İlk dip aşılır mı?

Nilüfer Gözütok Ünal

[email protected]

 Birçok sektörde normalleşmeyle birlikte toparlanma başladı. Ancak vaka sayısı yeniden tırmanışa geçti. İş dünyası endişeli ve ikinci dalgayı konuşuyor. Tahminler yapılıyor, senaryolar hazırlanıyor. Pek çok sektörde nisan ayında inilen “dip noktasının”, tekrar yaşanmayacağı düşünülüyor. Ancak tabii ki kötümserler de var. Onlar bazı şirketlerin buna dayanamayacağına inanıyor.

COVID-19 salgını mart ayının ortasında görülmeye başlandı. Ardından kamu hızla kısıtlamalar getirdi. Bu, sektörlerde hızlı bir daralmaya yol açtı. Bu nedenle akaryakıt, bilişim, ilaç, seramik, gayrimenkul, otomotiv, faktoring gibi pek çok sektörde birinci dalgada dip noktası nisan ayında görüldü. Bazı sektörlerde bu tablo mayıs ayına da sarktı. Konutta ilk 7 ay içinde en büyük daralma nisan-mayısta gerçekleşti. Anadolu Yakası Müteahhitler Derneği Başkan Yardımcısı Ahmet Erkurtoğlu, satışlarının bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 55 azaldığını belirtiyor. Mobilya da nisanda yüzde 45,3 daraldı. Bellona Genel Müdürü Mustafa Karamemiş, perakende satışlarda nisan-mayısta yüzde 80’lik kayba işaret ediyor. Yeme içme alanında nisan-mayıs döneminde restoranların kapalı oluşuyla ciroda yüzde 100’e ulaşan kayıplar yaşandı. Havayolları aynı dönemde uçuşlarda yüzde 95, gelirlerde ise yüzde 85 daraldı. Özel üretim ağırlıklı çalışan makine sektörü, yeni sipariş alamadığı için nisan ve mayısta dibi gördü. 2019’un aynı döneminde 3,3 milyar dolarlık ihracat yaptıklarını hatırlatan MAİB Başkanı Kutlu Karavelioğlu, “Nisan-Mayıs 2020’de 1,9 milyar dolar ihracat yaptık, yüzde 40’tan fazla kayba uğradık” diyor.

DAHA KÖTÜSÜ GÖRÜLÜR MÜ?

Haziran ayında normalleşme adımlarıyla dipten çıkışa geçildi. Birçok sektörden toparlanma işaretleri geldi. Ancak vaka sayılarının yeniden artmasıyla ikinci dalga konuşulmaya başlandı. Şimdi iş dünyası ikinci dalganın boyutlarını hesaplamaya, ikinci dibin ne boyutta olacağını öngörmeye çalışıyor. Birçok yönetici, olası daralmanın ilkindeki kadar şiddetli olmayacağını düşünüyor. Sun Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Sabri Ünlütürk, tekstilde nisan ve mayıs ayında yüzde 80’e varan düşüşle yaşanan dip noktanın tekrar görülmeyeceğini öngörüyor. “Bence bundan daha kötüsü olamaz” diyor. Türkiye Özel Sektör Havacılık İşletmeleri Derneği Genel Koordinatörü Bülent Demirci de aynı görüşte. Ancak ikinci dalganın sektörün toparlanma şansını yok edeceğine inanıyor. Bilişim sektörü ilk dalgada yüzde 20 daraldı. TÜBİSAD Başkanı K. Erman Karaca, “Bu dibin aşılacağını öngörmüyoruz. Şirketler bu dönemde dijitalleşmenin önemini anladı ve bu konudaki yatırımlarını hızlandırıyorlar” diye konuşuyor. Takım tezgahları alanında ilk dalganın etkileri devam ediyor. Takım Tezgahları Sanayici ve İş İnsanları Derneği (TİAD) Başkanı Fatih Varlık, “İkinci dalgada yılın tamamı için küçülme yüzde 30-40 olur” diyor. Tezmeksan Genel Müdürü Hakan Aydoğdu, Türkiye’nin Uzakdoğu ve Avrupalı rakiplerinden pay aldığını dile getiriyor ve “Olası ikinci dalgada alınan siparişlerde en fazla yüzde 20 düşüş görülür” diyor. 

