500'de yeni dönem

Nilüfer Gözütok Ünal

[email protected]

Bu yıl Capital500 listesine enflasyon muhasebesi damgasını vurdu. 319 şirket enflasyon muhasebesi uygulanmış, 181 şirket ise uygulanmamış ciro rakamlarını paylaştı. Bu farklılık, 500 listesinde bir önceki yıla göre nominal ve reel büyüme hesaplamalarının yapılmasını olanaksız kıldı. Enflasyon muhasebesinin finansal tablolara en büyük etkisi ise kârda gözlendi. Özkaynak, vergiye tâbi kalemler ve yatırımlar da enflasyon muhasebesi etkisinden sıyrılamadı.

Bu yıl Capital500 listesinde enflasyon muhasebesine geçişle birlikte finansal dengeler yeniden tanımlandı. Tüpraş, 686,5 milyar TL ciro ve 57,8 milyar TL net kârla listenin zirvesinde yer aldı. 500’üncü sırada yer alan şirketin cirosundaysa dolar bazında artış gözlendi. Giriş bariyeri geçtiğimiz yıl 164,4 milyon dolarken 2023 yılı dolar kuru olan 23,81 baz alınarak yapılan hesaplamayla 2023 yılında 247,5 milyon dolara yükseldi. 306 şirketse 10 milyar TL barajını geçerek Capital500 tarihinin rekorunu kırdı. Enflasyon muhasebesine göre cirosunu paylaşan 319 şirketin rakamları, nominal değerlerden farklı olarak raporlandı. Bu durum, geçen yıla göre reel ve nominal büyüme hesaplamalarını imkansız kılarken finansal tablolarda büyük değişikliklere neden oldu. Özkaynak ve net kâr kalemleri de bu süreçten etkilendi. Kısaca bu yıl, Capital500’deki şirketlerin ekonomik dengeleri, enflasyonun etkisiyle yeniden şekillendi ve uzmanlara göre gerçek performans bu yıl ortaya çıktı. Peki bu noktaya nasıl gelindi? Enflasyonun üç yıllık kümülatif bazda yüzde 100’ü aşmasıyla Sermaye Piyasası Kurulu, 2023 sonunda finansal olmayan şirketlerin enflasyon muhasebesi uygulamasına geçmesini zorunlu kıldı. Enflasyon muhasebesiyle işletmelerin finansal raporlarında enflasyonun etkilerini dikkate alarak düzeltme yapması amaçlandı. Halka açık ve belirli bir ölçeği geçen şirketlerin çoğu da bu sistemle finansal raporlarını yorumladı. Bu durum da finansal tablolarda yer alan pek çok kalemde değişiklik yaşanmasına neden oldu. Index Genel Müdürü Banu Sürek, enflasyon muhasebesinin temel prensibinin parasal olmayan kalemlerin endekslemeye tâbi tutulması olduğunu söylüyor. Enflasyon muhasebesinde parasal olmayan ve mali tabloları etkileyen en önemli kalemlerin aktifte stoklar ve sabit kıymetler, pasifte özsermaye kalemleri, gelir tablosundaysa satışlar ve satışların maliyeti olduğunu dile getiren Sürek, “Bu anlamda bizim için de bahsi geçen bu kalemler enflasyon muhasebesinden etkilendi” diyor. 

EN ÇOK ETKİLENEN KALEMLER 

Aslında enflasyon muhasebesinden en çok etkilenen kalemler şirketin içinde bulunduğu finansal pozisyona göre değişiklik gösteriyor. Kastamonu Entegre Genel Müdürü Haluk Yıldız, finansal raporlama standartlarına göre enflasyon muhasebesi uygulanmasının hem gelir tablolarını hem bilançoları etkilediğini dile getiriyor. “Bu etki, gelir tablosu kalemlerinde azalma, bilanço kalemlerindeyse artışa neden oldu” diyor. Yayla Agro Gıda Yönetim Kurulu Başkanı Hasan Gümüş de şirketleri özelinde önemli değişiklik gösteren kalemler arasında stoklar, ciro, brüt kâr, faaliyet kârı ve dönem net kârı verilerinin yer aldığını belirtiyor. “Enflasyon düzeltmesi uygulanmış gelir tablosunda daha önceki mali tablolarımızdan farklı olarak parasal pozisyon kaybı/kazancı şeklinde yeni bir mali tablo kalemi karşımıza çıktı” diyen Gümüş, “Söz konusu kalem Yayla Agro özelinde enflasyon düzeltme uygulamaları neticesinde parasal pozisyon kaybı şeklinde kendisini gösterdi” diye konuşuyor. Safi Holding’de finansal raporlama standartlarındaki değişimden en fazla özkaynaklar etkilenirken Sarkuysan’da en çok satış hasılatı ve sermayenin bu durumdan etkilendiği görülüyor. 

