağız.  
 
Sonuçta ortaklarımızın uluslararası deneyimi ve know-how’ını kullanma şansını yakalamış olacağımızı düşünüyoruz. Bu süreçte de Türkiye’nin sosyal değerlerini de göz ardı etmeyen ama her koşulda iş ve verimlilik odaklı yeni yapılanma planlarını hemen devreye sokabileceğimizi düşünüyoruz.  
 
Tekel’in sahip olduğu işletmeler ve markaların yeni teknoloji, birikim, etkin bir pazarlama ve dağıtım ile ciddi bir büyüme olanağına sahip olduğunu düşünüyoruz. Biz de bu büyümenin içinde yer almayı hedefliyoruz. Uluslararası pazarlarda kendini kanıtlamış firmalarla kuracağımız ortaklık sonucu, tüketiciye en kaliteli ürünü en iyi şekilde sunmak ve ürünleri en tercih edilen marka haline getirmek öncelikli hedefimiz olacak.”  
 
“TÜRKİYE İHRACAT ÜSSÜMÜZ OLACAK”  
 
Mehmet Ali Yula / Jtı
 
 
JTI olarak Tekel konusunda çok istekli olduklarını belirten JTI Türkiye Kurumsal İletişim Direktörü Mehmet Ali Yula, “en iyi” aday olduklarını söylüyor. Tekel’i almaları halinde Türkiye’yi ihracat üssü olarak kullanacaklarını belirten Yula, hedeflerini şöyle anlatıyor:  
 
“JTI dünyanın üçüncü büyük sigara şirketi. Küresel anlamda yıllık üretimi 450 milyar adet. 2002 yılındaki satış hasılatı 34 milyar dolar. Dünyadaki çok önemli markalar içinde dördü,  Camel, Winston, The Mild Seven ve Salem JTI’a ait. 10 yıldır Türkiye’de faaliyet gösteriyoruz. Torbalı’da bir fabrikamız var. Dolayısıyla, Türkiye pazarını yakından tanıdığımızı düşünüyoruz.  
 
Amacımız, pazar payımızı büyütmek. Bu nedenle de Tekel ile JTI’ın bir araya gelmesinden doğacak sinerjinin çok daha büyük olacağını düşünüyoruz.  JTI açısından, Türkiye çok önemli bir ihracat merkezi. Biz şu anda bile Torbalı fabrikasındaki üretimimizin yüzde 55’ini ihraç ediyoruz.  
 
Tekel ile beraber bu potansiyelin çok daha büyüyeceğine inanıyoruz. Bölgesel anlamda, Türkiye’nin çok önemli bir ihracat merkezi haline gelmesi kaçınılmaz olacak. Yılda ortalama 100-120 milyon dolarlık ihracatımız var. Tekel’i almamız halinde bu rakamı daha da büyüteceğiz. Çünkü, Türkiye’nin dünyaca ünlü bir tütünü var. Ancak, hepsi kaliteli olmadığı için bu tütünü satmakta zorlanıyor. Sigara yapıp yolladığınızda inanılmaz bir katma değer yaratmanız mümkün. Biz de mevcut markaları daha da geliştirerek ve yeni markalar katarak Türkiye’nin ihracat üssü haline gelmesinde etkili olacağız.”  
 
 
 

Türkiye ve dünya ekonomisine yön veren gelişmeleri yorulmadan takip edebilmek için her yeni güne haber bültenimiz “Sabah Kahvesi” ile başlamak ister misiniz?


İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR

Yorum Yaz