Tahsilatta hasar yine küçüklerde

Amerika’nın en popüler birası Budweiser’ı üreten Anheuser-Busch, krizden önce 30 gün olan ödeme süresini, 2009’da 120 güne uzattığını açıkladı. General Electric, 2008’in son çeyreğinde tahsilat süresini kısaltarak piyasadan kısa sürede 3,8 milyar dolar topladı. P&G, nakit akışını sıkı bir şekilde yönetmeye odaklandı ve tahsilat sürecini hızlandırdı.
Bu örnekler, krizle birlikte büyük ölçekli pek çok şirketin, tedarikçi ve diğer iş ortaklarını sıkı markaja aldığını ortaya koyuyor. “Bir güç savaşı yaşanırken kredi krizi sokağa yansıdı” diye konuşan Wells Fargo’nun eski şef ekonomisti ve California State Üniversitesi Öğretim Görevlisi Sung Won Sohn, şöyle devam ediyor:
“Kendi koşullarını tedarikçilerine ve müşterilerine baskı yaparak uygulatabilen büyük şirketler, krizle birlikte ödeme şartlarını iyice ağırlaştırdı. Eğer küçük bir iş sahibiyseniz pazarlık gücünüz kalmadı.”
Dünyadaki finansal krizin etkileri Türk şirketlerine de yansıdı. Bazı şirketler, ciddi likidite sıkıntısı içine düştü; bazıları iflas tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Yaşanmakta olan bu zorlu süreçte şirketler de kendilerini korumak ve krizden en az hasarla çıkabilmek adına pek çok tedbir aldı. Nakitte kalmaya odaklanan pek çok şirket, ödemelerini daha geniş vadeye yaymaya çalışırken alacaklarını ise bir an önce tahsil etmek istedi. İşte bu istek, tahsilat ve ödeme sistemlerinde yeni bir dönemin başlamasına yol açtı.

DEĞİŞİM BÜYÜKLERİN LEHİNE
Son 1 yılda dünyada tahsilat ve ödeme sürelerinde büyük değişim yaşandı. ABD’li REL Consultancy Group’un yaptığı araştırmaya göre krizde büyük şirketler, tahsilatta hızlı, ödemede ağır kaldı. Küçük şirketlerde ise tam tersi bir durum gözlendi.

500 milyon dolar ve altında ciroya sahip ABD’li şirketler, 2008’de 54,4 günde alacaklarını tahsil ederken bu süre 2009’da 58,9 güne çıktı. 5 milyar dolar ve üzerinde ciroya sahip şirketler ise 2008’de 41,9 günde tahsilatlarını gerçekleştirirken 2009’da süreyi 41 güne düşürmeyi başardı. Küçük şirketler, ödemelerini 2008’de 42,9 günde yaparken, 2009’da yaklaşık 3 gün erken ödeme yaptı. Büyükler ise 2008’de 53,2 günde ödemelerini yaparken 2009’da bu süreyi 55,8 güne uzattı. REL’in Amerika başkanı Mark Tennant, bu sonuçları şöyle yorumluyor:
“Küçük şirketler ölçek ekonomisinin kurbanı oldu. Daha zayıf bir ödeme dengesine sahipler ve borç almak onlar için daha zor.”
Capital’in 40 şirketi içeren araştırması ise REL’in araştırmasından farklı sonuçlar ortaya çıkardı. Türk iş dünyasında büyük, küçük gözetmeden genelinde tahsilat ve ödemelerin vadesi uzadı. Yani büyük Türk şirketleri, Amerikalı muadilleri gibi süreleri kısaltamadı.

TAHSİLATTA BÜYÜK KAYIP
Yaşanan likidite sıkışıklığı, istisnasız her ölçekten şirketi etkiledi. Kimi büyük ölçekli alıcılar, bu dönemde tedarikçilerini tedarikçi finansmanı modelleriyle destekledi. Kimileri ise nakit döngülerini, ödeme vadelerini uzatarak rahatlattı. Ama gerçek şu ki orta ve küçük ölçekli şirketler, büyüklere nazaran daha fazla etkilendi.  
Citibank Global İşlem Bankacılığından Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Emre Karter, bu gelişimin doğal sonucu olarak küçük ve orta ölçekli şirketlerin, oluşan ek vadeleri de kendi kaynaklarından finanse etmek zorunda kaldığını belirtiyor.
Türkiye’de 500 milyon TL ve üzeri ciroya sahip büyük şirketler, 2008’in ilk 6 ayında ortalama 66,3 günde tahsilat gerçekleştiriyordu. 2009’un aynı dönemindeyse süre 85,8 güne çıktı. 150 milyon ve altında ciroya sahip olan küçük ve orta ölçekli işletmelerde ise tahsilat süresi 63,8 günden 98,5 güne uzadı. ~
Tahsilatlarını kriz öncesine göre çok daha geç gerçekleştiren şirketlerden biri de Yıldız Entegre. 924 milyon TL’lik cirosuyla sektörünün en büyüğü olan şirketin tahsilat süresi, kriz öncesine göre 2 kat uzadı. Daha önce en fazla 120 gün vadeyle satış yapan şirket, 2009’da tahsilatı 240 güne yaydı. Yıldız Entegre Genel Müdürü Hakkı Yıldız, bu vadeyi sağlam sermaye yapılarıyla iç kaynaklarından finanse ettiklerini belirtiyor. Eren Holding’in grup şirketlerinden Denizli Çimento’da ise tahsilat süresi yüzde 250 uzadı. Krizden önce alacaklarını 30 günde tahsil eden şirket, şimdi 105 gün bekliyor.

