THY'nin müthiş katlama planı

Şeyma Öncel Bayıksel

[email protected]

Türk Hava Yolları (THY), büyüme yolculuğuna hız kesmeden devam ediyor. Şirketin yeni dönem hedefleri ise olukça iddialı. THY, 2033 yılına kadar filosunu 813 uçağa, yolcu sayısını 170 milyona çıkararak global arenadaki 9’uncu sıradaki yerini ilk 5’e çıkarmayı amaçlıyor. Bu süreçte uçuş nokta sayısını 345’e, çalışan sayısını ise 148 bine ulaştırmayı planlıyor. Genel müdür , “Henüz doğal sınırlarımıza ulaşmadık. Çin ve Hindistan ile ilişkilerimizi geliştirirsek bugünkü büyüklüğümüzün 3 katına çıkmamız mümkün” diye konuşuyor.

Türk Hava Yolları (THY), son 20 yılda pandemi hariç, çift haneli büyümesiyle dikkat çekiyor. Üstelik bu büyümeyi ekonomik dalgalanmaların yaşandığı geçtiğimiz 2 yılda kârlı olarak elde etmeyi başarmış durumda. THY Genel Müdürü Bilal Ekşi’ye göre bu başarı, değişen konjonktüre hızla uyum sağlama kabiliyetiyle doğru orantılı. Dinamik ve esnek bir şirket DNA’sına sahip olmak ise işin bir diğer sırrı. Ekşi, pandemiden savaşların etkilerine ve son dönemde sektörde yaşanan motor problemlerine kadar pek çok zorluğu hızlı ve etkili bir şekilde yönetebildiklerini vurguluyor. THY’nin kısa vade ve 2033 yılına dair oldukça iddialı hedefleri olduğunu söylüyor: Filoyu 813 uçağa çıkararak dünya sıralamasında ilk 5’te yer almak, yeni destinasyonlarla küresel ağı genişletmek, uçuş nokta sayısını 292’den 345’e yükseltmek ve yolcu sayısını iki katına çıkarmak bunlardan sadece birkaçı. Bilal Ekşi’yle THY’nin büyüme yolculuğunu, sektördeki gelişmeleri ve THY’nin 2033 hedeflerini konuştuk: 

Kârlılık ve cironuz pandemi haricinde son 20 yıldır istikrarlı büyüyor. İstikrarınızı sağlayan unsurlar neler? 

Değişken her ortama; rahat, hızlı ve kolay uyum sağlama yeteneğimiz var. Bu yapı, THY’nin genlerinde mevcut. Bu kadar büyük bir yapıyı, dinamik yönetim DNA’larımıza yerleştiği için çok hızlı aksiyon alarak yönetiyoruz. Pandemide de mesela bu yeteneğimizi çok iyi test ettik. Birçok havayolu sıfıra yakın sefer yaparken biz uzun zaman Avrupa’da en fazla sefer yapan havayolu olduk. 

İki savaş yaşadık. Ekonomi anlamında da değişken bir iklim mevcut. Bunlara nasıl hızlı yanıt verdiniz? 

Evet, mesela İsrail’in Gazze saldırısını beklemiyorduk. İsrail-Türkiye arasındaki seferler oldukça fazlaydı ve bu seferler diğer ağlarımızı besliyordu. Dolayısıyla bütçemizi böyle bir senaryoya göre planlamamıştık. Ancak bir anda savaş ortamına girildi. Oradaki uçakları başka yerlere yönlendirmemiz ve boşalan yolcu kapasitesini farklı ağlarımızdan doldurmamız gerekti. Bunu da kısa sürede yaptık. THY’nin en büyük özelliği sahaya hakim olmasıdır. Dünya genelinde 130 ülkeye uçuş hakkımız var ve 110’dan fazla ülkeye uçuş gerçekleştiriyoruz. Toplamda 354 destinasyon noktamız mevcut ve bu noktaların çoğunda idari teşkilata sahibiz. Bu sayede sahayı yakından takip edip hızlı aksiyon alabiliyoruz. 

2024 bütçenizi olumlu ya da olumsuz etkileyecek başka ne tür gelişmeler yaşıyorsunuz? 

Kargo, beklediğimizden daha iyi gidiyor mesela. Bunun nedeni Kızıldeniz’de kapanma yaşanması. Yolcu trafiği ise bütçemizdeki plana uygun gidiyor, ancak lokal krizler yaşanabiliyor. İsrail, Çin ve Lübnan gibi ülkelerde şu anda çeşitli sorunlar var. Rusya konusu zaman zaman alevleniyor. Yine de THY ailesinin çok dinamik bir yönetim sergilediğini ve her türlü değişikliğe uyum sağladığını söyleyebilirim. Son 20 yılda sürekli bu tür krizlerle mücadele ettik ve bazen yılda birkaç büyük kriz yaşamaya devam ediyoruz. Ancak rakamlarımız değişmiyor. 