PARASAL KAYIPLAR DİKKAT ÇEKİYOR

Ciro ve kârlılıkta nasıl bir değişiklik olduğuna gelince… Enflasyon muhasebesi bazı şirketlerin cirolarını yukarı yönlü hareket ettirdi. Bazılarında da bilanço pozisyonlarına göre enflasyon düzeltmesi kaynaklı oluşan parasal kayıplar ve düşen kârlılıklar dikkat çekti. Örneğin Lila Kağıt Genel Müdürü Alp Öğücü, kârlılık seviyelerinin aşağı yönlü etkilendiğini söylüyor. “Birçok sektörde olduğu gibi kağıt sektöründe de enflasyon muhasebesi şirketlerin kârlılıkları üzerinde baskı yarattı” diyor. Kastamonu Entegre Genel Müdürü Haluk Yıldız, enflasyon muhasebesinin ciroda azalış maliyetlerde artışa neden olduğunu, bu durumun da kârlılığı düşürdüğünü söylüyor. “Enflasyondan arındırılmış rakamlarda aşağı yönlü bir etki oldu” diye ekliyor. Yayla Agro Gıda Yönetim Kurulu Başkanı Hasan Gümüş de parasal pozisyon kayıplarının etkisiyle net dönem kârlarının azaldığını anlatıyor. Genel olarak sektör şirketlerinde de tablonun benzer olduğunu dile getiriyor. Ciro ve kârlılık düşüşü yaşayanların öz sermayesi güçlü şirketler olması da bir başka önemli nokta. Bu durumun neden kaynaklandığını Sarkuysan Yönetim Kurulu Başkanı Hayrettin Çaycı, şöyle ortaya koyuyor: “Enflasyon muhasebesi nedeniyle kârlılık ve FAVÖK marjları düşüyor. Şirketin sabit kıymet yatırımı yüksekse ve bu yatırımları finansal borçla finanse ediyorsa sabit kıymetler parasal olmayan bir kalem olduğu için endekslenme sonucunda kârlılığa olumlu etki ediyor. Buna karşın öz kaynakları kuvvetli şirket aynı sabit kıymetleri öz kaynaklarıyla finanse ettiğinde sermaye de enflasyon düzeltmesine tâbi tutulacağından olumsuz bir kârlılık tablosu ortaya çıkıyor.” Sun Tekstil Yönetim Kurulu Başkanı Elvan Ünlütürk de aynı noktaya değiniyor. Enflasyon muhasebesinin, öz kaynağı güçlü şirketlerde olduğu gibi kendilerinde de net kâr üzerinde negatif yönlü etkisi olduğunu söyleyen Ünlütürk, “31 Aralık 2023 tarihli finansal tablolarımızda, enflasyon muhasebesi parasal kayıp tutarı 447 milyon TL olarak gerçekleşti. Bu kayıp tutarı net kârı etkiliyor” diyor. 