ÖDEMELER NE KADAR UZADI?
Araştırmamızda 500 milyon ve üstünde ciroya sahip şirketler, 2009’un ilk 6 ayında geçen yılın aynı dönemine göre ödemelerini yüzde 20,1 daha uzun bir süreye yaydı. 150 milyon ve altında ciroya sahip olanlarsa ödemelerini geçen yıl ortalama 63,3 günde yaparken bu yıl 68,7 günde yapmaya başladı. Bu şirketler arasında ödeme süresini en fazla uzatanların büyük kısmı tekstil ve hazır giyim sektörlerinden çıktı. Örneğin Zorlu Tekstil, krizden önce 60 günde ödeme yaparken 2009’da bu süreyi 120 güne çıkardı. Hey Tekstil ise 30 günde ödeme yaparken 60 günde yapmaya başladı. Hey Tekstil Yönetim Kurulu Başkanı Süreyya Bektaş, “Tahsilat ve ödemede sorunlar yaşadık. En önemlisi, ödemelere valör koyulması ve fiyatlarda indirimler istenmesiydi” derken bugünlerde bu sorunları aştıklarını ifade ediyor.

Elvin Tekstil Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Osman Canik ise krizden önce ödemelerini maksimum 90 gün içinde gerçekleştirirken 2009’da bu sürenin 150 güne kadar uzadığına dikkat çekiyor. Canik, alacaklarını daha önce 150 günde tahsil ederken bu sürenin 300 güne çıktığını belirtiyor.
Ödeme süresi yüzde 33,3, tahsilat süresiyse yüzde 25 uzayan beyaz eşya yan sanayicisi Arma Filtre Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Akış ise ödemelerinin tamamını yaptığını, alacaklarınınsa sadece yüzde 60’ını tahsil edebildiğini belirtiyor.

TAHSİLAT SÜRESİNİ KISALTANLAR
Merkez Bankası’nın verileri, tahsilat probleminin ne boyutlara ulaştığını gösteriyor: 2009’un ilk 7 aylık döneminde protestolu senetler, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 29,2’lik bir artışla 4 milyar 565 milyon TL’ye ulaştı. Karşılıksız çek sayısı ise aynı dönemde geçen yıla göre yüzde 48 artarak 1 milyon 224 bin 48 oldu.
Tüm bu yaşananlara rağmen tahsilat süresini hızlandıran şirketler de oldu. Bunlardan biri de 643,8 milyon TL’lik cirosuyla Arena Bilgisayar. Şirketin genel müdür yardımcısı Serkan Çelik, tahsilat süresini 36 günden 33 güne indirdiklerini belirtiyor. Bunu, seçici müşteri ve tedarikçi politikalarıyla gerçekleştirdiklerini ifade eden Çelik, “Öncelikler sıralamamız risk-nakit döngüsü, kârlılık ve ciro şeklinde oldu” diye konuşuyor.

 De Facto Genel Müdürü İhsan Ateş ise bayilerinden yaptıkları tahsilat sürelerinin 120 günden 90 güne düştüğünü söylerken, tüketicilerin de yüzde 23’ünün krizde peşin veya kredi kartından tek ödeme yapmaya başladığını belirtiyor.

DAHA HIZLI ÖDEYENLER
Kriz sürecinde ödemelerini kısa sürede yapan şirketler de oldu. Araştırmamıza dahil olan şirketler arasında, cirosu 500 milyon TL ve üzerinde olan hiçbir şirket ödeme süresini kısaltmadı. Sadece nakit alım yapan Sarkuysan, Toyota, Yıldız Entegre, Banvit, Unilever ve Türkerler İnşaat’ın ödeme süresi değişmedi. Buna karşın cirosu 150 milyon TL ve altında olan şirketler arasında krizde daha hızlı ödeme yapanlar oldu. Bunlardan biri de Sunrise Queen Hotels idi. Ödeme süresi yüzde 62,5 kısalan şirketin tahsilat süresi de tam tersine yüzde 614,5 oranında uzadı. Şirketin yönetim kurulu başkan yardımcısı Sadettin Ulubay, yaşadıklarını şöyle anlatıyor: ~
“Kriz öncesi uluslararası tur operatörleri, ödemelerini ortalama 21 gün içinde yaparken şimdi global kriz nedeniyle 4-5 aya uzattı. Otelciler olarak bizler, ödemelerimizi kısa sürede yaparken, alacaklarımızı daha uzun bir sürede tahsil etmeye başladık. Personel maaşları, elektrik ve su gibi birçok girdinin ay sonunda ödenmesi gerekiyor. Tahsilat yapamayan oteller, kısa dönem ödemelerini yapabilme noktasında, kimi zaman kredi kullanabiliyor.”
Ödeme süresi kısalan bir diğer şirket ise Denizli Çimento. Şirket yetkilileri, iş ortaklarının büyük kısmının yurtdışı şirketlerden oluştuğunu, ödeme sürelerinin bu nedenle 124 günden 73 güne düştüğünü belirtiyor.