Son 20 yıldır çift haneli ve kârlı büyüme iştahınızı besleyen parametreler neler? 

2003’te 65 uçağımız vardı, şimdi 458 uçağımız var. Filosunu 7 kat, 20 yılda cirosunu her yıl yüzde 10’un üzerinde büyüten bir markadan söz ediyoruz. Bu kadar büyük bir yapıyı normal sürecine bıraksanız böylesi bir büyüme görmeniz mümkün değil aslında. Dolayısıyla biz bunu, belki de iş teorisinde karşılığı olmayan, “bereket” kavramıyla açıklayabiliriz. Tüm yönetim olarak THY’yi bu toprağın bereketi olarak görüyoruz. 

2024’ün tüm sektörler için ayakta kalma yılı olduğu konuşuluyor. Havacılıkta tablo nasıl?

Pandemi dönemi gerçekten ayakta kalma yıllarıydı. Seferlerin neredeyse sıfıra indiği, birçok havayolunun iflas ettiği ya da devlet yardımı aldığı çok zor yıllardı. Biz ise borsaya açık olduğumuz için devlet yardımı almadık. Ancak Türkiye’deki bankalardan ticari krediler aldık. O dönemde herkesin yapmadığı bir şeyi yaptık: Sendikamızla anlaştık ve sağolsunlar onlar da çok vizyoner bir yaklaşım gösterdi. Bu anlaşma sonucunda ücretleri yüzde 50 düşürdük ve hiçbir personeli işten çıkarmadık. Bu yaklaşım pandemi sonrası hızlı toparlanmamızda bize büyük bir avantaj sağladı. Herkes toparlanmaya bizim kadar hızlı yanıt veremedi. Biz ise 2022 yılında 2019 değerlerinin üzerine çıkmayı başardık ve tarihimizin en yüksek kârını elde ettik. Sonuçta uçaklarımız, nakdimiz ve personelimiz vardı. Bu ivmeyle 2023’te de çok iyi kâr elde ettik. Enflasyon muhasebesine göre kârımız 6 milyar dolar, esas faaliyet kârımız ise 2,85 milyar dolar oldu. 

2024’te durum nedir? 

2024’te kârlılık biraz azalmakla birlikte yine de iyi bir yıl olarak devam ediyor. Pandemiden hala toparlanamayan pek çok havayolu şirketi de var. Ancak biz pandemiyi zaten 2022 yılında aşmıştık, 2023 yılında ise tamamen toparlandık. 

Yakıt giderlerinizi nasıl hedge ediyorsunuz? Diğer maliyetlerinizi nasıl yönetiyorsunuz? 

Yakıt, toplam maliyetimizin yüzde 30’unu oluşturuyor. Burada yüzde 50’ye yakın hedge yapıyoruz. Bu yıl petrol fiyatları 70-80 dolar bandında seyretti ve bütçemize paralel olarak gitti. Personel giderlerimiz ise enflasyona çalışanımızı ezdirmeme politikamız doğrultusunda yönetiliyor. Toplu iş sözleşmemiz var ve bu sözleşme çerçevesinde ücretler her altı ayda bir enflasyon oranında düzeltiliyor. Bazen THY sanki kamu şirketiymiş gibi yanlış bir algı oluşuyor. THY özel şirket statüsünde olduğu için kamunun ücret artışlarıyla bir alakası yok. Onun dışındaki maliyetlerinizi nasıl kontrol altına alıyorsunuz derseniz... AKK, yani arz edilen koltuk kilometre başına maliyet KPI’larımız var. Eğer maliyetlerde artış varsa bunun nedenlerini araştırıp gerekli önlemleri alıyoruz. Havacılıkta genellikle petrol dışındaki maliyetler ani değişiklik göstermez. Uçaklarınızı yıllar önce aldığınız için ani krizler dışında maliyetler sabittir. 

Havacılık pek çok oyuncunun zaman içinde yok olduğu zor bir sektör. Başka konsolidasyonlar olur mu, hem dünyada hem Türkiye’de? 

