Yeni kâr arayışı

Yeni dönemde kârın adresi sürekli değişiyor. Şirketler artık sadece esas işlerine değil onun çevresindeki yeni ve tamamlayıcı alanlara da odaklanıyor. Shell&Turcas’tan Domino’s’a, Pegasus’tan Multinet Up’a kadar birçok büyük oyuncu, yeni iş modelleriyle büyüme hedefliyor. Bu alanlar bazen kendi işlerinin dikey uzantısı, bazen tamamen farklı sektörler oluyor. Ortak nokta ise aynı: Ekstra kâr yaratmak ve sürdürülebilir büyümeyi güvence altına almak. Öyle ki bazı şirketlerde yeni işlerin cirodaki payı yüzde 50’yi aşıyor.

Ayçe Tarcan / [email protected]
Capital Dergisi / Temmuz 2025

Bu yönelim yalnızca Türkiye’de değil dünyada da öne çıkıyor. McKinsey’nin 2024 tarihli “How CEOs are Turning Corporate Venture Building Into Outsize Growth” raporuna göre şirketler gelirlerinin beşte birini yeni iş alanlarına ayırarak, ciro artışında yüzde 2 ila 5 arasında bir katkı elde ediyor. Özellikle yapay zeka ve dijital dönüşüm gibi teknolojik alanlara yapılan yatırımlar, büyüme hızını artırarak rekabet avantajı sağlıyor. CEO’ların yüzde 66’sı önümüzdeki yıl yeni iş kurma alanlarına yatırım yapmayı planlıyor.

Benzer bir tablo Boston Consulting Group’un (BCG) “How to Scale Corporate Ventures” raporunda da görülüyor. Rapora göre bu strateji, şirketlerin mevcut iş modellerinin sınırlarını aşarak yeni gelir kaynakları oluşturmasını sağlıyor. Ayrıca yeni iş kurma faaliyetlerine yatırım yapan şirketlerin başarı oranı, geleneksel yapıda kalanlara göre iki kat daha yüksek.

ÇEŞİTLENDİRME STRATEJİSİ

University of California, Berkeley’de strateji ve inovasyon dersleri veren profesör David Teece, şirketlerin ana faaliyet alanları dışında yeni iş alanlarına girişinin, mevcut kaynaklarını daha verimli kullanmalarını ve yeni fırsatları değerlendirmelerini sağladığını söylüyor.

Bugün piyasa değeri 3,8 trilyon dolar olan Apple, başlangıçta kişisel bilgisayar üreticisi olarak faaliyet gösteriyorken yeni iş alanlarına girerek sürdürülebilir büyüme sağladı. Son iki yılda yapay zeka, artırılmış gerçeklik, dijital reklamcılık ve oyun geliştirme gibi 4 yeni pazara giren Apple, böylece gelir çeşitliliğini artırarak donanım satışlarındaki dalgalanmalara karşı direnç kazandı.

Disney de animasyon filmleriyle tanınan bir şirketken zamanla tema parkları, tatil köyleri ve dijital yayıncılık gibi yeni iş alanlarına yöneldi. Son yıllarda ise dijital reklamcılık, oyun geliştirme ve spor yayıncılığı gibi yeni iş alanlarına girdi. Disney+, Hulu ve ESPN+ gibi dijital platformlar şirketin gelir kaynaklarını çeşitlendirerek piyasa değerinin ve kârlılığının artmasını sağladı. Son bir yılda Disney’in piyasa değeri yaklaşık yüzde 12 oranında artarak 214 milyar dolara ulaştı.

Hitachi ise geleneksel olarak ağır sanayi ve mühendislik alanlarında faaliyet gösterirken, Lumada adlı dijital dönüşüm platformuyla endüstriyel yazılım ve yapay zeka alanlarına yöneldi. Bu dönüşüm, şirketin piyasa değerinin 3 katına çıkmasını sağladı.

YENİ GELİR KAYNAKLARI

Sadece dünyada değil Türkiye’de de pek çok şirket yeni iş alanlarına girerek büyüme ve kârlılığını artırmaya odaklandı. 200 milyar TL’yi aşan cirosuyla Türkiye’nin en büyük 10 şirketinden biri olan Shell&Turcas, son 5 yılda akaryakıt istasyonlarının yanı sıra market, yiyecek-içecek gibi yeni iş alanlarına odaklandı. Bunun sonucunda yılda 18 milyon kahve satışıyla Türkiye’nin en çok kahve satan 5’inci zinciri oldu. 7 milyonluk sandviç satışıyla sandviç pazarında liderliği aldı. Sektörde kimsenin odaklanmadığı market işine odaklanarak önemli bir büyüme elde ettiklerini söyleyen Shell&Turcas CEO’su Emre Turanlı, iyi işletilen bir istasyonda kârlılığın yüzde 20-40’ının marketten geldiğini ifade ediyor. Bu oranın 5 yıl önce yüzde 10-20 seviyesinde olduğunu belirten Turanlı, kârlılıklarını artırdığı için önümüzdeki dönemde istasyon dışı marketlerle perakende işini büyütmeyi hedeflediklerini söylüyor. Turanlı, “Bu yıl Shell Select tarzında istasyonsuz market açma hayalimiz var” diyor.