GERÇEK DEĞERLERE GEÇİŞ

Öte yandan enflasyon muhasebesi TL ve döviz cinsi üzerinden finansal tabloları da farklı etkiliyor. Toyota Otomotiv Sanayi Türkiye, İcra Komitesi Üyesi Murat Bülbül, şirket Euro cinsinden mali tablo oluşturduğu için enflasyon muhasebesinin etkisini doğrudan değerlendirmesinin doğru olmayabileceğini söylüyor. Ancak bu durumun sektörü nasıl etkilediğini şöyle paylaşıyor: “Türk Lirası üzerinden mali tablo düzenleyen şirketlerde enflasyon muhasebesi, şirketlerin parasal pozisyonuna göre farklı sonuçlar verebiliyor. Otomotiv sektörü gibi yüksek duran varlık sahibi şirketlerde, enflasyon muhasebesi daha yüksek amortisman gideri oluşturarak faaliyet kârını önemli ölçüde azaltıyor. Ayrıca, stok tutma süresinin artması da faaliyet kârını düşürebilir. Enflasyon muhasebesinin net kâr üzerindeki etkisi, şirketlerin parasal pozisyonuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Bu nedenle durum her şirket özelinde değerlendirilmeli.” Safi Holding Yönetim Kurulu Başkanı Hakan Safi’ye göre ise tablo farklı. Safi, ciro ve kârlılığın enflasyon muhasebesiyle arttığını söylüyor. Enflasyon muhasebesi öncesinde finansal tablolardaki hesaplamalar nominal değerler üzerinden yapılıyordu. Bu durum da farklı verileri farklı etkiliyor, gerçek değerlerden uzak bir tablonun ortaya çıkmasına neden oluyordu. Kastamonu Entegre Genel Müdürü Haluk Yıldız da enflasyon muhasebesinin normalleşmeye etkisini dile getiriyor. Gelir tablosu hesaplarında rakamların nominal değerlerle daha büyük göründüğünü vurgulayan Yıldız, “Ancak bilanço kalemleri tarihsel değerlerle kaydedildiği için daha düşük görünüyordu. Enflasyon endekslemesi bilanço kalemlerini olması gereken büyüklüğe taşıdı. Aktif toplamında artış meydana geldi” diyor. Merinos Genel Müdürü Ali Yılmaz, finansal varlıkların ve borçların gerçeğe uygun değerle değerlemesinin yapılabildiğini, finansal tablolarda kâr veya zararın gerçek anlamda ortaya çıktığını söylüyor. “Böylece, IFRS’de işletmenin varlıklarının gerçeğe uygun değerde ölçülmesi, net gelir ve net varlıklarının ve finansal analizinin önemli derecede farklı olarak görünmesine neden oluyor” diyor. Matlı Gıda Yönetim Kurulu Başkan Vekili Önder Matlı, enflasyona uyarlanmış mali tablolar baz alındığında sektör açısından cironun enflasyon endekslemesi nedeniyle TL olarak yükseldiğini dile getiriyor. Matlı, sözlerini şöyle sürdürüyor: “Önceki yılın cirosu da enflasyona endekslendiğinde cirosal büyüme oranları reel olarak ifade edilmeye başladı. Sektörel kârlılık hafif negatif şekilde etkilenirken özellikle finansal borçla duran varlık yatırımı yapan işletmeler açısından bilançolar olumlu etkilendi.” 

VERGİLER NASIL DEĞİŞECEK?

2023 yılı enflasyon endekslemesi vergiye tâbi değildi. Bu yüzden ilave vergiye sebep olmadı. Şirketlerin enflasyon muhasebesine göre 2024 yılından itibaren vergilendirilmesi öngörülüyor. Ancak hem şu ana kadar yaşanan değişimlerin hem önümüzdeki dönem olası uygulamaların vergilendirmeyi yine şirketler açısından farklı etkileyeceği düşünülüyor. Bunu şirketlerin açıklamalarından görmek mümkün. Kastamonu Entegre Genel Müdürü Haluk Yıldız, enflasyon muhasebesinin vergiye etkisine ilişkin, “Sonraki dönemlerde bu sistemin uygulanması halinde bilanço kalemlerindeki artış, vergi tutarını artırır” diyor. Doruk Un Yönetim Kurulu Başkanı ve CEO’su Gürsel Erbap da 2023 yılı sonrası enflasyon muhasebesine göre brüt kârlılık daha yüksek hesaplandığı için verginin de daha fazla ödeneceğini söylüyor. Index Genel Müdürü Banu Sürek, 2024 yılından itibaren vergilendirmede etkili olacak yeni sistemde kârı daha az olan şirketlerin daha az vergiye tâbi olacaklarını dile getiriyor. “Enflasyon muhasebesinin uygulanması sonucu parasal olmayan öz kaynakları, parasal olmayan aktiflerinden daha fazla olan işletmelerin ise daha az kâr açıklamasını beklemek gerekir” diye konuşuyor. Mars Logistics Yönetim Kurulu Başkanı Garip Sahillioğlu da bazı şirketler için vergi avantajı oluştuğu görüşünde. Bu konuda şu değerlendirmede bulunuyor: “VUK’ta uygulanan 2023 yıl sonu enflasyon düzeltmesiyle bilançolarımızda bulunan parasal olmayan kalemler özellikle sabit kıymetler değerlenerek güncel değerlere yaklaştırıldı. Bu sayede güncel değerler üzerinden amortisman ayrıldı ve vergi hesaplamasında gerçeğe yakın amortisman giderleri kullanılmış oldu. Öz kaynak hesaplarında yapılan değerlemelerle de şirketlerin gerçekçi olmayan defter değerleri güncellendi. Ayrıca, kredisi az, özsermaye yoğun şirketler enflasyon düzeltmesiyle birlikte vergi avantajı sağladı.”