Türk CEO'lar azmı kazanır?

ABD’li büyük bir şirkette çalışan bir CEO, yılda ortalama 10 milyon dolar kazanıyor. Buna baz maaşı ve tüm yan hakları dahil. Eğer şirketi, “en büyük 500” içindeyse yıllık geliri ortalama 20-25 milyon dolar düzeyine kadar çıkıyor. Avrupa’da ise bir CEO’nun baz ücreti yıllık 1,3 milyon Euro civarında. Hisse opsiyonu, bonus, nakit prim ve diğer ek kazançlarla yıllık gelir toplam 4-5 milyon Euro’ya ulaşıyor. Türkiye’deki durum ise biraz daha farklı… Uzmanlara göre Türkiye’deki büyük grup ve şirketlerin CEO’ları, aslında baz ücret açısından global mevkidaşları kadar kazanmaya başladı. Ancak konu yıllık toplam kazanca geldiğinde işin rengi değişiyor. Çünkü, Türkiye’deki ücret paketleri, henüz yurtdışındaki kadar cazip primler ve özellikle maaşı katlayan uzun vadeli teşviklerle donatılmış durumda değil. Zaten rakamlar da bu veriyi doğruluyor. Örneğin, yerli CEO’ların yıllık net geliri, sektöre ve şirketin ölçeğine göre ortalama 500 bin TL ila 2,5 milyon TL arasında değişirken, bu rakamın yüzde 60-65 gibi büyük bir kısmını baz maaş oluşturuyor. Oysa ABD’li bir CEO’nun yıllık kazancı, maaşının onlarca katına ulaşabiliyor. Sektörel olarak bakıldığında ise Türkiye’de en yüksek geliri bankacılık, hızlı tüketim, enerji, ilaç ve bilişim sektöründeki CEO’lar elde ediyor. Bankacılıktaki ortalama aylık brüt kazanç 99 bin TL iken, hızlı tüketimde 62 bin 500, enerji ve ilaçta 52 bin 500, bilişimde ise 50 bin TL düzeyinde.
ÜCRETİ NE BELİRLİYOR?
Türkiye’deki CEO maaşları aslında çok değişken… Ancak, genel bir aralık vermek gerekirse yıllık 150 bin dolar ila 2,5 milyon dolar arasında seyrediyor. Ancak 5 milyon dolara kadar çıkan örnekler de yok değil. CEO maaşları belirlenirken paketin içeriğine etki eden birçok farklı dinamik bulunuyor. “Şirketin lokal ya da çok uluslu olması, ölçeği, yer aldığı sektör gibi unsurlar ücret tespitinde belirleyici oluyor” diyen HumanGroup Genel Müdürü Gaye Özcan, diğer kriterleri şöyle sıralıyor: “Şirketin performansıyla paralel CEO’nun beklentisi ücrette önemli bir belirleyici. Özellikle uluslararası vizyon ve deneyim, son dönemde üzerinde durulan kriterler. Transferlerde CEO’nun bir önceki geliri de ücret kararlarında önemli bir veri oluşturuyor. Sektörel dinamikler, global deneyim, işin taşıdığı riskler, insan yönetimi tecrübesi ve bazı spesifik nitelikler ücret seviyesini etkiliyor.” OneWorld Türkiye Genel Müdürü Tim Bright’a göre bu konu, tamamen arz ve taleple ilgili. Bright, “Aslında bu kriterler daha çok CEO’nun şirkete ne kadar değer katacağıyla ve ayrıca söz konusu sektördeki üst düzey yöneticiler için geçerli olan arz ve talep durumuyla ilgili” diye konuşuyor. Nicholson International Türkiye Kurucu ve Yönetici Ortağı Atiye Gökmen, “Söz konusu ücretler yıllardan beri süregelen birtakım baz seviyeler üzerine çeşitli ayarlamalar, yan haklar, primler eklenerek bir de enflasyon etkisi yansıtılarak belirleniyor. Ancak birinci kriter her zaman şirketin büyüklüğü” diyor.~VAZGEÇİLMEZ KRİTERLER