Pegasus Hava Yolları’nın da bilet satışı dışı gelirleri önemli büyüme gösterdi. Şirketin 2025 yılı ilk çeyreğinde, kişi başına düşen bilet dışı geliri bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 18’lik artışla 29,1 Euro’ya yükseldi. İş modellerinde yan gelirlerin önemli olduğunu söyleyen Pegasus CEO’su Güliz Öztürk, “Toplam gelirimizin yaklaşık yüzde 30’u ek gelirlerden oluşuyor. Bu nedenle uçağa bindirdiğiniz her bir fazla misafir çok önemli” diyor.

Son yıllarda, pek çok hazır giyim markası da parfümden aksesuara kadar yan işlere girerek ekstra kâr alanları oluşturdu. Son dönemde aksesuar ve parfüm işine ciddi yatırım yaptıklarını söyleyen Colin’s İcra Kurulu Başkanı Yavuz Eroğlu, “2 yıl önce parfüm işine girdik, satışları çok hızlı artıyor. Satışlarımızdaki payı da iyi oranlara geldi” diyor.

DİKEY ENTEGRASYON

Bugün şirketler yalnızca kendi alanlarında derinleşmekle kalmıyor aynı zamanda değer zincirinde yukarıya ya da aşağıya doğru genişleyerek yeni iş alanlarına giriyorlar. “Dikey entegrasyon” denen bu stratejiyle son yıllarda yeni iş alanlarına giren pek çok şirket var. Türkiye’nin en büyük süt ve süt ürünleri markası Sütaş, kalite ve verimliliği artırmak için yemden enerjiye ve lojistiğe kadar üretim sürecindeki her iş alanına girdi. Türkiye’nin en büyük yem üreticilerinden Matlı Şirketler Grubu da dikey entegrasyon stratejisiyle besi hayvancılığından gıdaya, süt ve süt ürünlerinden beyaz et ve yumurtaya kadar farklı iş alanlarına yatırım yaptı. Yeni iş alanlarına girerek kârlılık ve büyüme sağladıklarını söyleyen Matlı Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Özer Matlı, “Yeni iş alanlarına girmeyi sürdüreceğiz” diyor.

Kervan Gıda İcra Kurulu Üyesi Mustafa Başar, esas faaliyet alanları dışında kârlılık yaratan alanlardan birinin satış ve dağıtım tarafında hizmet veren distribütörlük şirketleri olduğunu belirtiyor. Bu alana 20 yıl önce, ek gelir yaratmaktan çok, bayi sirkülasyonundaki zorluklar ve satış noktalarına düzenli, kesintisiz hizmet sağlama ihtiyacıyla yöneldiklerini ifade ediyor. Bugün distribütörlük şirketlerinin başka şirketlerin ürünlerinin satış ve dağıtımını da yaptığını söyleyen Başar, “Bu modelle iç piyasada hayati öneme sahip, nüfus yoğunluğunun yüksek olduğu bölgede kendi iştirak şirketlerimiz ve ekiplerimizle çok daha hızlı aksiyon alabiliyor ve ek kazanç elde edebiliyoruz” diyor. Binlerce işçinin çalıştığı Manisa’daki fabrikalarında sundukları catering hizmetini de bölgedeki diğer şirketlere açarak catering işine girdiklerini söyleyen Başar, “Bu sayede catering şirketimizin kendi kârlılığını üreten bir yapısı var” diye konuşuyor.

CİRODAKİ PAYI

Esas faaliyet alanı dışındaki yeni işlerin şirketlerin ciro ve kârlılığındaki payı hızla artıyor. 5 yıl önce toplam ciroda yeni işlerin payı oldukça küçükken bugün cirosunun yarısını yan işlerden elde eden şirketler var. Önemli bir pazar payıyla Türkiye pizza pazarının liderliğini koruyan Domino’s 4 yıl önce yüzde 100 yerli markası Coffy ile kahve işine girdi. Yüksek fiyatlı satılan kahve zincirlerine alternatif olmayı hedeflediklerini söyleyen Domino’s Pizza Eurasia Group CEO’su Aslan Saranga, kısa sürede 170 dükkana ulaştıklarını belirtiyor. Saranga, “Kısa sürede kahve işimizin ciro ve kârlılıktaki payı yüzde 10’lara geldi” diyor.

