Yolunda gitmeyen rakamlar

Paris’de akşam saat 10’dan sonra görülen manzaranın en çarpıcı parçası; evsiz ve parasız binlerce sokak insanının karton kutuların üzerinde soğuk bir geceyi karşılama cesaretleri... Dikkat çeken tek nokta, bu insanların sarıldıkları uyku tulumlarının hepsinin aynı model olması... Devlet yardıma yetişmiş, soğuk kış geceleri öncesinde hepsine uyku tulumları dağıtmış.”
“İşler iyi gitmiyor” başlıklı yazısında Avrupalı bir gözlemci, krizde gelinen noktayı bu çarpıcı tespitlerle ortaya koyuyor. Geçen ay 8’inci Sanayi Kongresi’nin açılışında İstanbul Sanayi Odası (İSO) Meclis Başkanı Erdal Bahçıvan da bu tespitleri sanayicilerle paylaştı. İSO Başkanı Tanıl Küçük ise aynı kongrede yaptığı konuşmada, “İşler düzeldi havasına girmek yanlış, hala yolunda gitmeyen işler var” vurgusunu yaptıktan sonra “Unutmayalım ki ekonomide dinamizmin göstergesi yatırımlardır. Yeterince yatırım yoksa ekonomiyi durgun bir seyir bekliyor demektir. Yatırım yoksa toparlanma, istediğimiz hızda olmayacak” diye konuştu. Küçük’e göre işlerin yolunda gitmediğini anlatan gösterge, yeni yatırımların olmayışıydı. Küçük haklı. İş dünyasında olumluya dönüş var. Sanayi üretimi arttı, büyüme işaretleri geliyor ama her şeye rağmen yolunda gitmeyen işler de var. Örneğin şirketlerin 2010 işe alım planı hala zayıf. Yeni alım bir tarafa yüzde 35 oranında daralan siparişlerin otomotiv, beyaz eşya gibi sektörlerde yeniden işten çıkarmalara neden olacağı konuşuluyor. Düzenlenen fuar, toplantı sayısının düşüşü, fuar ziyaretçilerinin sayısının yarıya inmesi ve şehir otellerindeki doluluk oranının yüzde 60’a kadar gerilemesi de işlerin yolunda olmadığını anlatan diğer fotoğraflar...

1-FUARLAR AZALDI, OTELLER BOŞ!
Düzenlenen fuar sayısı ve fuarlara gösterilen ilginin boyutu ekonominin gidişatına dair önemli göstergelerden biri. Fuarcılık sektörünün 2009’da, 2008’e göre gösterdiği performansın bir hayli kötü olması, işlerin hiç de yolunda gitmediğini gösteriyor. Krizde fuar şirketi sayısı yarı yarıya azaldı.
160 fuar şirketinin ise sadece 90 tanesinin 2009’da bir fuar yapacağını deklare ettiğini söyleyen Türkiye Fuar~ Yapımcıları Derneği (TFYD) Başkanı Bülent Ünal, “Kriz sektörde düzeltmesini yaptı, fuar sayısı yarı yarıya azaldı” diye konuşuyor.
Şehir otellerindeki doluluk oranları da yolunda gitmeyen bir diğer gösterge. Hem ulusal hem uluslararası kongrelerin ve fuarların azalmasıyla özellikle şehir otelleri de geçen yıla göre boşaldı. 2008’de İstanbul şehir otellerinde ortalama doluluk oranı yüzde 75’ti. TUROB Başkanı Timur Bayındır, “2009 son çeyrekte bu rakam yüzde 60’a düştü” diyor.