Havacılık için “zero-sum” diyorlar, yani her altı yılda bir yaptığınız kârları tekrar tükettiğiniz bir döngü mevcut. Bu nedenle kurulup iflas eden birçok şirket oluyor. Şu anda düşük maliyetli havayolları daha hızlı ilerliyor. Dünya genelinde havayolu sektörü, düşük maliyetli havayollarıyla bayrak taşıyıcı havayolları arasında bölünmüş durumda. Bazı bayrak taşıyıcı havayollarının ise yavaş yavaş piyasadan çekildiği görülüyor. 

Sizi TL’nin değer kazanması sonrası yurt dışı müşteri sayısının azalması etkiler mi? Bunun yanında dövizin durumundan dolayı Türkiye’den yurt dışına çıkan yolcu sayısı azaldı mı?

Evet, bunlar tüm havayollarını etkiler. Ancak THY olarak biz kısa sürede Türkiye’den boşalan yeri, network’ümüzden getirdiğimiz diğer yolcularla doldurabilme yeteneğine sahibiz. Örneğin pandemide bir ülke kapandığında, geniş network’ümüz sayesinde diğer ülkelerden yolcu getirerek bu açığı kapatabiliyorduk. Sonuçta talep var ve arzı şekillendirerek zorlukları aşmak mümkün. Tabii bu durum kârlılığın aynı kalacağı anlamına gelmez, ancak kâr sıfırlanmaz da… Belki 1 liradan 0,9 Lira’ya düşer. Network’ümüz bize büyük bir esneklik ve bağımsızlık sağlıyor. Kısacası Türkiye’den yurt dışına çıkan yolcuların azalması canımızı sıkabilir, ancak bu durum bizim için ölümcül değil. Türkiye’ye gelen yolcu sayısında zaten bir azalma yok, yurt dışına çıkışta ise kısmi bir azalma var. Ancak yolcu sayısı planlarımızda bir revizyon söz konusu değil. 

Motor problemleriyle ilgili sıkıntıları oldu havayollarının. Bu durum sizi ne kadar zorlar? 

Bu sorun sadece bizi değil, tüm sektörü zorlar. Bu durumda da sağlam operasyonel yapımız nedeniyle diğerlerine göre daha güçlü bir şekilde ayakta kalma şansımız var. 

Şu ana kadar bu problem nedeniyle kaç uçak uçuş yapamayacak duruma geldi? 

Dünyada 600’e yakın uçak yere indirildi. Bizde de 22 uçak yerde. Bu, aslında önemli bir sayı. Filomuzun yüzde 5’ini oluşturuyor. Pandemiden sonra havacılıkta bir kriz bitti, diğer kriz başladı. Motor krizi ve şimdi teslimat krizleriyle yedek parça sıkıntıları var. Ancak tüm bunlar bizim planlarımızı etkilemiyor. 

Sektör gelirleri tarihte ilk kez 1 trilyon dolara yaklaşacak ve 2024 yılında yolcu sayısında tarihin en yüksek seviyesine ulaşılacak. THY olarak 2024 bütçenizde pastadan daha fazla pay almak için nasıl bir planlama yaptınız?

2024 ilk çeyrekte bütçemizle paralel ilerliyoruz. Yolcuda hafif bir düşüş var ama toplam gelir ve kârlılıkta bütçemizin üzerinde hareket ediyoruz. Sonuçta bu açığı kargo ile telafi ettik. Kargoda birim gelirler ve yük arttı. Kızıldeniz’in kapanması ve e-ticaretin büyük artışı kargo gelirlerine olumlu yansıdı. Bu yıl 93 milyon civarında yolcu taşımayı planlıyoruz ve bütçemizin geçen yılki gibi kârlı olacağını düşünüyoruz. Ciroda ise yine yüzde 10 civarında artış bekliyoruz. 

Bu arıza durumları yeni yaptığınız uçak anlaşmalarını nasıl etkiler? 

Yeni uçaklarımız, 2027-2028 yıllarında gelecek ve 2033 yılına kadar 813 uçağa ulaşmayı planlıyoruz. Yani 2033’e kadar toplamda 600 uçak siparişi vermemiz gerekiyor. Bu hedef doğrultusunda bunun 300’ü için Airbus ile anlaşma yaptık ve siparişleri verdik. Kalan 300 uçak için ise Boeing ve Airbus ile müzakerelerimiz devam ediyor. 

Müzakereler ne kadar sürer? 

