Sektörlerin büyüme çabası

Ayçe Tarcan Aksakal

[email protected]

Capital Ocak 2021 sayısından

2019’a göre cirosunu katlayan bu sektörlerde 2022’de büyümenin devam etmesi bekleniyor. Turizm, hava yolu, araç kiralama, restoran gibi pandemiyle ciddi oranda daralan pazarlardaysa en iyi ihtimalle 2022 sonunda 2019 sonuçlarına ulaşılacağı öngörülüyor. Büyümede ise sınırlı beklenti mevcut.

Pandeminin olmadığı son “normal yıl” olarak adlandırılan 2019, ciro anlamında milat olarak kabul ediliyor. Şirketler 2021’deki operasyonel ve finansal karşılaştırmalarını hep 2019’a göre yapıyor. Bu nedenle hemen her sektörün hedefi, 2019’daki rakamlara dönmek ve bunun üzerine çıkmak. Camdan otomotive, bilgisayardan e-ticaret ve gıdaya kadar yaklaşık 20 sektörde yaptığımız araştırma sektörlerin büyük kısmında 2021’de 2019 rakamlarının geçildiğini hatta katlandığını gösteriyor. Boyner Holding Yönetim Kurulu Başkanı Cem Boyner, perakende sektörü için “Bütün şirketler ve sektör 2022’nin hem online hem offline’da 2019’u katlamasını bekliyor” diyor. Boyner, 2022’de perakendenin 2019’un iki katı büyüyeceğini öngörüyor. Buna karşın pandemiden olumsuz etkilenen şanssız sektörler de var. Örneğin araç kiralama, turizm, hava yolu taşımacılığı hala pandemi öncesi seviyeye dönebilmiş değil. Pandemi sonrası hızlı talebin arttığı mobilya ve züccaciyede de ciddi sıkıntılar yaşanıyor. Kötümser tahminlerde 2022’de kur oynaklığının bu sektörlerdeki talebi ve satış adetlerini düşürmesinden korkuluyor.

YÜKSEK PERFORMANS GÖSTERENLER 

Pandeminin olmadığı son normal yıl olan 2019’u katlayan sektörlerin başında e-ticaret var. ETBİS verilerine göre 2019’da Türkiye’nin e-ticaret hacmi 136 milyar lira olarak gerçekleşirken bu rakam 2020’de 207 milyar TL’ye yükseldi. Sektörün hem ciro hem adet bazlı büyümesini sürdürdüğünü söyleyen Elektronik Ticaret İşletmecileri Derneği (ETİD) Yönetim Kurulu Başkanı Emre Ekmekçi, sektörün 2021’yi 400 milyar TL’nin üzerinde kapatacağını belirtiyor. 2022’de ise sektörde yüzde 60 büyüme bekliyor. Otomobil, bilgisayar, laptop, tablet ve elektronik ev aletlerinde de adet ve ciro bazında ciddi artışlar dikkat çekiyor. Bilgisayar satış adetleri 2019’da 1,5 milyon seviyesindeyken 2021 sonunda 2,3 milyona ulaştı. 2022’de ise bu rakamın 2,4 milyon olması bekleniyor. Bilgisayar pazarının 2020’de 2019’a göre yüzde 37 büyüdüğünü söyleyen Lenovo Türkiye Genel Müdürü Emre Hantaloğlu, pandemiyle şirketlerin uzaktan çalışmaya başlamasının kurumsal ve bireysel pazarda bilgisayara talebi artırdığını belirtiyor. Geçen yıl finansal hedeflerin üzerine çıktıklarını söyleyen Hantaloğlu, “Ciromuzu yüzde 22 artırarak 400 milyon dolara taşıdık. Adet bazında satışımızı yüzde 10 artırdık” diyor. Elektronik, telekom ve küçük ev aletlerinin 2021’in ilk yarısında dolar bazında yüzde 25 büyüdüğünü belirten Boğaziçi Dağıtım Yönetici Ortağı Gürkan Şengil, toplam pazarın 2021’i dolar bazında yüzde 6 büyümeyle kapatacağını söylüyor. Pandeminin artan talep ve satışlar açısından sektörün büyümesini olumlu etkilediğini ifade eden Şengil, “2022’de kurdaki dalgalanmalar bu sektörlerde talebin seyrinde belirleyici olacak” diyor. 