2-SANAYİ ATIKLARI YÜZDE 30 AZALDI
Kapasite kullanım oranları, üretim miktarı gibi sanayinin seyrini gösteren ve düzenli olarak ölçülen göstergelerin dışında sanayinin ne durumda olduğunu gözler önüne seren, göz önünde olmayan bir diğer gösterge ise sanayi atıkları. Türkiye’nin yıllık atık miktarı 30 milyon tona ulaşıyor. 2008 yılında bunun 11 milyon tonunun sanayi atığı olduğu tahmin ediliyor. Son verilere göre bu rakam, 2009’da yüzde 30 oranında azaldı.
Atıkları genellikle kimya, otomotiv, demir çelik, gıda, deterjan ve boya gibi ana sanayi sektörlerinden topladıklarını söyleyen Erksan Çevre Teknolojileri Genel Müdürü Hüseyin Erkanlı, “Gıda sanayi hariç tüm sektörlerin üretimindeki düşüş atıkların da azalmasına neden oluyor. Atıkları en fazla azalansa üretimi büyük ölçüde duran otomotiv sektörü oldu” diye konuşuyor.
Yeni oluşan bir sektör olması ve henüz bu alanda yeterli bilincin oluşmaması sebebiyle sanayicinin öncelikle işçilik, hammadde ve işletme sermayesine öncelik verdiğini ifade eden Erkanlı, kriz döneminde yüzde 30 oranında azalan sanayi atıklarının atık konusuna yatırım yapan şirketleri de çok zor duruma soktuğunu belirtiyor. Erkanlı, ayrıca atık şirketlerinin yüzde 60 kapasite kullanım oranıyla çalışmaya devam ettiklerini, hala 2008 rakamlarına ulaşamadıklarını belirtiyor.

3-FİLOLARIN 4’TE 1’İ SEFERDEN ÇEKİLDİ
Taşımacılık sektörü, ekonominin içinde bulunduğu durumu en iyi yansıtan sektörlerin başında geliyor. Daha ekonomik göstergeler açıklanmadan, ekonominin soğumakta mı, canlanmakta mı olduğu ithalat ve ihracat taşıma taleplerinden ortaya çıkıyor.
TIR otoparkındaki araç sayısından depolardaki yüklere kadar pek çok şey daha ilk anda pek çok şey söylüyor. Uluslararası karayolu eşya taşımalarında 2009 yılının ilk 9 ayında, geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 17 düşüşle 212 bin 463 sefer gerçekleşti. UND Başkanı Tamer Dinçşahin, bunun temel sebebini ihracat ve ithalatta yakın zamana kadar Avrupa ülkelerinin payının yüzde 50’den fazla olmasına bağlıyor. Avrupa pazarında daralan talep ve ticaret hacmi doğrultusunda bu bölgeye yönelik taşımaların dönüş yükü~ bulunmasındaki güçlük nedeniyle oldukça gerilediğine dikkat çekiyor.
“Bu daralma sonucunda nakliye ve lojistik şirketleri, filolarının yüzde 25’ini, yani yaklaşık 11 bin aracı seferden çekmek zorunda kaldı” diyen Dinçşahin, iptal edilen siparişlerin de hem mal depolanan genel ve özel antrepolara hem araç filolarının muhafaza edileceği park alanları hizmetlerine yönelik talebi artırdığını ifade ediyor. Denizcilik sektörü de farklı bir yıl geçirmedi. 2009 yılının ilk 6 ayında limanlarda işlem gören gemi sayısında azalma oldu. Yıl sonunda limanlarda işlem gören Türk bandıralı gemi sayısında yüzde 4, yabancı gemi sayısında ise yüzde 10 civarında azalma bekleniyor.
Yurtdışına 12 milyar dolarlık gemi siparişi veren armatörler de milyon dolarlık cezalara rağmen siparişlerini erteledi. Gemiler yüzde 25 değer kaybetti. Dünya genelinde ise toplam 6 bin gemi siparişinin yüzde 50’sinin iptal edildiği tahmin ediliyor. Yan sanayi ile birlikte 180 bin kişinin çalıştığı tersanelerde ise istihdam yarı yarıya azaldı.

