Yeni ücret gerçekleri

Ayçe Tarcan Aksakal

[email protected]

ENFLASYONUN ALTINDA ARTIŞ 

Türkiye’de büyük şirketler ücret zamlarını genelde enflasyona paralel olarak belirliyor. Geçtiğimiz kasımda enflasyonun beklentilerin üzerine çıkması ve yıllık enflasyonun yüzde 13 olarak gerçekleşmesi 2018 bütçelerini yapan şirketleri yanılttı. Mercer ve Hay gibi büyük ücret araştırma şirketlerinin verilerini ve rakiplerini inceleyerek 2018’de ücret artışını yüzde 9-10 bandında planlayan şirketlerin zam oranları enflasyonun altında kaldı. Mercer Türkiye Yetenek ve Bilgi Çözümleri Yöneticisi Goncagül Çamur Uğurlu, şirketlerin ‘bekle-gör’ yaklaşımında olduklarını belirterek “2017’de artan enflasyon, şirketlerin bütçeledikleri ve öngördükleri ücret artışının üzerinde gerçekleşti” diyor. PERYÖN (Türkiye İnsan Yönetimi Derneği) Başkanı ve STFA Holding Strateji ve İnsan Kaynakları Başkanı Berna Öztınaz da 2018’de ücret zamlarının yüzde 9–10 aralığında gerçekleşeceğini belirtiyor ve ekliyor: “Artışlar, enflasyonun altında kalacak. 2018 hem çalışan hem de kurumlar açısından çetin bir yıl olacak”. 2018’de yüzde 10-11 bandında ücret artışı gerçekleştirmeyi planladıklarını söyleyen Abdi İbrahim İnsan Kaynakları Genel Müdür Yardımcısı Hakan Önel ise “Çalışanlarımızı enflasyonun etkisinden korumak en önemli hedefimiz ancak enflasyonun yüzde 12’nin üzerine çıkacağını düşünürsek ücret artışında enflasyonun altında kalabiliriz” diyor. 

ORTA KADEMEYE DÜŞÜK ZAM!

2018’de ücret artış oranlarının enflasyonun üzerine çıkmamasının nedeni şirketlerin karşı karşıya olduğu kârlılık baskısı olacak. Egon Zehnder Türkiye Yönetici Ortağı Murat Yeşildere, 2018’de şirketlerin ağırlıklı olarak yüzde 10’un üzerinde zam yapmayacağını belirtiyor. Ona göre bu yılın kaybedeni orta düzey yöneticiler olabilir. Çünkü, ağırlıklı olarak pazar ortalamasının paralelinde veya üzerinde kazanan orta ve üst düzey yöneticilerin bazıları enflasyon ayarlamasında sınırlı artış alacak bazıları da hiç alamayacak. Yeşildere, “Bu yıl orta-üst seviye yöneticilerin ücret seviyeleri için daha detaylı analiz yapılacağını ve çok daha muhafazakar artış oranları belirleneceğini öngörüyorum” diyor. AL Danışmanlık Genel Müdürü Ayşen Laçinel de orta ve üst kademede zam oranlarının düşeceği düşüncesinde. 2018’de zam oranlarının enflasyonun altında kalacağını ve asgari ücretlilere mecburen yapılacak zam dışında hiç zam yapılmayacağını belirtiyor. 

SEKTÖREL FARKLILIK AZALACAK 

Yeni dönemin gerçeklerinin, sektörler arasında büyük farklılıkları azaltacağına yönelik beklentiler var. Ücret araştırmalarına göre sadece enerji, bilişim, perakende, petrokimya, savunma, madencilik ve metal sektörlerinde ortalamanın 2-3 puan üzerinde artışlar öngörülüyor. Oxygen Consultancy Genel Müdürü Zeynep Doğrul Aşa, dolar artışı ve ekonomik durgunluk nedeniyle önceki yıllarda sektörler arasında yaşanan ücret artış farklarının bu yıl kapanacağını söylüyor. 350 şirkete bordrolama hizmeti veren Datassist’in genel müdürü Ayşe Nazmiye Uça da 2018’de inşaat, bankacılık, bireysel emeklilik ve sigortacılık sektörlerinde geçmiş yıllara oranla daha düşük zam oranları bekliyor. “Bu sektörlerde yüzde 9’un altında zam oranları sürpriz olmayacak” diyen Uça’ya göre bilişimde yüzde 20’ler civarında zamlar muhtemel. İlaçta da enflasyonun altında artış bekleniyor. Mercer’ın ücret araştırması ise sadece otomotiv ve yan sanayi, dayanıklı tüketim, hizmet, maden ve metal, bankacılık ve finans ile perakende sektörlerinde 2018’de yüzde 9’un üzerinde artış öngörüyor. Aynı araştırmaya göre hızlı tüketim malları, yüksek teknoloji ve ilaç sektörleri toplam ödüllendirme içinde yan hak çeşitliliğinin fazla olduğu sektörler olarak öne çıkıyor. 