ŞANSLI SEKTÖRLER 

Pandeminin hijyen ürünlerine olan talebi artırması, kozmetiğin 2019’a göre ihracat ve cirosunu katlayan pazarların başında yer almasına neden oldu. Pandeminin ilk yılı 2020’de 2019’a göre 3 kat daha fazla ciro gerçekleştirdiklerini söyleyen Aksan Kozmetik Yönetim Kurulu Başkanı Zafer Kutanoğlu, 2021’de 2020’ye göre yüzde 20 daha az ciro yapmalarına karşın 2019 cirosunu 2’ye katladıklarını ifade ediyor. Kutanoğlu, “2022’de ciroda yüzde 100, adet bazındaysa yüzde 20 büyüme bekliyoruz” diye konuşuyor. Otomotivde de adet bazında satışlar 2019’u yakalamış, hatta 2019’un üzerine geçmiş durumda. 2019’da iç pazarda toplam 479 bin otomobil ve hafif ticari araç satışı gerçekleşirken 2021’de toplam satış adedi 740 bine ulaştı. 2022’de de pazarın bunun biraz üzerinde, 750 bin adetlerde olması bekleniyor. Kurların artmasıyla zor günler geçiren gayrimenkul sektörü de 2021’de 2019 rakamlarını geçmeyi başardı. 2019’da 1 milyon 349 bin adet konutun satıldığı pazarda 2021 sonunda satılan konut sayısının 1 milyon 460 bin adet olmasını beklediklerini söyleyen Özyurtlar Holding Yönetim Kurulu Başkanı Tamer Özyurt, “2022’de ekonomideki dengesizlik kontrol altına alınır, alım gücü artarsa daha iyi rakamlarla karşılaşmamız mümkün olur” diyor. Gıda sektöründe de büyüme devam ediyor. Bakliyat sektörünün 2021’i yüzde 10 büyümeyle kapatacağını söyleyen Armada Foods Genel Müdürü Zahit Çetin, 2022’de sektörde satışların yüzde 20 artmasını bekliyor. Çetin, artan enflasyonla gıda tüketiminde bitkisel bazlı beslenmeye geçiş olacağını tahmin ettiklerini sözlerine ekliyor. 

KAYIPLAR TELAFİ EDİLDİ

Pandemi nedeniyle 2020’yi kayıpla kapatan sektörler, ihracatla hızlı toparlanma içinde. 2021 sonunda pandemi öncesine dönen şanslı sektörler arasında yer alan cam endüstrisi de iki yıl önceki normal seviyesini yakaladı. 2020’ye göre geçen yıl yaklaşık yüzde 8 büyüme kaydedildi. Yorglass Ticaret Direktörü Fabrizio Missich, “Sektörün ihracat büyümesi yüzde 60 seviyesinde gerçekleşerek 2019’u yüzde 35 geçti” diyor. Madencilik de geçen yıl yükselişe geçen sektörler arasında yer alıyor. 2019’da 4,3 milyar dolar ihracat gerçekleştiren sektörün 2021’i 6 milyar dolar ihracatla kapatacağını söyleyen Türkiye Madenciler Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Ali Emiroğlu, 2022’de ihracatın yüzde 20 büyüyeceğini belirtiyor. Emiroğlu, temiz enerji teknolojileri alanında kritik metallerin ön plana çıkacağını ve nadir toprak elementlerine gelecekte 6 kat daha fazla ihtiyaç duyulacağını söylüyor. 2020’in ilk yarısında üretimin aksamasıyla sıkıntı yaşayan makine pazarı da iç pazarda istenilen rakamlara ulaşamadı ve kayıpları ihracatla telafi ediyor. 2020’de 19,6 milyar TL’den 18,5 milyar TL’ye düşen makine sektörü ihracatı, 2021’de toparlanmaya başladı ve yüzde 25 büyüdü. Geçen yılın ilk 11 ayında 21 milyar dolar ihracat yapan sektörün bu rakamı, 2021 sonunda 23 milyar dolara taşıması bekleniyor. Makine sektörünün, son iki yılda imalat sanayinin diğer alanlarından daha iyi üretim performansı gösterdiğini söyleyen Makina İmalatçıları Birliği Yönetim Kurulu Başkanı S. Emre Gencer, “2021’in son 3 ayında yakaladığımız ihracat performansının 2022’nin ilk yarısında güçlenerek sürmesini bekliyoruz” diye konuşuyor. 