CEO ücretlerinin belirlenmesinde sadece dış koşullar etkili değil. Hatta çoğu zaman CEO’nun kişisel nitelikleri ve deneyimleri tamamen özgün rakamlar oluşmasına neden oluyor. Deneyimin etkisini uzmanlar da doğruluyor. HRM Danışmanlık Yöneticisi İlknur Seven, “Üst düzey yönetici istihdamında birçok şirket genel müdür ya da CEO’larının maaşlarını belirlerken sahip oldukları yetkinliklerin ve deneyimlerin yanında daha önce yönettikleri bütçenin, kendisine bağlı olan ülke ya da bölgenin çapını, kâr ve büyüme oranlarını da göz önünde bulunduruyor” diyor. Avrupa’da ise CEO ücretlendirmesinde en baskın kriter kişisel performans. Mercer Türkiye, Ortadoğu, Afrika ve Hindistan Bölgesi Pazarlama Direktörü Işıl Çayırlı Ketenci, şu bilgileri veriyor: “Avrupalı şirketlerin üst düzeylerin baz ücret değerlendirmesinde dikkate aldığı ilk kriter, yüzde 85 oranla ‘kişisel performans’. Onu yüzde 76 ile ‘piyasa ücretleri’, yüzde 61 ile ‘firmanın performansı’, yüzde 45 ile ‘enflasyon’ izliyor.”
PAKETTE NELER VAR?
Uzmanlara göre CEO ücret paketleri içinde en yaratıcı ve cazip koşulları, ABD’li şirketler sunuyor. Türkiye ise paket içeriğindeki çeşitlilik anlamında henüz yolun çok başında. Türkiye’deki paketlerde baz maaşın yanı sıra ikramiye, bonus, kısa vadeli teşvikler,özel şoför, bireysel emeklilik, özel sağlık sigortası gibi yan haklar var. Egon Zehnder Türkiye Yönetici Ortağı Murat Yeşildere, “Türkiye’deki paketler çok basit. Halen baz ücret toplam paket içinde anlamlı bir yere sahip. Sık rastlanan örneklerde paketin yarısını baz ücret oluşturuyor. Çok az örnekte özel ödül, kâr payı veya hisse söz konusu. Yan haklarda zengin örnekler olsa da bunlar istisna” diyor. Adecco Group Ortadoğu ve Kuzey AfrikaBölge Direktörü Tibet Eğrioğlu, “Ek fayda olarak şoförlü makam aracı, cep telefonu, aileyi de kapsayan özel sağlık sigortası, bireysel emeklilik programı, okul yardımı gibi aile için ilave imkanlar, jestiyon, prim, temsil ağırlama fonu sıklıkla pakete ilave ediliyor” diyor. HRM Danışmanlık Yöneticisi İlknur Seven, mevcut algının aksine Türkiye’deki CEO’ların yurtdışına oranla iyi ücretlere sahip olduğunu düşünüyor: “Türkiye için genel olarak ücret paketlerinin ABD ve Avrupa’nın altında kaldığı izlenimi uyansa da piyasa değerine karşılık gelen ücret oranı daha yüksek. Türkiye’deki paketler yönetilen büyüklük için gayet cazip.”~YENİ TRENDLER NE?