4-OTOMOTİVDE AZALAN SİPARİŞLERİN ETKİSİ
2010 yılının binek otomotiv sektörü için de talebin öne alınması nedeniyle 2009’dan daha kötü geçeceği, yapılan hesaplar arasında. ÖTV indiriminin sona erdiği 30 Eylül’den sonra ekim ayında binek satışlarının bir önceki aya göre yüzde 75 daralması da adeta kötü gidişatın başladığının ispatı.
Sektörde 2010’da da iyileşme olmayacağının en önemli işareti ise siparişlerden geliyor. Taşıt Araçları ve Yan Sanayicileri Derneği (TAYSAD) Başkanı Ömer Burhanoğlu, 2009 sonunda otomotiv sektöründeki siparişlerin, 2008 sonuna göre yüzde 35 azaldığını söylüyor. Bu düşüşün mevcut istihdamın da yaklaşık bu seviyede daraltılması anlamına geldiğini ifade eden Burhanoğlu, otomotiv sektöründeki istihdam azalmasının 2010’da çok daha büyük boyutlarda gerçekleşmesinden endişe duyuyor. Oysa 2009’da devrede olan kısa ve esnek çalışma ödeneği ile şirketler çalışanlarının iş akitlerini feshetmemiş ve sektörde yaşanan işgücü kaybı yüzde 15 olarak gerçekleşmişti.
Burhanoğlu, “Beklentimiz, ÖTV indiriminin kademeli olarak devam ettirilmesi, hurda indiriminin hayata geçirilmesi ve ticari araçlar için KDV indirimi uygulamasının başlatılması” diyor.
~
5-NİŞANTAŞI, CADDE VE TUNALI HİLMİ’DE DÜKKANLAR BOŞ
Gayrimenkul ve emlak piyasası da ekonominin nabzını tutan sektörlerin başında geliyor. Bu sektörlerdeki gelişmeler, ekonominin ibresini pek çok rakamdan çok daha doğru gösteriyor. Colliers International Türkiye Yönetici Ortağı Kerim Cin, gayrimenkul ve emlak piyasalarında yaşanan en ilginç gelişmeleri şu sözlerle anlatıyor:
“2007 yılında İstanbul’da Nişantaşı, Bağdat Caddesi, Ankara’da Tunalı Hilmi gibi yerlerde 200 bin -300 bin dolar hava parası alan mağazalar, şu anda hava parası istememesine rağmen kiracı bulamıyor. Aynı şekilde krizden önce yeni yapılan konut projelerinde yatırım amaçlı daire alan mal sahipleri, çok düşük kiralara bile kiracı bulmakta zorlanıyor. Şehir içi bölgelerde kiracısını kaybetmemek için eski kiralarına artış yapmayan hatta yüzde 25’e varan oranda indirim yapmak zorunda kalan mal sahipleri var. Elinde satılamayan daireler olan birçok konut şirketi, gazetelere tam sayfa ilan vererek ellerindeki stoğu eritmeye çalışıyor. Yeni konut projesi geliştirmek için 2008 yılında planlama yapanlar hala beklemede. Konut geliştiricilerinin projelerini başlatmak için 6 ay-1 yıl kadar, alışveriş merkezi gibi ticari projeler için ise 1 yıldan fazla bir süre daha bekleneceğini tahmin ediyorum.”
Kerim Cin, fabrika, depo gibi tesisler açısından da olumsuz durumun devam ettiğini ifade ediyor. 2008- 2009 döneminde özellikle yoğun talep görmeyen bölgelerde kiraların daha da gerilediğine dikkat çeken Cin, “Bugünlerde endüstriyel yatırım maliyeti çok daha uzun bir sürede geri alınabiliyor. Bu da endüstri binası yatırımcılarının piyasaya girmemesine sebep oluyor. Dramatik olan ise piyasada bulunan eski ve kullanışsız depo ve fabrika binaları boş dururken, ihtiyaç olmasına rağmen yeni binalar yapılamıyor” diye devam ediyor.