EN ŞANSSIZLAR

Pandemiden önceki son normal yıl olan 2019’u yakalayamayan hatta 2022’de de bunun gerisinde kalacak olan şanssız sektörler var. Bunların başında turizm, araç kiralama, ikinci el otomobil ve havayolu sektörü bulunuyor. En büyük zararı gören kuşkusuz turizm… 2019’da 34,5 milyar dolar olan turizm geliri 2020’de 10 milyar dolara geriledi. Bir miktar toparlanma olsa da yine sektörün 2021’i 2019’un gerisinde kalarak 23,2 milyon ziyaretçi ve 22 milyar dolar turizm geliriyle kapatacağını söyleyen Elite World Hotels Yönetim Kurulu Üyesi Emel Elik Bezaroğlu, 2022’de ise 32,3 milyon yabancı turist ve 30,4 milyar dolar turizm geliri beklediklerini ifade ediyor. Araç kiralama pazarı da aradan geçen 3 yılda 2019 rakamlarının gerisinde kalıyor. Sektörün operasyonel ve kısa dönemli araç kiralamada 2019’u yakalayamadığını söyleyen Europcar Türkiye CEO’su Fırat Fidan, “Sektör 2020’de 2019’a göre yüzde 50 küçüldü. 2021 rakamları 2019’un yüzde 20 gerisinde” diyor. 2022’de pandeminin sona ermesi ve araç sahiplenme maliyetlerindeki artışın devam etmesiyle kiralamaya olan talebin artacağını söyleyen Fidan, 2019’la kıyasladığında 2022’de sektöre daha yüksek talebin gelebileceğini belirtiyor. İkinci el otomobil pazarı da hala pandemi öncesi satış rakamlarına ulaşabilmiş değil. 2019’da 7,8 milyon adet olan ikinci el otomobil ve hafif ticari araç satışları 2020 ve 2021’de daraldı. 2021’de ikinci el araç satışlarının 7,3 milyon adede gerilediğini belirten MASFED (Motorlu Araç Satıcıları Federasyonu) Genel Başkanı Aydın Erkoç, 2019’da 400 milyar TL seviyesindeki pazar büyüklüğünün 2022’de iki kattan fazla artarak 900 milyar TL’yi aşmasını bekliyor. Erkoç, “2022’de sıfır araç pazarındaki daralmayla 2’nci el sektörü toparlanma sürecine girebilir ve satılan araç sayısı 2019 seviyesini aşarak 8,5 milyon adede yükselebilir” diyor. 

2022’DE KÜÇÜLECEKLER 

Mobilyadan züccaciye kadar pek çok sektörde 2022 için planlar çok olumlu değil. Pandemi döneminin ilk yılı 2020’de ciddi büyüme ivmesi yakalayan ve büyüklüğü 60 milyardan 70 milyar dolara çıkan mobilya pazarı, 2022’de daralma bekliyor. 2022’de iç pazar satış hacminin fiyat artışı nedeniyle daralacağını söyleyen Mobilya Sanayi İş Adamları Derneği Başkanı Nuri Gürcan, “2022’de 2019’a göre daha fazla daralma bekliyorum” diyor. 2022’in sektör açısından zorlu geçeceğini söyleyen Doğanlar Holding Yönetim Kurulu Başkanı Davut Doğan da hem üretici hem tüketiciyi memnun edecek stratejiler üzerinde çalışılması gerektiğini belirtiyor. Pandeminin ilk yılı olan 2020’de 6 milyar dolarlık hacimle büyüme kaydeden züccaciye de şanssız sektörler arasında. Sektörün 2021’i 5,5 milyar dolarla kapatacağını ve bir önceki yıla göre daralacağını söyleyen Züccaciyeler Derneği Başkanı Mesut Öksüz, 2022’de de daralmanın devam edeceğini ifade ediyor. Öksüz, “Şu anda üyelerimiz raflara ürün koymakta zorlanıyor” diye konuşuyor. Akıllı telefon pazarında da 2019’la kıyaslayınca stabil bir durum söz konusu. 2019’da 10 milyon adet olan akıllı telefon satışlarında 2021’de önemli bir değişim yaşanmazken 2022’de de aynı adetlere ulaşılması bekleniyor. Geçen yıl cep telefonu pazarında aylık ortalama satış hacimlerinin 2020’nin yaklaşık yüzde 10 altında kaldığını söyleyen Mobiltel Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Başkan Vekili Yücel Kubanç, önümüzdeki dönemde kur artışından kaynaklanan fiyatların talebi bir miktar azaltabileceğini vurguluyor. Kubanç, “Buna karşın 2022’de 5G, pazarda ciddi büyüme potansiyelini de beraberinde getirecek” diyor. 