Ana işlerinin KOBİ’lere ve şirketlere alternatif finansman kaynağı yaratmak olduğunu söyleyen Figopara Kurucu Ortağı ve CEO’su Koray Bahar, finansal veriye dayalı risk analitiği ve skorlama hizmetleri gibi yan işlerinin toplam gelirlerinin içindeki payının son 5 yılda önemli ölçüde arttığını belirtiyor. 5 yıl önce yan işlerinin toplam gelir içindeki payının yüzde 1’in altındayken bugün yüzde 15’lere ulaştığını söyleyen Bahar, “Özellikle risk analitiği ve skorlama hizmetlerimizin gelirlerimizdeki payı her çeyrekte düzenli büyüyor. Mevcut büyüme ivmesinin önümüzdeki 2 yılda daha da hızlanarak devam etmesini bekliyoruz” diyor.

Esas faaliyetlerinin elektronik veri iletişimi ve B2B entegrasyonu olduğunu belirten MAP E-Ticaret ve Veri Hizmetleri Genel Müdürü Hakan Tuncel de 5 yıl önce yan işleri olan tedarik zinciri yönetim sistemlerinin cirodaki payının yüzde 5’in altındayken geçen yıl yüzde 20’yi aştığını ifade ediyor. Yeni iş alanlarındaki büyümenin özellikle son 2 yılda daha belirgin arttığını gözlemlediklerini söyleyen Tuncel, bu ivmenin 5 sene daha devam edeceğini öngördüğünü ifade ediyor.

GELECEK PLANLARI

Ekstra kâr üreten yeni iş alanlarına yatırım yapan şirketler önümüzdeki dönemde faaliyet gösterdikleri sektörleri çeşitlendirerek büyümeyi hedefliyor. Bu noktada CEO’ların hedefi yaptıkları işleri çeşitlendirmeye giderek olası krizlere karşı daha sağlıklı, sürdürülebilir bir yapı kurmak. Ana işlerinin deprem dirençli çelik yapı endüstrisi olduğunu söyleyen Consera Kurucusu ve Türk Yapısal Çelik Derneği Başkan Yardımcısı Melih Şimşek yeni iş alanlarına girerek modüler çelik ev markaları Homera’yı ve tüm yapılardaki ıslak mekanları modüler olarak üreten Erawet’i pazara sunduklarını ifade ediyor. Yan faaliyet alanlarının toplam kârlılıklarındaki payının 5 yılda yüzde 20’lerden yüzde 30’lar seviyesine geldiğini belirten Şimşek, “Önümüzdeki dönemde ürettiğimiz modüler yapılarla gayrimenkul geliştirmenin yanı sıra minimum işletme maliyeti içeren konaklama alanında eko turizm alanlarında yatırım planları yapıyoruz” diyor. Şimşek, ayrıca robotik üretimlere yatırım hazırlığı içinde olduklarını ifade ediyor.

Önümüzdeki dönemde uygun fiyatla satabilecekleri yemek ürünlerinin alternatif bir büyüme kanalı olabileceğini söyleyen Domino’s Pizza Eurasia Group CEO’su Aslan Saranga, kahve zinciri markaları Coffy ile ilgili planlarının büyük olduğunu belirtiyor. 3 yılda Coffy’yi 500 şubesiyle Türkiye’nin en büyük yerli ve milli kahve zinciri haline getirmek için çalıştıklarını anlatan Saranga, “Uluslararası pazarlara da açılarak global arenada yer edineceğiz. Toplam ciromuzda kahvenin payı yüzde 30-40’lara çıkacak” diyor.

Son 3 yılda 3 farklı sektöre girdiklerini söyleyen Matlı Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Özer Matlı da önümüzdeki dönemde bitkisel yağdan kafe zincirlerine kadar yeni iş alanlarına gireceklerini vurguluyor. Matlı, bu alanlarda şirket satın alması yapabilecekleri gibi sıfırdan şirket kurabileceklerini de belirtiyor.

HAKAN KODAL

ANDO LIVING KURUCU VE YKB

“YENİ İŞİMİZİN CİRODAKİ PAYI YÜZDE 60’LARA GELDİ”

YENİ PAZAR

Türkiye’de markalı konut tarafında çok ciddi bir geçmişimiz var. Önceden yatırım yaptığımız alan sadece gayrimenkule dayanıyordu. Portekiz’deki yatırımlarımıza da böyle başladık ancak Fransız ortaklarımın kısa süreli turizm konutu yönetimindeki tecrübesiyle bizim gayrimenkul kimliğimiz birleşti ve bir anda önümüzde bambaşka bir ufuk açıldı. 2019 yılında bu sayede kurumsal turizm konutu pazarına girdik.