6-İŞTEN ÇIKARMADA YENİ DALGA GELİYOR
Ekonomide toparlanmanın önemli göstergelerinden birini de istihdam piyasası oluşturuyor. Çok sayıda insan kaynakları uzmanı, 2010 yılında istihdam piyasasında çok büyük değişiklik beklemiyor. Egon Zehnder International Yönetici Ortağı Murat Yeşildere, ilaç sektöründeki son düzenlemelerin özellikle büyük oyuncuların konsolidasyona gitmesi sonucunu getireceğine, bunun da işten çıkarma anlamına geleceğine inanıyor. Yeşildere, ayrıca otomotiv, beyaz eşya ve kahverengi eşya sektörlerinde iç talebi canlandırmaya yönelik vergisel teşviklerin gelmemesinin de bu sektörlerde ve yan sanayilerinde de yeni bir işten çıkarma dalgasını Türkiye’nin gündemine sokabileceğini ifade ediyor ve ekliyor:
“Net olarak 2010 yılında istihdam alanında çok büyük değişiklik olmayacağı inancındayım. Türkiye’nin demografik yapısı ve genç nüfusu nedeniyle, her yıl iş dünyasına giren bireylerin~ sayısını dahi karşılayacak sayıda yeni istihdam olabileceği konusunda şüpheliyim. Diğer taraftan maliyet optimizasyonu motivasyonu nedeniyle de önümüzdeki yıl içinde de verimliliğe yönelik inisiyatifler artacak. Yani önümüzdeki 12 ay içinde işsizlik oranının azalmayıp artacağı öngörümün de altını çizmek istiyorum.”

7-ALTINDAKİ İSTİKRARSIZLIK TEHDİT EDİYOR
Küresel kriz süresince güvenli liman olarak görülen altının fiyatı, diğer yatırım araçlarından sağlanan gelirlerin azalmasıyla inanılmaz yüksek rakamlara ulaştı. Fiyatların rekor seviyelere yükselmesi ticaretin tüm tarafları açısından negatif sonuçlar doğuruyor. Öyle ki yükselişini sürdüren ancak zaman zaman değer kaybeden altın fiyatlarında bir türlü istikrarın sağlanamamış olması, sektörden 5 bin kuyumcuyu sildi.
İstanbul Kuyumcular Odası (İKO) Başkanı Alaattin Kameroğlu, sektörde 30 bin olan kuyumcu sayısının krizle birlikte 25 bine gerilediğini açıklıyor. 6-7 bin kişinin de işini kaybettiğini belirten Kameroğlu, fiyat istikrarı sağlanamaması halinde en az 2 bin kişinin daha işsiz kalacağını söylüyor.
Kapalıçarşı Esnaflar Derneği Başkanı Dr. Hasan Fırat ise “Kiralar altınla ödeniyor. Bu nedenle kiralar katlandı. Çarşıda yeni kapanmalar olacak. Ana caddede kuyumcular hiçbir zaman el değiştirmezdi, ama yıl sonunda 100’ün üzerinde el değiştirecek dükkan var” diyor. Goldaş CEO’su Sedat Yalınkaya da altın fiyatındaki istikrarsızlığın sadece sektörü değil dünya ekonomisini tehdit ettiğini belirtirken şöyle devam ediyor: “Önümüzdeki dönemde altın fiyatlarının gerilemesi zor görünüyor. Beklentimiz altın fiyatlarının istikrarlı seyretmesi yönünde. Fiyatların inişli çıkışlı hareketi, önümüzü net olarak görmemizi engelliyor.” 

8-MALİYET VE FİYAT ARASINDA DENGE KURULAMIYOR
Finansal sisteme olan güvensizlik ve doların Euro karşısındaki zayıf pozisyonu, tüm emtia fiyatlarının yükselmesine neden oluyor. Emtia fiyatlarındaki bu hızlı iniş çıkışlar, pek çok sektörü negatif etkiliyor ve özellikle üretime ve yatırımlara yönelik planları aksatıyor.
Örneğin demir çelik sektöründe, global krizle birlikte talepte ve fiyatlarda çok hızlı bir düşüş yaşandı. Ardından mamul fiyatları stoklardaki hammaddenin maliyetlerinin de altına geriledi.
Girdi fiyatları ve son ürün fiyatı arasında denge kurulamamış olması birçok sektörü ve şirketi tehdit ediyor. 2008 yılının son çeyreğini bu şekilde geçiren sektör, 2009 yılının ilk çeyreğinde girdi ve mamul fiyatları arasında denge kurmaya çalıştı. “2009 yılının son çeyreğinde, yükselme eğilimine giren girdi fiyatları ile nihai ürün fiyatları arasında bir denge kurulamaması nedeniyle krizden çıkış beklentisi kesintiye uğradı” diye konuşan Demir Çelik Üreticileri Birliği (DÇUB) Genel Sekreteri Veysel Yayan, üretimdeki düşüşün, 2010 yılının ilk çeyreğinde de devam edeceğini söylüyor.
~
9-EN BÜYÜK DARBE YATIRIMLARDAN
YATIRIM İŞTAHI YOK Kriz sonrası büyümeye en büyük darbe, daralan yatırımlardan geldi. 2008’de yüzde 40’lara varan oranlarda daralan özel sektör yatırımları, 2009’da da yüzde 20’ye yakın oranda geriledi. Yatırım iştahının olmaması ve yeni yatırımların daralması, 2010’un büyümeye geçiş yılı olacağı konusundaki beklentileri tersine çeviriyor.

