Dünyada bilinen en eski aile anayasası 180
milyar dolarlık Mitsui Şirketi’ne ait. Şirketin
anayasası, kurucusu Mitsue Haçirobei
tarafından 322 yıl önce yazılmış.
Dünyada da aile anayasası hazırlayıp
uzun yıllar kalıcı olan birçok aile şirketi
var. Volkswagen’den Bosch’a kadar dünyanın en büyük
aile şirketleri aile anayasalarıyla yönetiliyor.
Türkiye’de de köklü ve büyük aile şirketlerinin 30-
40 yıllık aile anayasaları var. “Şirketleri babalar kurar,
oğulları yer, torunları batırır” diyen merhum Dr. Nejat
Eczacıbaşı, Türkiye’de bu konunun öncü isimlerinden.
Şirketinin ve ailesinin sürdürülebilirliğini sağlamak için
detaylı bir aile anayasası hazırladı.
Koç Topluluğu’nun kurucusu Vehbi Koç da aile
anayasasına önem verdi. Koç’un Nakkaştepe’deki
merkezinin yönetim kurulu salonunda Vehbi Koç’un
büstünün yanında “Koç Anayasası” duruyor. Bugün
de aile anayasası birçok büyük aile için vazgeçilmez…
Sabancı’dan Alarko’ya, Boyner’den Abdi İbrahim’e kadar
büyük aileler ve gruplar anayasalarla yönetiliyor.
Ancak son yıllarda Türkiye’de aile anayasası olmayan
ya da çeşitli nedenlerle buna gerek duymayan
büyük gruplar da oluştu. Doğuş Grubu’nun patronu
Ferit Şahenk, aile anayasasına gerek duymuyor. Özdilek
Holding’den Yıldırım Holding’e, Esas Holding’den
Yaşar Grubu’na kadar birçok büyük grubun da çeşitli
nedenlerle aile anayasaları yok.
KAÇ AİLEDE VAR?
Türkiye’deki büyük grupların aile anayasası konusundaki
envanterini ortaya çıkardık. İş dünyasının ünlü ve
büyük ailelerinden hangisinin anayasası var, hangisinin
yok belirledik. Neredeyse 40 yıldır şirketlerin gündeminde
olan aile anayasası uygulamasının Türkiye’deki
CAPITAL 7 / 2016 159
öncüleri Koç, Sabancı, Alarko, Vakko, Eczacıbaşı, Abdi
İbrahim gibi büyük ve köklü gruplar. Borusan, Boyner,
Anadolu, Arkas gibi diğer büyük gruplar da zamanla
anayasalarını hazırlayarak onlara katılmış durumda.
Aile şirketleri danışmanı Dr. Haluk Alacaklıoğlu, Türkiye’de 200’ün üzerinde aile şirketinin anayasasının
bulunduğunu belirtirken anayasası olan aile sayısının
her geçen gün arttığını söylüyor.
Alacaklıoğlu, “3’üncü kuşakla her 100 aile şirketinden
85’i yok olup gidiyor. Bu istatistik, aile anayasasının
ertelenmeyecek kadar önemli olduğunu açıkça
ortaya koyuyor” diyor.
ABD’yle karşılaştırınca Türkiye’de anayasası olan
şirket sayısı oldukça az. Amerika’da her 4 şirketten
1’inin aile anayasası bulunuyor.
YÜZDE 75’İNDE YOK
Sistem Global Danışmanlık Kurucu Ortağı Hüseyin
Karslıoğlu, Türkiye’deki aile şirketlerinin yüzde 25’inin
aile anayasası olduğunu geri kalan yüzde 75’inin aile
anayasası olmadığını belirtiyor.
Aile anayasası olan
grupların en önemli özelliği
aile üyesi sayısı bakımından
kalabalık olmaları.
Aile işletmeleri danışmanı,
Stetson Üniversitesi Öğretim
Üyesi ve Learning
Information Technologies
Başkanı Prof. J. Peter Begalla,
aile şirketlerinde aile
anayasası yapmanın neslin
sayısına bağlı olduğunu
belirtiyor.
Aile şirketinin sürdürülebilirliği
için anayasaya
sahip olması gerektiğini
söyleyen Begalla, “Anayasa,
aile üyeleri için kurallar
bütünü oluşturuyor.
Böylelikle her birey şirketin
ve ailenin ne yapıp ne
yapmayacağını ve sorumluluklarını
önceden bilebiliyor”
diyor.
Türkiye’nin en eski aile
şirketlerinden 128 yıllık
Helvacızade Grubu’nun CEO’su Dr. Mevlüt Büyükhelvacıgil
de şirketlerin ömrünün 25-30 yıl arasında değiştiğini,
aile anayasası hazırlayarak ailelerin bu süreyi
uzatabileceklerini belirtiyor. Helvacızade Grubu 13 yıl
önce 4’üncü kuşak gruba gelmeden aile anayasasını
oluşturdu.
EN ESKİ ANAYASALAR
Aile anayasasını uzun yıllar önce hazırlayarak sürdürülebilirliğine
katkıda bulanan şirketlerden bir diğeri
de Abdi İbrahim. Şirketin 3’üncü kuşak temsilcisi ve
yönetim kurulu başkan vekili Nesrin Barut Esirtgen,
1961’de babalarının vefatının ardından şirketin ilk aile
160 CAPITAL 7 / 2016
anayasasının anneleri Belma Hanım tarafından oluşturulduğunu
söylüyor.
Doğanlar Yatırım Holding Yönetim Kurulu Başkanı
Davut Doğan ise aile anayasasını 25 yıl önce hazırladıklarını
belirtiyor. 58 sayfalık Doğanlar Aile Anayasası’nda
siyasete girme yasağından disiplin yönetmeliğine kadar
birçok madde bulunuyor. “Aile anayasasından sorumlu
bir genel sekreterimiz bile var” diyen Doğan, aile anayasası
yazmaya kardeşler arası para akışını düzenlemek
için karar verdiklerini söylüyor.
Üçüncü kuşağa gelen aile şirketlerinden İnci
Holding’in aile anayasası, 18 yıllık. İnci Holding’in
3’üncü kuşak temsilcisi ve yönetim kurulu başkanı
Neşe Gök, aile anayasalarının dedesi Cevdet İnci tarafından
hazırlandığını söylüyor.
Arzum ise 2005 yılında aile anayasasıyla uğraşmaya
başlayıp, 3 yıl içinde anayasayı tamamlamış bir şirket.
Arzum Yönetim Kurulu Başkanı Murat Kolbaşı, yabancı
ortaklarıyla başlayacak yeni dönemlerinde tek ses olabilmek
için aile anayasası oluşturmaya gerek duyduklarını
söylüyor. Arzum’un aile anayasasında 3’üncü kuşağın
şirket içine alınmaması gibi ilginç maddeler var.
Anayasadaki kurallardan biri de her bir kurucu ortağı
sadece tek bir çocuğunun temsil etmesi.