TEMKİNLİ GİDİŞE DEVAM MI? 

İlaçtan enerjiye eğitimden üretime kadar hemen her sektörde önemli bir maliyet kalemi haline gelen çalışan ücretleriyle ilgili temkinli tutum güçlenecek. Bugüne dek iyi ücret vermesiyle bilinen sektörlerde dahi bu eğilim görülüyor. İlaç sektörü ödemelerde yaşanan sıkıntıdan dolayı yüzde 12’nin üzerinde artış yapmayı planlamıyor. Abdi İbrahim İK Genel Müdür Yardımcısı Hakan Önel, ilaç sektöründe bu yıl ücret artışının yüzde 10-11 seviyesinde olacağını söylüyor. Benzer durum eğitimde de geçerli. Doğa Koleji İK Direktörü Zuhal Şahan özel eğitimde yüzde 12’nin üzerinde artış beklenmediğini belirterek 2018 için yüzde 9-12 bandında ücret artış planladıklarını belirtiyor. En fazla yatırım çeken enerjide de eskiye göre ücret artış oranlarının azaldığını söyleyen CK Enerji İnsan Kaynakları Grup Direktörü Okan Adahan, büyük şirketlerin 2018’de ücret artış oranını enflasyonun biraz altında konumlayacağını, zam oranının yüzde 10 seviyesinde olacağını belirtiyor. Üretimde de temkinlilik artıyor. Ulusoy Un Yönetim Kurulu Başkanı Eren Günhan Ulusoy, 2018’de çalışan ücretlerinde yüzde 9’luk ücret artışı yapmayı planladıklarını belirterek “Ekonomik sorunlar ve enflasyonun düşmemesi gibi nedenlerle şirketler bütçelerini son derece temkinli hazırlamak zorunda” diyor. 

~

YERLİ, YABANCIYI YAKALAR MI?

Yabancı firmalarda ücret ve yan haklar, yerli firmalara oranla daha iyi durumdaydı. Ancak son yıllarda bu tablodaki değişim dikkat çekiyor. Yetenek seçme ve yerleştirme şirketi Randstad’ın Türkiye ticari müdürü Ener Öztürk, “Pek çok şirkette döviz maaş ödemeleri, TL’ye dönmeye ve ücret artışları genel ortalama seviyesinde veya biraz altında seyretmeye başladı” diyor. IRC Global Executive Bölge Lideri Gaye Özcan da yoğun rekabet nedeniyle yabancı şirketlerin ücret artışları konusunda “yerli firma” gibi davrandıklarını belirtiyor. Özcan, “Yerli büyük holdingler ile kurumsal yabancı şirketlerde kariyer yapmak cazibesini koruduğu sürece yabancı şirketler, rekabette ücret silahını kullanmayacak” diyor. Yönetici ücretlerinde pazarlıkların artıp çetinleştiğini söyleyen Egon Zehnder Türkiye Ortağı Murat Yeşildere ise yabancı sermayeli şirketlerin çalışanlarının enflasyon altında ezilmemesi için ücret artışlarını daha yüksek tutacağını düşünüyor. Yeşildere, “Kurlardaki artış ücret seviyelerini yabancı para birimleri bazında aşağı çektiği için yabancı sermayeli şirketlerin ücret seviyelerinde hareket alanı artacak” diyor. Oxygen Consultancy Genel Müdürü Zeynep Doğrul Aşar da döviz kurundaki artışın üst düzey yöneticilerin döviz bazında ücret alma trendini azalttığını belirterek bunun 2018’de de sürmesini bekliyor. 

PERFORMANS ÖNE ÇIKACAK!