İLGİ KESİLDİ KDM AVM Danışmanlık’ın genel müdürü Orhan Murat İzci, krizle birlikte yurtdışı yatırım ortaklıklarının, fonların ya da doğrudan yatırımcıların ilgisinin bir anda kesildiğini söylüyor. Bu dönemde IMF ile anlaşma beklentisi ve ülke ekonomisinin global krize ne gibi dinamiklerle dayanacağının gözlemlenmesi ihtiyacı nedeniyle yatırımların tamamen rafa kalkmasa da askıya alınmasına neden olduğunu sözlerine ekliyor.

YATIRIMLAR BORSAYA “Yeni yatırımlarla ilgili umut verici gelişmelere rağmen son dönemde özel sektörden gelen açıklamalar, özellikle reel sektördeki olumsuz tablo, yeni yatırımlar konusunda daralmanın devam edeceğine işaret ediyor” diye konuşan İzci, yabancı yatırımcıların ilgisinin daha çok borsaya yönelik gerçekleştiğine dikkat çekiyor.

ÇIKIŞ 2011’DE Uluslararası yatırımcıların nabzını tutan YASED Barometre Araştırması’ndan gelen gözlemler de bu konuya ışık tutuyor. Global krizden çıkış için 2010 sonrasına işaret eden uluslararası yatırımcıların yüzde 40’tan fazlası, önümüzdeki dönemde yeni yatırım yapmayı planlamıyor.

10-İCRADAN SATIŞLAR HIZLI ARTIYOR
Ekonomik krizle birlikte tahsilat sorunu ciddi boyutlara ulaştı. İyi haberler olsa da ödeme ve tahsilatta sorunlar devam ediyor. Merkez Bankası’nın verileri, tahsilat probleminin ne boyutlara ulaştığını gösteriyor: 2009’un 10 aylık döneminde protestolu senet sayısı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5,14 artarak 1 milyon 276 bin 800’den 1 milyon 342 bin 541’e yükseldi. Aynı dönemde protestolu senet tutarı da yüzde 22,2 oranında artarak 6 milyar 496,9 milyon TL oldu. Bireysel kredi ve kredi kartı borcunu ödemeyen kişi sayısında da inanılmaz bir yükseliş var. 2008’in toplamında 530 bin 529 olan sayı 2009’un ilk 10 ayında 994 bin 611’e çıktı.
Hepsinden önemlisi icra rakamları da iç açıcı değil. Tamer Group Yönetim Kurulu Başkanı Kemal Tamer, bugün icra ihalelerinin işlem hacminin 10 milyar TL’nin üzerine çıktığını söylüyor. 2008’in ikinci yarısında 29 bin olan icra satış adetlerinin ise 2009’un aynı döneminde yüzde 25 artışla 36 bine ulaştığını dile getiriyor ve krizin~ uzamasının direnci kırdığına dikkat çekiyor.