Peki CEO ücret paketlerindeki yeni trendler neler? Son dönemde pakete neler girdi, neler çıktı? Bu noktada Türkiye’deki şirketlerin global trendlerden etkilendiğini söylemek mümkün. Egon Zehnder Türkiye Yönetici Ortağı Murat Yeşildere, “Yavaş yavaş uzun vadeli ödemelerin Türkiye’de de devreye gireceğini öngörüyoruz. Uluslararası yatırımcıların bulunduğu şirketlerde hisse ve hisse opsiyonu gibi farklılıklar da sürecek” diyor. Towers Watson Ödül Yönetimi Direktörü Elif Er, çok uluslu şirketlerin örnek olduğunu vurguluyor: “Pek çok yabancı şirket, uzun vadeli ücretlendirme programlarıyla ödüllendirme araçlarını çeşitlendirip yerel piyasalarda rekabet gücünü artırabiliyor. Son dönemde birçok kurum, kısa vadeli değişken ödül programlarını gözden geçiriyor ve daha uzun vadeye yayılmış yeni planları uygulamak üzere çalışmalar yapıyor.” Mercer Türkiye, Ortadoğu, Afrika ve Hindistan Bölgesi Pazarlama Direktörü Işıl Çayırlı Ketenci, Avrupa’daki trendleri özetliyor: “Son yıllarda uzun vadeli teşvik oranının ağırlığı artmıştı. Ancak 2015’te bonus’un ağırlığının artacağı belirtiliyor. Avrupa’daki son trend, çalışan ve üst düzeylerin ücretlerine bir oran getirilmesi. Örneğin İsviçre’de bir CEO’nun ücretinin, en düşük maaş alan çalışanın 12 katından fazla olamaması gibi konular tartışılıyor.” Kişisel gelişim programları ise CEO’ların yeni gözdesi. Korn Ferry Türkiye Genel Müdürü Nilgün Langenberg, “Kişisel gelişim desteği üst yöneticiler için önemli bir çekim ve motivasyon olmaya başladı. Artık dünyada üst düzey yönetici koçluğu paketin bir parçası haline geldi. Türkiye’de de bunun artacağını düşünüyorum” şeklinde konuşuyor.
FARK AÇILIYOR MU?
Peki baz maaş ile toplam gelir arasındaki fark nasıl? Bu makas, özellikle ABD’li şirketlerde adeta uçurum şeklinde. Örneğin Microsoft CEO’su Satya Nadella’nın yıllık toplam geliri, baz maaşının tam 92 katı… Yahoo CEO’su Marissa Mayer ise maaşının 42 katı gelir elde ediyor. Ancak Türkiye’deki paketlerde durum çok farklı. Türkiye’de CEO’ların sabit gelir kısmı, toplam ücret paketinin yaklaşık yüzde 60’ını oluşturuyor. Dolayısıyla makas çok açık değil. Ancak paketteki değişken unsurların oranının yükselme trendinde olduğu da bir gerçek Adecco Group Ortadoğu ve Kuzey Afrika Bölge Direktörü Tibet Eğrioğlu, farkın Türkiye’de de giderek açıldığını belirtiyor: “Artık performansa göre ödeme gittikçe yaygınlaşan bir eğilim. Başarı kriterleri somut finansal rakamlara dayalı oluyor. Bireysel başarılar göz önüne alınabildiği gibi takım ve şirket performansı da gözetiliyor.” CEO’ların halka açılma, şirket alımı gibi süreçlerdeki aktif başarılarına paralel olarak aldıkları primler de makası açan faktörlerden. Nicholson International Türkiye Kurucu ve Yönetici Ortağı Atiye Gökmen, şu örneği veriyor: “Böyle durumlarda 1-20 milyon dolara varan primler hak edilebilir. Standart olarak ise CEO’ların yıllık yüzde 15-25 arasında primleri var. Kâr payı binde 3-10 aralığında.” OneWorld Türkiye Genel Müdürü Tim Bright, paketlerde değişken kısmın neden artması gerektiğini şu sözlerle anlatıyor: “Müşterilerimize tavsiyemiz, değişken ödeme elementinin payını artırmaları, iyi ve kötü performans arasında daha fazla fark oluşturmaları. Yüksek performans için ödüllendirme daha yüksek olmalı.~HER SEKTÖRDE FARKLI
Araştırma sonuçlarına göre Türkiye’de en yüksek gelir elde eden üst yöneticiler bankacılık sektöründen. Türkiye’de bir banka genel müdürünün aylık brüt maaşı, en düşük 48 bin TL ile en yüksek 150 bin TL arasında değişiyor. Tabii buna çok istisna örnekler dahil değil. Bankacılık sektörünü hızlı tüketim, ilaç ve bilişim izliyor. Sektörel farklılıkları diğer ülkelerde de görmek mümkün. HumanGroup Genel Müdürü Gaye Özcan, şunları söylüyor: “Türkiye’de bankacılık, ilaç ve telekom, CEO ücretlerinin en yüksek olduğu sektörler. Amerika’da ise teknoloji, gayrimenkul ve medya sektörlerinde CEO gelirlerinin görece daha yüksek olduğunu görüyoruz.” Towers Watson Ödül Yönetimi Direktörü Elif Er, şu değerlendirmeyi yapıyor: “EURO100 endeksindeki şirketlerin CEO’larının ortalama baz ücretleri incelendiğinde, özellikle ilaç, tüketici ürünleri ve hizmet sektörünün öne çıktığını gözlüyoruz. Bu sektörleri sırasıyla petrol ve doğalgaz, altyapı hizmetleri, finansal hizmetler ve teknoloji/telekom sektörleri takip ediyor.”

