Anayasasız mümkün mü?

Dünyada bilinen en eski aile anayasası 180 milyar dolarlık Mitsui Şirketi’ne ait. Şirketin anayasası, kurucusu Mitsue Haçirobei tarafından 322 yıl önce yazılmış. Dünyada da aile anayasası hazırlayıp uzun yıllar kalıcı olan birçok aile şirketi var. Volkswagen’den Bosch’a kadar dünyanın en büyük aile şirketleri aile anayasalarıyla yönetiliyor. Türkiye’de de köklü ve büyük aile şirketlerinin 30- 40 yıllık aile anayasaları var. “Şirketleri babalar kurar, oğulları yer, torunları batırır” diyen merhum Dr. Nejat Eczacıbaşı, Türkiye’de bu konunun öncü isimlerinden. Şirketinin ve ailesinin sürdürülebilirliğini sağlamak için detaylı bir aile anayasası hazırladı. Koç Topluluğu’nun kurucusu Vehbi Koç da aile anayasasına önem verdi. Koç’un Nakkaştepe’deki merkezinin yönetim kurulu salonunda Vehbi Koç’un büstünün yanında “Koç Anayasası” duruyor. Bugün de aile anayasası birçok büyük aile için vazgeçilmez… Sabancı’dan Alarko’ya, Boyner’den Abdi İbrahim’e kadar büyük aileler ve gruplar anayasalarla yönetiliyor. Ancak son yıllarda Türkiye’de aile anayasası olmayan ya da çeşitli nedenlerle buna gerek duymayan büyük gruplar da oluştu. Doğuş Grubu’nun patronu Ferit Şahenk, aile anayasasına gerek duymuyor. Özdilek Holding’den Yıldırım Holding’e, Esas Holding’den Yaşar Grubu’na kadar birçok büyük grubun da çeşitli nedenlerle aile anayasaları yok.
KAÇ AİLEDE VAR?
Türkiye’deki büyük grupların aile anayasası konusundaki envanterini ortaya çıkardık. İş dünyasının ünlü ve büyük ailelerinden hangisinin anayasası var, hangisinin yok belirledik. Neredeyse 40 yıldır şirketlerin gündeminde olan aile anayasası uygulamasının Türkiye’deki CAPITAL 7 / 2016 159 öncüleri Koç, Sabancı, Alarko, Vakko, Eczacıbaşı, Abdi İbrahim gibi büyük ve köklü gruplar. Borusan, Boyner, Anadolu, Arkas gibi diğer büyük gruplar da zamanla anayasalarını hazırlayarak onlara katılmış durumda. Aile şirketleri danışmanı Dr. Haluk Alacaklıoğlu, Türkiye’de 200’ün üzerinde aile şirketinin anayasasının bulunduğunu belirtirken anayasası olan aile sayısının her geçen gün arttığını söylüyor. Alacaklıoğlu, “3’üncü kuşakla her 100 aile şirketinden 85’i yok olup gidiyor. Bu istatistik, aile anayasasının ertelenmeyecek kadar önemli olduğunu açıkça ortaya koyuyor” diyor. ABD’yle karşılaştırınca Türkiye’de anayasası olan şirket sayısı oldukça az. Amerika’da her 4 şirketten 1’inin aile anayasası bulunuyor. YÜZDE 75’İNDE YOK
Sistem Global Danışmanlık Kurucu Ortağı Hüseyin Karslıoğlu, Türkiye’deki aile şirketlerinin yüzde 25’inin aile anayasası olduğunu geri kalan yüzde 75’inin aile anayasası olmadığını belirtiyor. Aile anayasası olan grupların en önemli özelliği aile üyesi sayısı bakımından kalabalık olmaları. Aile işletmeleri danışmanı, Stetson Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Learning Information Technologies Başkanı Prof. J. Peter Begalla, aile şirketlerinde aile anayasası yapmanın neslin sayısına bağlı olduğunu belirtiyor. Aile şirketinin sürdürülebilirliği için anayasaya sahip olması gerektiğini söyleyen Begalla, “Anayasa, aile üyeleri için kurallar bütünü oluşturuyor. Böylelikle her birey şirketin ve ailenin ne yapıp ne yapmayacağını ve sorumluluklarını önceden bilebiliyor” diyor. Türkiye’nin en eski aile şirketlerinden 128 yıllık Helvacızade Grubu’nun CEO’su Dr. Mevlüt Büyükhelvacıgil de şirketlerin ömrünün 25-30 yıl arasında değiştiğini, aile anayasası hazırlayarak ailelerin bu süreyi uzatabileceklerini belirtiyor. Helvacızade Grubu 13 yıl önce 4’üncü kuşak gruba gelmeden aile anayasasını oluşturdu.
EN ESKİ ANAYASALAR
Aile anayasasını uzun yıllar önce hazırlayarak sürdürülebilirliğine katkıda bulanan şirketlerden bir diğeri de Abdi İbrahim. Şirketin 3’üncü kuşak temsilcisi ve yönetim kurulu başkan vekili Nesrin Barut Esirtgen, 1961’de babalarının vefatının ardından şirketin ilk aile 160 CAPITAL 7 / 2016 anayasasının anneleri Belma Hanım tarafından oluşturulduğunu söylüyor. Doğanlar Yatırım Holding Yönetim Kurulu Başkanı Davut Doğan ise aile anayasasını 25 yıl önce hazırladıklarını belirtiyor. 58 sayfalık Doğanlar Aile Anayasası’nda siyasete girme yasağından disiplin yönetmeliğine kadar birçok madde bulunuyor. “Aile anayasasından sorumlu bir genel sekreterimiz bile var” diyen Doğan, aile anayasası yazmaya kardeşler arası para akışını düzenlemek için karar verdiklerini söylüyor. Üçüncü kuşağa gelen aile şirketlerinden İnci Holding’in aile anayasası, 18 yıllık. İnci Holding’in 3’üncü kuşak temsilcisi ve yönetim kurulu başkanı Neşe Gök, aile anayasalarının dedesi Cevdet İnci tarafından hazırlandığını söylüyor. Arzum ise 2005 yılında aile anayasasıyla uğraşmaya başlayıp, 3 yıl içinde anayasayı tamamlamış bir şirket. Arzum Yönetim Kurulu Başkanı Murat Kolbaşı, yabancı ortaklarıyla başlayacak yeni dönemlerinde tek ses olabilmek için aile anayasası oluşturmaya gerek duyduklarını söylüyor. Arzum’un aile anayasasında 3’üncü kuşağın şirket içine alınmaması gibi ilginç maddeler var. Anayasadaki kurallardan biri de her bir kurucu ortağı sadece tek bir çocuğunun temsil etmesi.