Ücrette zor hesap

Ayçe Tarcan Aksakal

[email protected]

Türk iş dünyasının büyük bölümü 2019’da maaşları ödersek şanslıyız diye düşünüyor.” Yıldırım Holding Yönetim Kurulu Başkanı Yüksel Yıldırım, piyasalarda çoğu iş insanının 2019 ücret zamlarıyla ilgili yorumlarını bu sözlerle ortaya koyuyor. 2019’da holdingi için yüzde 20 ücret artışı planlayan Yıldırım, “Bu yıl, şirketler ayakta kalmak zorunda. Çok az şirket 2019’da çalışanlarına enflasyon oranına yakın yüzde 20-25 artış yapabilir” diyor. Toyota Türkiye Genel Müdürü Ali Haydar Bozkurt, hem otomotiv sektöründen hem de sektör dışından “2019’da sıfır zam yapacağız” diyenlerin çoğunlukta olduğunun altını çiziyor. Benzer görüşleri, ücret araştırma şirketleri de yapıyor. Araştırmalara göre, 2019’da ödeme zorluğu çeken şirketler, “sıfır zam” ya da “maksimum” yüzde 10’luk artış yoluna gidecek. Önde gelen şirketlerinin yöneticileri ve insan kaynakları direktörleriyle yaptığımız Capital Ücret Araştırması, 2019’da ancak yurt dışı geliri güçlü olan, finansal açıdan iyi bir yıl geçiren, özellikle bilişimde iyi yetişmiş yeteneklerini kaçırmak istemeyen şirketlerin enflasyona yakın yüzde 20-25 arasında zam yapabileceğini ortaya koyuyor. Diğer şirketlerde ise zamların yüzde 10-16 bandında gerçekleşmesi bekleniyor. 2019’da çift haneli zamların tek seferde mi yoksa ikiye bölünerek mi ödeneceği ise merak konusu…

ARA ZAM UYGULAMASI

Geçen yılın, ağustos-kasım döneminde LC Waikiki, Unilever ve Netaş gibi büyük şirketler yüksek enflasyon ve devalüasyon nedeniyle çalışanların bozulan alım güçlerini düzeltmek için yüzde 10-15 arasında zam yaptı. Bazıları ise ek ödemelerle enflasyondan kaynaklı kaybı telafi etmeye çalıştı. Ray Sigorta Genel Müdürü Koray Erdoğan, bu dönemde tüm çalışanlarına 3 bin TL ek ödeme yaptıklarını söylüyor. Netaş İK’dan Sorumlu İcra Kurulu Üyesi Yasemin Akad da yüksek enflasyondan dolayı alım gücünde oluşan değişimden çalışanların en az şekilde etkilenmesi için ara zam gibi yeni düzenlemeleri hayata geçirdiklerini belirtiyor. Akad, “Her yıl nisan ayındaki maaş artışımız baki kalmakla birlikte performans kriterleri dikkate alınarak bu yıl ekim ayında çalışanlarımıza ara dönem zammı yapmaya karar verdik” diyor. ING Bank İK Genel Müdür Yardımcısı Bahar Özen, “Maaş düzenlemeleri bankamızda her yıl nisan ayında yapılıyor, ancak 2018 Kasım’da tüm çalışanlara enflasyon artışı nedeniyle refah düzeyindeki erimeyi engellemek için yüzde 10’luk ara zam yaptık” diyor. Özen, 2019 Nisan’da enflasyon, yeni pazar araştırmaları ve performans sonuçlarına göre yıllık maaş zammını ayrıca hesaplayacaklarını söylüyor. LC Waikiki Merkez İK Direktörü Hande Özdağdeviren de enflasyonun beklentilerin üzerinde gerçekleşmesiyle 2018’e özel 2019 bütçesinden yüzde 10’luk oranı geçtiğimiz kasım ayında çalışanlara ücret ayarlaması olarak verdiklerini söylüyor ve ekliyor: “2019 için ücret ayarlamasını yaparken yıllık enflasyon oranını baz alarak bütçemizi oluşturacağız.” 