CEO ÜCRETİ NASIL AYARLANMALI? 
MÜGE YALÇIN MY EXECUTIVE KURUCU ORTAK 
KRİTİK FAKTÖRLER 
Üst yönetici ücretleri şirket operasyonlarının büyüklüğüyle ve sektörle doğrudan bağlantılı. Çok kesin bir aralık vermek kolay değil ama yıllık brüt baz maaşının 300-350 bin dolar seviyesinden az olmaması gerekir. Ek olarak başarı primi ve yan menfaatler bulunuyor. Çok uluslu şirketlerdeki ücretlerin farklı olması normal. Çünkü hem ciro ve kârlılık oranları farklı hem CEO’ların üstlendikleri riskler çok daha fazla. 
ARZ-TALEP DENGESİ 
CEO maaşlarının belirlenmesinde arz-talep çok etkili. Şirket için çok stratejik bir pozisyonsa ve o pozisyona uygun yetkinlikteki yönetici sayısı azsa, maaş seviyeleri rahatlıkla çok yukarılara çıkabiliyor. Ayrıca şirketin büyüklüğü, operasyonların karmaşıklığı, sektörel farklılıklar da belirleyici oluyor. Geleneksel olarak finans, ilaç, enerji, hızlı tüketim sektörlerindeki şirketlerin maaş seviyeleri, göreceli olarak daha yüksek. 
PAKETİN İÇERİĞİ 
Bazı şirketlerde primler şirketin performansına bağlı ama çoğunlukla takdire bağlı prim yöntemi uygulanıyor. Kullanılan prim sistemleri de bildiğim kadarıyla pek sofistike değil daha çok kârlılık üzerinden belirleniyor. Uluslararası şirketlerde hisse opsiyonu yaygın bir uygulama, fakat Türk şirketlerinde bu uygulama yok. Türk şirketlerinde kâr payı ya da küçük oranlarda hisse verme uygulamaları yapılıyor.~ÜCRETLER ÜLKEYE GÖRE DEĞİŞİYOR
AVRUPALI NE ALIYOR?
Küresel ücret araştırmaları şirketi Towers Watson’un Haziran 2014’te yayınlanan ve 2013 verilerini içeren “CEO Pay in the Eurotop 100” raporuna göre Avrupalı bir CEO’nun baz maaşı ortalama 1 milyon 277 bin Euro. Yıllık gelir toplamı ise 5,4 milyon Euro’yu buluyor. Bu rakam bir önceki yıl 5,1 milyon Euro idi.
İSVİÇRE İLK SIRADA
 Hay Group’un “Top Executive Compensation in Europe” raporuna göre ise Avrupa’nın en iyi CEO maaşları İsviçre’de. Onu İngiltere ve İspanya takip ediyor. Avrupa’daki paketlerde baz maaşın yanı sıra primler, uzun vadede kâr payı, yan ödemeler sayılabilir. Sektör bazında bakıldığında ise ilaç ve sağlık, Avrupa’nın en yüksek ödeme yapan sektörleri. Onu, medya takip ediyor.