2022 SENARYOLARI 

Sektörlerin 2022 senaryoları oldukça çeşitli. Ancak son dönemde ciddi sıkıntılar yaşayan bazı sektörlerde 2022’nin geçen yıldan daha iyi olması bekleniyor. Örneğin gayrimenkulde bu yıl aşılanmanın artması ve sürü bağışıklığının oluşmaya başlamasıyla 2021’de yaşanan ekonomik sıkıntı ve sektörel durgunluğun aşılması bekleniyor. İç talebin neredeyse durduğu bir dönemde yabancıya yapılan satışların sektöre destek olduğunu söyleyen İnsay Yapı Yönetim Kurulu Başkanı İhsan Çulhalık, “2022’de gayrimenkul sektörü yabancıya satışta 10 milyar doları yakalayabilir” diyor. 2022’de ertelenen konut talebinin sektöre geri geleceğini belirten Bahaş Holding CEO’su Abdüssamet Bahadır ise 2022’yi yabancıya satışta ekspertiz sorununun çözümü ve dövizin artışıyla talebin ciddi şekilde artacağı bir yıl olarak değerlendiriyor. “Yerli yatırımcı için konut kredi faizlerinin yüzde 1’in altına inmesi talebe yansıyacak” diyen Bahadır, sektörün 2019’a göre 2022’de en az yüzde 30 büyüyeceğini öngörüyor. 2022’de konut satış adedinin 1,5 milyonu bulacağını ve 2019’a göre yüzde 1,5 büyüme yakalanacağını söyleyen Aremas Yönetim Kurulu Başkanı Vedat Arslan da artan döviz kurlarının yabancı yatırımcılar için Türkiye’de gayrimenkul alımını çok daha cazip hale getirdiğini ifade ediyor. Pandeminin ilk yılında 2019’a göre yüzde 50’den fazla küçülen yeme içme sektörü de kriz öncesi döneme dönerek 110 milyar TL seviyesine geldi. 2021’de 2019 cirolarına dönüş yaşandıklarını belirten Kaşıbeyaz Lezzet Grubu Yönetim Kurulu Başkan Vekili Murat Kaşıbeyaz, 2022’de sektörde büyüme beklemediğini ifade ediyor. 

BÜYÜME BEKLENTİSİ 

2019’a göre performansını artıran sektörlerin 2022 ve sonrası için büyüme beklentisi yüksek. 2019’da 29,3 milyar olan cirosunu 2020’de 33 milyara, 2021’de ise 35,4 milyar dolara taşıyan plastik sektörü 2022’de hem iç hem dış pazarda büyüme hedefliyor. Sektördeki büyümenin daha çok ihracattan kaynaklandığını ve konteynır krizinin plastik ihracatçıları için fırsat yarattığını belirten PAGEV Başkanı Yavuz Eroğlu, “Tahminlerimiz 2022’de pandeminin olmadığı 2019’a kıyasla üretimin değer bazında yüzde 30, ihracatınsa yüzde 58 artacağını gösteriyor” diyor. 2019 ve 2020’nin ilk yarısında ertelenmiş talebin etkisiyle daralma yaşayan çimento sektörü de 2021’i tahmini olarak yüzde 10 büyümeyle kapattı. 2022’de iç satışlarda yüzde 5 büyüme beklediklerini söyleyen Türkçimento CEO’su Volkan Bozay, yeni yatırımların bu yılın ikinci yarısından itibaren başlayacağı varsayımının iç satışların ivmelenmesi konusunda umut verdiğini belirtiyor. Hırdavat sektöründe de pandemi öncesi döneme göre iç pazarda olmasa bile ihracatta büyüme beklentisi sürüyor. Sektörün 2019’da 8,1 milyar dolar ihracatını 2020’de 8,2, 2021 sonunda 11 milyar dolara taşıdığını söyleyen Hırdavat Sanayici ve İş Adamları Derneği Başkanı Çetin Tecdelioğlu, 2022’de 12 milyar dolar ihracat hedeflediklerini belirtiyor. Ev tekstili ve hazır giyim pazarlarında da 2022 büyüme yılı olacak. 2022’de sektörün ihracat kaynaklı yüzde 15 büyüyeceğini söyleyen Cotton Box Yönetim Kurulu Başkanı Nuri Turgut, Uzak Doğu yerine Türkiye’nin tercih edilmesi gibi pek çok nedenlerle 2022’de ev tekstili sektörünün en yüksek ihracat rakamlarına ulaşacağını tahmin ediyor.