ZAM ENFLASYONUN ALTINDA

Yeni Ekonomi Program çerçevesinde 2019’da büyümede yavaşlama bekleniyor. Pek çok şirketin ödeme zorluğu çektiği düşünülürse bu yıl enflasyon oranında artış yapacak şirket bulmak oldukça zor. Geçtiğimiz kasımda otomotivde Türkiye’de ilk kez pazar lideri olan Toyota’nın genel müdürü Ali Haydar Bozkurt, 2019’da ücret artışının enflasyon oranında olmasının mümkün olmadığını belirterek “Bu yıl, zammı enflasyon oranında ancak küçük firmaysanız yapabilirsiniz. Bizim büyüklüğümüzdeki şirketlerin enflasyon oranında zam yapması yeni bir kriz durumunda çalışanlarından vazgeçmesi demek” diyor. İstanbul Altın Rafinerisi Genel Müdürü Ayşen Esen, 2019’da yüzde 15 ücret artışı planladıklarını belirtiyor. PERYÖN, Türkiye İnsan Yönetimi Derneği ve KPMG Türkiye tarafından 100’ün üzerinde şirkette gerçekleştirilen 2019 Ücret Araştırması da zamların bu yıl yüzde 16,6 civarında olacağını gösteriyor. Araştırma, genel müdür pozisyonları için ortalama yüzde 14,8, müdür ve şef pozisyonları için yüzde 14,9, uzman, memur ve asistan kadroları için yüzde 15,3 ve mavi yaka çalışanlar için yüzde 16,3 oranında zam öngörüyor. IRC Global Executive Bölge Lideri Gaye Özcan’a göre ise bu yıl zamlar yüzde 7-16 bandında olacak. Özcan, “2018 enflasyonu yüzde 20 civarında bekleniyor. Ancak finansal zorluklardan dolayı bu yıl zamlar enflasyonun altında olacak” diyor. 

KİMLER DAHA İYİ KAZANACAK?

2018’i kârlı ve büyümeyle kapatan şirketler çalışanlarına en az enflasyon oranı kadar zam yapmayı planlıyor. Bu şirketler genellikle güçlü yurt dışı geliri olan, ihracat ağırlıklı çalışan ve finansman sorunu yaşamayanlar olacak. Bilişim sektöründeki devler ve yabancı büyük şirketlerde de yüzde 20 ve bunun 1-2 puan üzerinde ücret artışı hedefleniyor. Datassist Genel Müdürü Ayşe Nazmiye Uça, “2019’da teknoloji merkezli, dış pazarlara çalışan ve döviz kurlarının yükselişinden olumlu etkilenen belirli sektörler ücret zamlarında cömert olacak. Bunlarda yıllık ücret artışı yüzde 30’ları aşabilir” diyor. Mercer ise 2019’da madencilik ve metalin yüzde 28, otomotiv yan sanayinin yüzde 26, enerjinin ise yüzde 26 ile Türkiye ortalamasının üstünde ücret artış. Maden ve liman şirketleri bulunan Yıldırım Holding de 2019’da iyi artış yapacak gruplar arasında yer alıyor. Yönetim kurulu başkanı Yüksel Yıldırım, 2018’i kârlı ve büyümeyle kapattıklarını belirterek ortalamanın üzerinde, en az yüzde 20 ücret artışı planladıklarını söylüyor. Yıldırım, “Kritik rollerdeki arkadaşlarımıza tatmin edici ücret artışı yapmak zorundayız. Aksi taktirde bunları elimizden kaçırırız, bir daha geri dönüşü olmaz” diyor. Yenigün İnşaat Yönetim Kurulu Başkanı Mithat Yenigün de 2019’da çalışanların mutlu çalışması ve geçimlerini sağlayabilmesi için enflasyon oranına yakın, en az yüzde 20 zam planladıklarını söylüyor. 

HİÇ ZAM YAPMAYACAKLAR

 Otomotiv, bankacılık, gayrimenkul, ilaç ve hızlı tüketim gibi 2018’de ciddi anlamda sıkıntıya giren sektörlerdeki şirketler zamlara daha temkinli yaklaşıyor. Bu sektörlerde yüksek ücret alan, orta ve üst kademe yöneticilerin zamlarının enflasyonun altında kalması beklenirken asgari ücretin biraz üstünde kazanan çalışanlara enflasyon oranında artış hedefleniyor. Ödeme zorluğu çeken, konkordato ilan eden şirketlerde ise en fazla yüzde 10 ya da hiç zam yapılmaması gündemde. Assessment Systems Kurucusu ve CEO’su Levent Sevinç, “Bilançolarında bozulma yaşayan ve daralan sektörlerdeki şirketlerde zamlar maksimum yüzde 10 civarında olacak” diyor. Sevinç, inşaat ve otomotivde zamların enflasyonun altında gerçekleşmesine kesin gözüyle bakarken, bu sektörlerde hiç artış olmamasını ya da yüzde 5 seviyelerinde olmasını bekliyor. İnşaat sektöründe faaliyet gösteren Dağ Holding’in patronu Mehmet Dağ da sektördeki hemen her şirkette ciddi zorlanma yaşandığını belirterek bu yıl çalışan ücretlerinde artış yapmayı düşünmediklerini söylüyor. Dağ, “Sektörde çok şişkin ücretler var. Sadece bir şantiyemizdeki proje müdürü 24-25 bin TL arasında kazanıyor, bunu 2019’da 30-35 bin seviyesine taşırsak yaşayamayız” diye konuşuyor. Mercer Türkiye Ücret ve Kariyer Hizmetleri Danışmanı Güneş Nalbantoğlu da “2019’da ilaç ve hızlı tüketim ürünleri sektörlerinde çalışan zam oranlarının piyasa ortalamasının daha altında kalmasını bekliyoruz” diyor. 