Müzakerelerin devam etme sebebi, Boeing’in son zamanlarda yaşadığı kalite problemleri. Sadece Airbus’a yönelmek uygun şartlar elde edemememize yol açabilir. Bu yüzden her iki üreticiyle de müzakerelerimizi sürdürüyoruz. Boeing’in kalite problemlerini çözme durumu, Amerikan Sivil Havacılık Teşkilatı ile olan görüşmeleri ve müzakerelerin sonuçları bizim için belirleyici olacak. Bu süreçleri takip ederek kalan 300 siparişi de bağlamayı planlıyoruz. Bu süreçte eskiyen ve sözleşmesi biten uçakları filodan çıkaracağız. Dolayısıyla giren ve çıkanlarla birlikte 2033 yılında toplamda 813 uçağa ulaşmayı hedefliyoruz. Bu, THY’nin kuruluşunun 100’üncü yılı olan 2033 yılı için belirlediğimiz hedefimiz. 

2033 hedefleri sizi global arenada rekabette nereye taşır?

2003’te THY, sadece 65 uçakla küçük bir havayoluyken bugün 458 uçağımızla dünyada 9’uncu sıraya yükseldik. Büyüklüğün sadece filo sayısıyla değil, arz edilen koltuk kilometre (AKK) veya ücretli yolcu kilometresi (RPK) gibi kriterlerle de ölçülmesi mantıklı. Şu anda uçak sayısında dünya sıralamasında 9’uncu olmamıza rağmen 2033’te ulaşacağımız 813 uçak kapasitemizle ilk 5 içinde olmayı hedefliyoruz. Avrupa’da zaten Ryanair ve Easyjet’ten sonra en çok sefer düzenleyen havayolu şirketiyiz. 

Avrupa’da rakipleri ne zaman yakalarsınız? 

Avrupa’da bayrak taşıyıcı havayolları alanında (legacy carrier) zaten birinci sıradayız. Ryanair ve Easyjet gibi havayollarının büyüme potansiyeli sınırlı, çünkü onlar Avrupa dışına çıkmıyor. Ancak THY olarak biz çok farklı destinasyonlara uçuyoruz. Yeni dönemde Güney Amerika’da yeni destinasyonlar da açacağız. Çin gibi devasa pazarlara haftada sadece 21 sefer yapıyoruz. Bu sayıyı artırma potansiyelimiz var. 

Pek çok sorundan bahsetmemize rağmen bunların rakamlarınızı olumsuz etkileyeceğini düşünmüyorsunuz. Sizi ne zorlayabilir peki?

Bizi zorlayabilecek tek durum, haksız yere Avrupa Birliği’nde düzenleyici kurumların üzerimize gelmesidir. Örneğin geçen yıl Belarus’a uçuşlarımız nedeniyle küçük bir kriz çıktı. Avrupa’daki bazı çevreler, THY’nin izinsiz göçmen taşıdığını iddia etti. Ancak biz vize rejimine uygun hareket ediyorduk. Müzakereler sonucunda, Avrupa ile olan iş birliğimizi sorunsuz sürdürebilmek adına Belarus’a olan bazı uçuşlarımızı iptal ettik. Uluslararası mevzuata uygun davrandığımızı muhataplarımıza belirttik, ancak onların kendi sorunlarını çözmek için bizi zorladıklarını da açık yüreklilikle ifade ettik. Bu, adil bir yaklaşım değil ama Avrupa bizim için önemli bir pazar olduğundan gerekli özeni gösterip bazı önlemler aldık. 

Türkiye dışında hangi ülkelerde birinci sıradasınız? 

Ülke sayısı açısından en başta Almanya geliyor. İkinci olarak Fransa’yı sayabiliriz. Amerika’ya da 120 uçuş gerçekleştiriyoruz. Ayrıca Rusya’da da oldukça güçlüyüz. Kârlılık açısından ise rakip olmayan bazı bölgelerde daha yüksek kârlılık sağlıyoruz. Ancak genel olarak uçuşlarımızın yüzde 50’si Avrupa’ya gerçekleşiyor. Bu nedenle Avrupa’da büyümeye özel bir önem veriyoruz. 

Çok geride olduğunuz ve büyük fırsatlar gördüğünüz ülkeler hangileri? 

Çin, büyük bir fırsat olarak öne çıkıyor. Şu anda Çin’e haftada 21 sefer yapıyoruz ve bu sayının artması gerektiğine inanıyorum. Çinli taşıyıcılar da artık daha fazla Türkiye’ye uçmak istiyor. Diğer bir önemli pazar Hindistan; burada haftada 14 seferimiz var, bu da oldukça az. Eğer Çin, THY ile daha fazla iş birliği yaparsa bu bizim kapasitemizi önemli ölçüde artırabilir. Hindistan’da da 1,5 milyar insan var. Dolayısıyla aslında doğal sınırlarımıza ulaşmadık. Hindistan ve Çin ile ilişkilerimizi geliştirirsek bugünkü büyüklüğümüz üç katına çıkar.