KÖTÜMSERLER DE VAR

İkinci dalgayla birlikte birinci dipten daha kötü bir tabloyla karşılaşılacağını düşünenler de var. Erin Motor Genel Müdürü Ersin Şahin, motor sektöründe daralmanın mayısta yüzde 85’e ulaştığını hatırlatıyor ve ekliyor: “İkinci dalgada global bir kapanma olursa küçülmenin birinci dalgayı aşacağını tahmin ediyorum.” Coşkunöz Holding CEO’su A. Erdem Acay, ikinci dalganın kış aylarında yaşanacak olmasıyla ilkinden daha sert ekonomik etkiler yaratabileceğine inanıyor. Midpoint Kurucu Ortağı Ayhan Çarıkcılar, yeniden sokağa çıkma yasakları ve kafe-restoranların kapanması söz konusu olursa yeme-içme sektörünün büyük hasar göreceğini düşünüyor. Kaşıbeyaz Lezzet Grubu Yönetim Kurulu Başkan Vekili Murat Kaşıbeyaz, daha derin bir diple karşı karşıya kalınacağını söylüyor. “Minimum yarı yarıya küçülme bekliyorum” diye konuşuyor. Uluslararası hareketliliğin kapanmasıyla turizmin doğal olarak sıfıra ineceğine dikkat çeken Prontotour Yönetim Kurulu Başkanı Ali Onaran, şöyle konuşuyor: “Turizm ikinci afet dönemini yaşar. Şu anda sektör yılı yüzde 35-40 küçülmeyle kapatacak. İkinci dalga küçülme rakamlarını artırabilir.” İnşaat ve alt sektörlerinde de ikinci dalgaya ilişkin olumsuz beklentiler hakim. AYİDER Başkan Yardımcısı Ahmet Erkurtoğlu, farklı bir teşvik modeli geliştirilmezse sektörün yüzde 60 küçülebileceğini söylüyor. 

KİMLER RİSKLİ?

Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Tamer Saka, ikinci dalgada inşaat ve altyapıların durmasıyla çimento iç satışlarında nisan ve mayıs aylarında görülen düşüşlerin gözlemlenebileceğini ifade ediyor. Orka Banyo Genel Müdürü Nalan Yılmaz, ikinci dalgada sürecin 3 ayı geçmesi durumunda sektördeki birkaç şirketin dayanamayacağını dile getiriyor. Aydınlatma Gereçleri İmalatçıları Derneği Başkanı Fahir Gök, en büyük riskin birinci dalgada kredi kullanmış şirketlerin borç çevirme kabiliyetlerini kaybetmesi olabileceğine dikkat çekiyor. “İhracat bağlantısı olmayan şirketler için daha büyük sıkıntı olur” diye konuşuyor. PAGEV Başkanı Yavuz Eroğlu, esas tehlikenin ilk şoktan kötü etkilenip zar zor ayakta kalmayı başaran küçük ölçekli şirketler cephesinde yaşanacağını düşünüyor. “Söz konusu şirketler, bu artçı şokla yıkılabilir” diye konuşuyor. İnoksan Yönetim Kurulu Başkanı Vehbi Varlık, kısıtlamaların oluşması durumunda bundan yine konaklama, yeme-içme ve hizmet sektörlerinin çok etkileneceğini belirtiyor. “Bu durumda planlanan yatırımlarda iptaller, ötelemeler yaşanacak” diyor. Araştırmacı Tıp Teknolojileri Üreticileri Derneği Başkanı Ayhan Öztürk, ikinci dalgada finansmana ulaşma imkanı kısıtlanan bazı şirketlerin faaliyetlerine son verebileceğini düşünüyor. 

HASAR BÜYÜYEBİLİR

İkinci dalgada bazı sektörlerde derin değişiklik yaşanması bekleniyor. MNG Faktoring Genel Müdürü Gökay Yavuz, bir daha nisan ayındaki gibi bir daralma yaşanmayacağını ifade etse de eylülden itibaren kaotik bir ortama girileceğini öngörüyor ve şunları söylüyor: “Birçok şirket ayakta kalamayabilir. Finans sektörü sorunlu kredi anlamında ciddi hasar alacak. Sektörden çıkmak isteyen şirketler olabilir.” Intercity Yönetim Kurulu Başkanı Vural Ak, ikinci dalganın uzaması durumunda yapısı zayıf oyuncuların nakit akışını yönetmekte güçlük çekeceğini dile getiriyor. Ona göre bu, doğal bir konsolidasyona neden olacak. Finansal yapısı güçlü şirketler ise nakit akışlarını koruyabilirse süreçten güçlenerek çıkacak. Dr. Tamer Saka, salgın nedeniyle çimentoda tedarik zincirinde bozulma ve kırılmaların tam olarak iyileşmediğini söylüyor. Sektör üreticilerinin ihracatla ilgili yaşayabileceği sorunların hem ülkeye döviz girdisini azaltacağını hem halihazırda yüzde 65 olan kapasite kullanımını ve istihdamı ciddi olarak etkileyeceğini ifade ediyor. Armatür Derneği Başkanı Gökhan Turhan, “İkinci dalga uzun sürerse şirketlerin nakit akışları bozulacak, hatta bazı şirketler iflasa sürüklenecek” diyor. 