KUZEYLİ CEO’LAR
Toplam paket içinde baz ücretin payının en yüksek olduğu bölge, ortalama yüzde 64 ile Kuzey ülkeleri. Bu payın en düşük olduğu yer ise Benelüks. Benelüks ülkelerinde CEO’ların yıllık gelirinde baz ücretin payı yüzde 20 iken yüzde 23’ünü bonus’lar, yüzde 57’sini de hisse kazançları oluşturuyor.
İNGİLTERE’DE DÜŞÜK
Nicholson International Türkiye Kurucu ve Yönetici Ortağı Atiye Gökmen’in verdiği bilgiye göre İngiliz CEO ücret paketlerinin içeriği ise şöyle: “İngiltere’de Temmuz 2015 verilerine göre CEO ücretleri 92-122 bin sterlin ortalamasında görünüyor. Ülkede bu yılki araştırmalara göre CEO maaşlarının yüzde 37’sinin nakit, yüzde 54’ünün hisse haklarından ve kalan bölümünde de çeşitli faydalardan oluştuğu görülüyor.”~BİLİŞİMDEKİ ÜCRET PAKETİ NASIL?
KEMAL ÖZEL / MICROSOFT TÜRKİYE İK MÜDÜRÜ
DENEYİM KRİTİK
Bugün global olarak birçok şirketin çok genç yaşta CEO’larının olduğunu görüyoruz. Yani aslında CEO olmak ve ücret paketinin yükselmesi konusunda yıl anlamında bir deneyimden çok nitelik anlamında bir deneyimden bahsedebiliriz. Bunun yanında ilgili şirketin ne kadarlık bir ciro hedefi ve organizasyonel büyüklüğünün olduğu da en önemli etkenlerden.
PAKETTE NELER VAR?
Bilişim sektöründe baz maaş ve temel yan haklar haricinde satış ve performans primi hemen hemen sektörün tümünde uygulanan ücretlendirme yöntemleri. Bunun yanında kimi şirketlerde performansı ödüllendiren uzun vadeli şirket hisseleri ve ağırlıklı olarak yerel Türk şirketlerinde ise kâr payı uygulaması da öne çıkan ödüllendirme yöntemleri olarak göze çarpıyor.
YENİ TRENDLER
Son yıllarda özellikle uzun vadeli şirket hisseleri uygulamalarının arttığını ve artmaya da devam edeceğini düşünüyorum. Sektörden bu konuda birçok benchmark talepleri alıyoruz. Bu da ciddi anlamda bir yönelimin olduğunu bizlere gösteriyor.

ÜCRETTE REVİZYON OLUR MU?
KUR ETKİSİ ÖNEMLİ
CEO ücret paketlerine dair merak edilenlerden biri de artan döviz karşısında ücret paketlerinde bir revizyona gidilip gidilmeyeceği. Aslında Türkiye’deki CEO’ların büyük kısmı zaten TL bazında ücret alıyor. Ancak döviz alanlarda da geriye dönük bir düzeltme olmasa da “kur sabitleme” seçeneği gündemde. Hatta bazı büyük şirketlerde bu yöntem uygulanıyor. Korn Ferry Türkiye Genel Müdürü Nilgün Langenberg, “Bu noktada kur artışlarının şirketin iş performansını nasıl etkilediğine ve CEO’nun bunu nasıl yönettiğine bakmak gerekir” diyor.
BAZ MAAŞ ARTMIYOR
OneWorld Türkiye GM Tim Bright, ödemeler TL olsa bile bazı şirketlerin kur değişimlerini paketlere yansıttığını belirtiyor. Bright’ın yorumları şöyle: “Akıllı şirketler, CEO’lara performansa dayalı olarak bir paket sunuyor. Baz maaşları artırmadan, ancak performansa dayalı yan hakları artırarak CEO paketlerinde revizyonlar yapıyorlar.” Avrupa’da ise ücret artışlarında ciddi bir dondurma söz konusu. Mercer’ın global verilerine göre Avrupa’daki şirketlerin yüzde 19’u bu yıl CEO’larına zam yapmıyor.