YILDA 2 ARTIŞA DÖNÜŞ MÜ? 

Son 10 yılda ücret artışları enflasyon oranı düşük olduğu için yılda bir kez yapılıyordu. Ancak enflasyonun yüzde 20’nin üzerine çıkacak olması şirketlerin 2019’da yapacakları zam oranı yüksek olduğu için bunu ikiye bölerek ödemelerine neden olacak gibi... Güneş Nalbantoğlu, şirketlerin yüzde 20’sinin yüksek enflasyon nedeniyle 2019’daki ücret artışlarını 2 veya daha fazla seferde yapacaklarını belirtiyor. Adecco Orta Doğu, Kuzey Afrika, Türkiye İK Başkanı Sezin Aytaç Ninic, yılda birden fazla artış uygulayan şirket sayısının arttığını belirterek “2019’da enflasyonun gidişatına göre ikinci zamlar, ya da ek ödemeler gündeme gelebilir” diyor. Mithat Yenigün, 2019’un nisan ayında ücret artışını hayata geçireceklerini belirterek bu yıl enflasyon yüksek olduğu için bunu ikiye bölerek çalışanlara vereceklerini söylüyor. Çalışanları enflasyona ezdirmek istemeyenler şirketler de enflasyon oranındaki yüzde 20’lik artışı bir seferde yapmayı planlıyor. PERYÖN’ün 2019 Ücret Araştırması şirketlerin yüzde 95’inin geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi 2019’da bir kez zam yapmayı planladığını gösteriyor. Yüksel Yıldırım da çalışanların yıl içinde alacağı parayı baştan bilmesinin daha iyi olduğunu belirterek “Başarılı bir yıl geçirdik. Bu nedenle ocak ayında tek artış yapacağız” diyor. 

2019 ÜCRET YENİLİKLERİ 

2019’da üst ve alt kademe arasındaki ücret farkının açılması bekleniyor. Page Group Direktörü Jülide Tunalı, “Üst kademeye doğru yükseldikçe şirket yöneticilerinin ekiplerini koruyabilmek adına onlara daha yüksek zam yapıp, kendi zamlarından biraz daha feragat etmesini bekliyoruz” diyor. Datassist Genel Müdürü Ayşe Nazmiye Uça, üst seviyelerindeki ücret baremlerinin daha alt kademelerle olan farkları koruyacağını, hatta artıracağını düşünüyor. Oxygen Consultancy Genel Müdürü Zeynep Doğrul Aşar, zamların enflasyonun altında kalmasından dolayı şirketlerin çalışanlarını mutlu edebilmek için farklı politikalar kurgulamaya çalıştığını belirtiyor. Aşar, “Bazı şirketler esnek yan haklar programlarını yapılandırıyor. Bu programla ücretten kesintiyle bütçe üretme imkanı vererek avantajlı fiyatlardan ve muafiyetlerden faydalanma olanağı sunuyor” diyor. HGA Grup Türkiye Başkanı Murat Ergene, 2019’da ara zam trendinin daha çok şirkete yayılabileceğini belirterek “Pek çok şirket ocakta yıllık zammın tamamını vermeyip bekle gör politikası uygulayıp temmuzda yeniden ücret ayarlaması yoluna gidebilir” diyor. Assessment Systems Kurucusu ve CEO’su Levent Sevinç de “Prim paketleri geçen yıla göre daha cazip ve yaygın hale getirilebilir” diye konuşuyor. Öte yandan dövizle maaş ödeme uygulaması da sona eriyor. Mercer Türkiye Ücret ve Kariyer Hizmetleri Danışmanı Güneş Nalbantoğlu, kurdaki dalgalanmanın 2018’de bazı şirketlerin gündemine, yabancı para ile maaş ödeme fikrini soktuğunu ancak yapılan yasa değişikliğinin bunun önünü kestiğini belirtiyor.