ÖMER YÜNGÜL/VESTEL CEO'SU
2010'DA BÜYÜME OLMAZ
TOPLUMSAL KARGAŞA HER ŞEYİN ÖNÜNDE Bir kere ülkenin şu andaki toplumsal kargaşası bence her şeyin önünde geliyor. Normal bir insanın kime inanması gerektiğini şahsen bilemiyorum. Bunun da iş alemine çok yansıdığını düşünüyorum. İnsanlar sinirli ve birbirine güven son derece az, hatta yok.

YATIRIM YOK, İŞSİZLİK ARTACAK Evet, birtakım veriler işlerin iyi gittiğini gösteriyor. Elektrik tüketimi, büyüme rakamları gibi ama benim gördüğüm kadarıyla hiç yatırım yok. İşsizlik sorun olarak devam ediyor ve edecek gibi gözüküyor. Bu da sosyal durum açısından son derece kötü.

DUBAİ HER YERDE Özel sektör yaşamak için iyi uğraş veriyor ama bu yeterli olamıyor. Teşvikler verildi, Türkiye bölgelere bölündü ama ne kadar müracaat var tartışılır. Moral çok önemli, zira gerek indirimlerde gerekse politik stabilizasyonda insanlar hem harcıyor hem yatırım iştahı geliyor. Dubai örneği bence çok güzel. Her yerde aslında Dubai var. Ama maalesef bunlar su üzerine çıkamıyor.

İŞ YAPMAK ZORLAŞTI Kira ve emlak bedelleri insanlara çok geliyor, dolayısıyla insanların iş yapması çok zorlaştı. Eskiden projesi olan özkaynak koymadan iş yapabiliyordu. Şimdi sadece proje değil hiç olmazsa gereken yatırımın yarısı kadar da özkaynak gerekiyor.

BÜYÜME 2011’E KALIR MI? Kırılganlık 2010 yılı boyunca devam edecek. 2010 yılında büyümenin yüzde 0-1 arası olacağını düşünüyorum. İnşallah yanılırım. Büyümenin 2011 ortalarından sonra başlayabileceğini düşünüyorum.~
RAHŞAN CEBE/CUSHMAN&WAKEFIELD TÜRKİYE ORTAĞI
GAYRİMENKULDE İŞLER YOLUNDA DEĞİL
FİNANSMAN AKTARILMIYOR Finansal krizi takip eden dönemde bankalar dondurduğu finansmanı gayrimenkul sektörüne aktarmaya başlamadı. Bu kısıtlı finansman, piyasada gerçekleşebilecek yeni yatırımların büyüklüğünü de sınırlıyor.

MAĞAZA VE OFİS KİRALARI DÜŞTÜ Geçtiğimiz yılın son çeyreği ile 2009’un son çeyreğini karşılaştırdığımızda, birincil lokasyonlarda cadde mağazacılığı kira rakamları yaklaşık yüzde 15, alışveriş merkezlerinin yaklaşık yüzde 23, ofis kiralarının ise yüzde 30 civarında düşüş gösterdiği görülüyor.

TAHSİLATTA SORUN VAR Piyasada algılanan en temel sorunlardan biri ise gayrimenkul sektörünün tüm alt sektörlerinde yaşanan tahsilat sorunu. AVM’lerde kira indirimlerine rağmen mal sahipleri kiraları düzenli tahsil edemedikleri için aldıkları kredileri ödemekte zorluk çekmeye başladı.

CAZİBESİNİ KAYBEDEN AVM’LER Ayrıca genel giderler de düzenli olarak tahsil edilemediği için reklam giderlerinde kısıtlamalara gidildi. Bu süreç bazı alışveriş merkezlerinin cazibesini yitirmesine neden oldu.

İFLAS EDENLERİN BORCU ÖDENEMİYOR Kiralarını tahsil edemeyen bazı mal sahipleri hukuki süreç başlattı. Ancak mevcut yasalar kiracı lehine düzenlendiği için pek çoğunun kiracılarla anlaşma yoluna giderek, sorunu aşmaya çalıştıkları gözlemlendi. Kiracılar ise yüksek kiralar ve ciro düşüşleri nedeniyle zorlanıyor. Kriz sürecinde bazı markaların iflas etmesi, hiçbir şekilde geriye dönük borçlarını da ödeyememelerine neden oldu.