KÂRLILIK FAZLA

Yeni iş alanımız esasen markalı konutla turizm konutunun birleşmesi üzerine kurguladığımız bir ürün oldu. Dünyada şu anda böyle bir ürün yok. Turizm konutu pazarında normal bir dairenin elde edebileceği gelirin 2-3 katına varan gelir yaratabiliyorsunuz. Bu hem fonumuzdaki yatırımcılar hem bizim açımızdan çok kârlı.

YÜZDE 90’LARA ÇIKACAK

5 yıl önce kurumsal turizm konutu işimizin payı yüzde 10 seviyesindeydi, bugün toplam grup içindeki payı yaklaşık yüzde 60’lara geldi. Bu alandaki kârlılık daha yüksek olduğu için operasyonumuz tamamen kurumsal turizm konutu işine kayacak ve bu alanın toplam grup cirosu içindeki payı önümüzdeki yıllarda yüzde 90’lara kadar ulaşacak. Portekiz’le başladığımız yatırımlarımızı Avrupa’da 7 ülkeye yaymak istiyoruz.

MUSTAFA BAŞAR

KERVAN GIDA İCRA KURULU ÜYESİ

“EKSTRA KÂR ALANLARIYLA VERİMLİLİK SAĞLADIK”

AVANTAJ SAĞLADI

Her işin yapılması için katlanılan bazı maliyetler var. Ancak belirli bir seviyeye ulaşıldığında bunları ortadan kaldırmaya yönelik alternatif çözümler üretebilmek genel kârlılığı olumlu yönde etkiliyor. Zamanında yaptığımız güneş enerjisi santrali yatırımları olmasa her ay milyonlarca liralık elektrik faturası ödeyecektik ya da kendi catering şirketimiz başka firmalara da servis vermeseydi, çalışanlarımızın yemek masrafı işletme için daha ağır olacaktı.

SENARYOLAR

Marmara Bölgesi’ne odaklı kendi distribütör şirketlerimiz olmasaydı ülkemizin en önemli bölgesinde ürünlerimiz yeterince satış noktalarına ulaştırılamayacak ve fabrikalarımızın cirosu düşecekti. Önümüzdeki dönemde distribütörlük alanında önemli şehirlerin tamamında benzer bir yapılanmaya gidebiliriz. İhracatta ise önemli ülke pazarlarında zincir marketlerle direkt çalışmayı sağlayacak senaryolar üzerinde çalışıyoruz.

ALİ EMRE SEVER

MULTINET UP CEO’SU

“CİROMUZUN YARISI YENİ İŞLERDEN GELİYOR”

SEYAHAT VE SAĞLIK

Yalnızca yemek kartı sunan bir firma olmanın ötesine geçtik. Bugün en büyük ek değer yarattığımız alanlardan biri kurumsal seyahat çözümümüz MultiTravel oldu. Her ay 275 bin kurumsal misafirin 20 bine yakın otel rezervasyonunu bu sistemle yönetiyoruz. Geleceği okuyarak yeni değer alanları yaratabilmeye odaklanıyoruz. Bu anlayışımızla iki yıl önce MultiHealth’le sağlık alanına girdik. Bu çözümümüz de ana işimizin dışında konumlanan ancak ciddi bir katma değer yaratan bir alan oldu.

STRATEJİK AÇILIM

5 yıl önce MultiTravel gelirlerimizin içinde daha çok “tamamlayıcı hizmet” kategorisindeydi, açıkçası sınırlı bir payı vardı. Ancak biz bu alanda büyük bir potansiyel gördük ve 2022’den itibaren ciddi yatırımlar yaparak oyunu değiştirdik. Bugün geldiğimiz noktada MultiTravel, artık sadece bir yan hizmet değil büyüme motorlarımızdan biri. 2022’den bugüne kadar konaklama adedinde yaklaşık 4 kat, ciro bazındaysa yaklaşık 30 kat büyüme gerçekleştirdi.

GELECEKTEKİ İŞİ

Bugün toplam ciromuzun yüzde 50’sini yemek kartı dışındaki işlerimiz oluşturuyor. Yeni girdiğimiz işlerin toplam kârımız içindeki payı ise yüzde 55 oranında arttı. Önümüzdeki dönemde MultiHealth’i de MultiTravel gibi daha da büyütmeyi, farklı sağlık hizmet sağlayıcılarıyla entegre ederek kapsamını genişletmeyi hedefliyoruz. Ayrıca yakın dönemde uçak ve transfer hizmetleri de sistemimize entegre olacak. Gelecekte her dikey ürünün kendi içinde ölçeklenebilen, teknolojiyle derinleşen ve katma değer yaratan yapılara dönüşmesini hedefliyoruz.