Şirketler ellerindeki kaynağı daha verimli kullanmak için yatırım yaparken, 2018 yılında prim, performans ve ödül sistemlerini yeniden gözden geçirmeyi planlıyor. Özellikle prim sistemlerinin satış departmanının genelinden çıkarılıp şirketin geneline yayılması hedefler arasında. Assessment Systems Kurucusu ve CEO’su Levent Sevinç, 2018’de performans değerlendirmesinin daha fazla önem kazanacağını belirterek ücret artışlarında bunun etkisinin daha fazla hissedileceğini belirtiyor. Korn Ferry Hay Group Bilgi Hizmetleri Müdürü Ersin Yıldırım da baz ücret artışlarında marjinal olarak farklılaşmayan şirketlerin performans yönetimine ve buna bağlı olarak çalışanların kariyer gelişimine ve prim sistemine odaklanmayı planladıklarını söylüyor. Yabancı halka açık şirketlerin stock option gibi ek ödüllendirme sistemlerini kullandığını söyleyen Abdi İbrahim İK Genel Müdür Yardımcısı Hakan Önel de “Bizim böyle bir imkanımız olmadığından hedef bazlı prim sistemimizde sürdürülebilir birtakım iyileştirmeler yapabiliriz” diyor. Performans değerlendirmenin tüm şirketlerin gündeminde olmayı sürdüreceğini belirten Önel, performans değerlendirme ve buna bağlı ödüllendirme sistemlerinde bir adım daha öteye gitmeyi ve farklı yaklaşımlar üzerinde çalışmayı hedeflediklerini söylüyor. Önel, “Sürdürülebilir performansı destekleyen uzun dönem prim sistemimizi de bu yıl gözden geçireceğiz” diyor. 

~

YÜKSEK ARTIŞ YAPANLAR AZINLIKTA 

“İLK ŞART BÜYÜME” Ekonomik durgunluktan etkilenmeyen, çift haneli büyümeye devam eden, en önemlisi de kârlılığını sürdüren şirketlerde zam oranları enflasyonun bir miktar üzerine çıkabilir. Hazır giyimde pazar payıyla açık ara sektörünün lideri olan LC Waikiki ile yatak pazarının lideri Yataş buna iyi birer örnek. LC Waikiki Yönetim Kurulu Başkanı Vahap Küçük, 2017’de iyi bir yıl geçirdiklerini, 2018’de de büyümeye devam edeceklerini belirterek ücret artışının enflasyonun altında kalmayacağını bir miktar bunun üzerine çıkacağını söylüyor. 

“KAZANCI PAYLAŞIYORUZ” Geçtiğimiz yıl, yüzde 50’in üzerinde büyüyen bu yıl içinde yüzde 60 büyümeyi planlayan Yataş’ın patronu Yavuz Altop da 2018 için planladıkları zam oranının enflasyonun altında kalmayacağını en az yüzde 15’in üzerinde olacağını belirtiyor. Altop, en önemli prensiplerinin kazancı çalışanlarla paylaşmak olduğunu söyleyerek her zaman sektör ortalamasının üzerinde ücret artışı yapmayı hedeflediklerini belirtiyor. 

HANGİ GRUPLARDA YÜKSEK? Ergene Consulting & HGA Group Türkiye Başkanı Murat Ergene de büyük şirketlerin ve holdinglerin 2018’de enflasyon oranında veya bunun üzerinde artış yapabileceğini belirterek “Borusan, Sabancı, Kibar, Doğan ve Doğuş Holding 2017 bilançolarını iyi kapattı. Bunlar uygun ücret artışı gerçekleştirebilir” diyor. Ergene’ye göre şirketlerdeki yüzde 10-20 oranındaki kilit personele enflasyonun üzerinde ücret artış yapılması muhtemel görüyor. 

İKİ FARKLI SEÇENEK Datassist’in genel müdürü Ayşe Nazmiye Uça, durgunluktan daha az etkilenen şirketlerde zam oranlarının yüzde 9-18 bandında gerçekleşmesini beklediklerini bunun aksinin yaşandığı şirketlerde ise yüzde 5-12 arasında zam öngörüyor.

TERFİ ZAMLARI AZALACAK 

Son dönemde terfi zamlarının üst yönetim pozisyonları haricinde düştüğü bilinen bir gerçek. Mercer verilerine göre Türkiye’de terfi zam oranları ortalamada yüzde 15-25 aralığında gerçekleşiyor. Datassist Genel Müdürü Ayşe Nazmiye Uça’ya göre bunun sebebi yeni dönemde iş dünyasında çok fazla ara kademenin ortaya çıkmış olması. Pozisyon yükseldikçe terfi zammının arttığını belirten Uça, “Ancak yeni ara pozisyonların ortaya çıkmasıyla daha önceki dönemlerde yüzde 50’ler ve üzerinde gördüğümüz artışlar yüzde 20-25 bandına kadar gerileyebiliyor” diyor. Terfi zam oranlarında yerli ve yabancı şirketler arasında da farklılıklar olabiliyor. Ergene Consulting & HGA Group Türkiye Başkanı Murat Ergene, yerli şirketlerde genel müdür yardımcısı, C level yönetici pozisyonlarında terfi zammı oranlarının yabancı şirketlere göre daha rekabetçi olabildiğini belirtiyor. Ergene, yabancı şirketlerde ise terfi alındığında zam oranının yüzde 30-50 arasında değiştiğini belirtiyor. Page Group Ülke Müdürü Hugo Campo da eskiden yüzde 20’lere çıkabilen terfi zammının yüzde 12-15 aralığına gerilediğini belirterek “Eskinin yıllık zammı şimdinin terfi zammı oldu” diyor. 