YATIRIMLAR ERTELENİYOR

İkinci dalga için şirketler hızla önlem alıyor. Porland Pazarlama Grup Müdürü Ümran Ünsal, alternatif satış kanallarını güçlendirdiklerini, online ve dijital kanalda gerekli ilave yatırımları gerçekleştirdiklerini söylüyor. Kontrollü büyüdüklerini belirten Tudors CEO’su Yaşar Ayaydın, maksimum tasarruf yaptıklarını, uzun vadeli planlardan çıkıp kısa vadeli planlara geçtiklerini anlatıyor. Canovate Group Yönetim Kurulu Başkanı Can Gür, kredi ödemelerini uzun vadeye yayarak kredi maliyetlerini düşürmek ve yönetilebilir nakit akışı politikası izlemenin aldıkları önlemler arasında olduğunu ifade ediyor. Glohe Grup Yönetim Kurulu Başkanı Bekir Şahin, finansmanda B planına göre ödeme ve nakit akışı takvimi yaptıklarını anlatıyor. “Sabun ve temizlik ürünleri hatlarımızın da kapasitelerini artırdık. Talebe göre üretim yapmayı planlıyoruz” diye konuşuyor. Silk&Cashmere CEO’su Ferhat Zamanpur, mağaza sayılarını ve stratejilerini revize ettiklerini paylaşıyor. “Daha az sayıda mağazada daha kusursuz bir hizmet ve Türkiye’nin en yüksek standartlı e-ticaret platformu olmaya doğru adımlar attık. Merkez ofisimizi kapatıp temelli uzaktan çalışma modeline geçtik” diyor. GF Hakan Plastik, kur riskinden kaçınmak için açık döviz pozisyonunu düzenli takip ediyor ve hedge ediyor. Stoklarını optimize eden şirket, kârlılığı yüksek ürünlere ağırlık veriyor.

TEDARİKTE YENİ ARAYIŞ 

Verimlilik çalışmaları yapmak, e-ticaret kanalını güçlendirmek, yeni ürün kategorilerine girmek de şirketlerin ikinci dalgaya karşı aldığı önlemler arasında… Hayat Kimya, cerrahi maskeye 100 milyon TL’nin üzerinde bir yatırım yaptı. Hunca Grup CEO’su Dr. Erkmen Onbulak, ikinci dalganın en çok tedarik zincirini etkileyeceğini düşünüyor. “Tedarik zincirinde yurt içine yöneldik” diyor. Birleşmiş Markalar Derneği Başkanı Sinan Öncel, normalleşme sürecinde mağaza sayısında yüzde 10-15 daralma olduğunu hatırlatıyor. Şu anda fiziki mağaza sayısı azalırken online kapasiteyi artıracak altyapının güçlendirildiğini anlatıyor. Dosso Dosso Holding bütün enerjisini e-ticarete yönlendirdi. Yönetim kurulu başkanı Hikmet Eraslan, e-ticaret hacimlerinin yüzde 70 arttığını söylüyor. Ankutsan kısa vadeli kredilerini 10 yıla varan uzun vadelere yaydı. Düzenli olarak haftalık nakit akış tablolarını takip ettiklerini belirten genel müdür Deniz Erdoğan, “Döviz riskini sıfırladık” diyor. MOBSAD Başkanı Nuri Gürcan, mobilyada şirketlerin finansmana erişimde sıkıntı yaşamamak için özsermayelerini güçlendirdiklerini anlatıyor. MODOKO Başkanı Koray Çalışkan ise online çalışmalara odaklandıklarını anlatıyor. MOSFED Başkanı Ahmet Güleç, fuarlar ve organizasyonların sanala taşındığını, krizin öğrenme süreçlerini hızlandırdığını belirtiyor. “Bu nedenle mobilyada kayıpların sınırlı kalacağını düşünüyoruz” diyor.