MOTİVASYON ÖNEM KAZANACAK 

YENİ UYGULAMALAR BAŞLAYACAK 2018’de ücret artışlarının enflasyonun ve beklentilerin altında kalacak olması şirketlerin yan haklar konusunda daha fazla çalışmasına neden olacak. Çalışanlarını “psikolojik” olarak sağlam tutmak isteyen şirketler “yan haklar” konusunda kapsamı genişletici ve mevcudu artırıcı çözümler sunmaya yönelecek. Motivasyon artırıcı tedbirler olarak performans sistemlerinin gözden geçirilmesi, eğitim yatırımları gibi çalışmaların artması bekleniyor. 

ESNEKLİK ARTACAK Özellikle esnek yan haklar paketleri ile çalışanları motive etme trendi daha da yaygınlaşacak. PERYÖN Başkanı Berna Öztınaz, ücret artışlarının 2017 ile eş seviyede gerçekleşmesinin maaş aralığı medyanının altında kalan kesim için önemli hayal kırıklıkları yaratabileceğini belirterek bu aralığa düşen şirketlere verim düşüşü ve hayal kırıklığına çözüm olarak yan haklar ve birtakım motivasyonel etkinliklerle takviye yapmasını öneriyor. Öztınaz, “Bu noktada çalışanlarla net, samimi, açık bir iletişim de şart” diyor. 

YARATICI ÇÖZÜMLER GELİŞECEK Reed Türkiye Genel Müdürü Asiye Yıldırım da İK departmanlarının yan haklar konusunda oldukça yaratıcı seçenekler üzerinde çalıştığını belirterek “Sağlık sigortası kapsamı, eğitim destekleri, firma aracı çeşitliliği gibi daha pek çok seçenek 2018’de de kurumların listesinde olacak” diyor. Oxygen Consultancy Genel Müdürü Zeynep Doğrul Aşar da baz ücretlerde değişiklik yapmayan şirketlerin performans yönetimi ve prim sistemleriyle çalışanlarını motive etmeyi sürdüreceği kanısında.

YURT DIŞINDA ARTIŞ DÜŞÜK

Avrupa ve ABD’de de ücret artışında enflasyon oranı baz alınıyor. Ancak bu ülkelerde enflasyon etkisinin çok düşük olması, maaşların genellikle yatay bir seyir izlemesini sağlıyor. Özellikle Avrupa ve ABD merkezli global şirketlerde ücret artışları genelde ilk çeyrek sonu olan mart ayında hesaplanıp, nisan ayında geçerli oluyor. Murat Ergene de dünyanın en büyük şirketlerinden biri olan Unilever İngiltere’de son 2 yıldır ücretlerde hiç artış yapılmadığını belirterek ancak Dubai ve Orta Doğu’da faaliyet gösteren çok uluslu şirketlerin çalışanlarına yüzde 3-5 bandında ücret artışı yaptığını söylüyor. Randstad Türkiye Ticari Müdürü Ener Öztürk de yurt dışında terfiler dışında maaş artış oranlarının çok düşük seviyelerde gerçekleştiğini belirtiyor. Buna karşın ücret farklılıkları daha çok performans primlerinde yaşanıyor. 45 ülkede faaliyet gösteren üst düzey yönetici arama ve yerleştirme şirketi IRC Global’in bölge lideri Gaye Özcan da “Araştırmalarımız 2018’de gelişmiş ekonomilerde ücret artış oranının yüzde 2-3 aralığında olacağını gösteriyor. Avrupa’da yüzde 3’ün üzerinde ücret artışı öngörülmezken ABD’de yüzde 3,1’lik artış olması bekleniyor” diyor. Özcan ülke bazında ise İngiltere ve Almanya’da yüzde 3, Fransa, İspanya, Hollanda, Yunanistan ve İtalya’da yüzde 3’ün altında artışlar bekliyor.