Devlerin Kriz Karnesi

Royal Bank of Scotland, Citigroup, AIG gibi dünya devleri, 2008’de daha önce görülmemiş boyutta zarar etti. Küresel kriz, pek çok dev şirketin kârını yok etti. Türkiye’de ise büyük gruplar, dünyadaki rakiplerine göre nispeten daha iyi bir performans sergiledi. TAV, Limak, Diler, Bilkent, Doğuş, Enka, Doğan Holding gibi Türkiye’nin önde gelen grupları, ciroda yüzde 20’nin üzerinde büyüdü. Ancak pek çok büyük grup dünyadaki rakipleri gibi kârlılıktan taviz vermek zorunda kaldı. Holdinglerin gelecek planlarına ise krizin getirdiği belirsizlik hakim. Birçok holding 2009’a temkinli yaklaşıyor. Büyüme hedefleri koyuyor, ancak rakam açıklamıyor. Önümüzdeki 5 yıllık projeksiyonlarına baktığımızda ise pek çok holdingin hedefinde enerjide büyümek yer alıyor.

İngiltere Kraliçesi’nin dahi mevduatını değerlendirdiği İngiliz Bankası Royal Bank of Scotland, 2008’de 34,3 milyar dolar zarar ettiğini açıkladı. Bir yıl öncesine kadar dünyanın en büyük özel bankası olarak anılan Citigroup’un 2008 yılı faaliyetlerinden kaynaklanan zararı, 32,1 milyar dolar olarak kayda geçti. Dünyanın en büyük sigorta şirketi AIG de 2008’de bilançosuna 100 milyar dolara yakın zarar yazdı. Aynı dönemde dünya otomotiv devi General Motors’un cirosu 180 milyar dolardan 149 milyar dolara geriledi.

Dünya devlerini bu noktaya getiren global finansal krizin sert rüzgarları oldu. Geçtiğimiz yılın son çeyreğinde Türkiye’de de varlığını hissettiren krizin Türk ekonomisi üzerindeki etkileri de hiç yumuşak olmadı. 2008 son çeyreğinde Türkiye’de hem üretim hem ihracat hızla yavaşladı. Yılın son ayında sanayi üretimi yüzde 17,6 oranında düşerken ihracat yüzde 25 azaldı. Döviz kurları arttı. Türk Lirası Amerikan Doları karşısında yüzde 30,5 değer yitirdi. 2007’de 19 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım çeken Türkiye’de, 2008’de yabancı yatırım girişi 15 milyar dolar seviyesinde kaldı. Tüm bunlar beraberinde işsizliği de getirdi. Türkiye İstatistik Kurumu’na göre, 2007’de yüzde 10,3 olan işsizlik oranı yüzde 11’e çıktı.

Peki bu ortamda Türkiye’nin en büyük holdingleri nasıl bir performans gösterdi? Kimler cirosunu artırdı, kimler düşüşe geçti? Kârlılık ve istihdamda holdinglerin karnesi ne oldu?

İşte bu soruların yanıtları…

Büyüme Şampiyonları
Finansal sonuçlarını bizimle paylaşanlar arasında, 2007-2008 döneminde cirosal anlamda en hızlı büyümeyi kaydeden ilk üç grup TAV, Limak ve Diler oldu. Onları, Enka, Bilkent, Doğuş Grubu ve Doğan Holding takip etti.

İnşaat sektörünün en güçlülerinden TAV Holding, 2007’de 911 milyon TL olan cirosunu, 2008’de yüzde 60’lık artışla 1 milyar 466 milyon TL’ye yükseltti.

Başta inşaat olmak üzere çimento, turizm, enerji, altyapı projeleri, havacılık ve gıda alanlarında faaliyet gösteren Limak, 2007 yılında 633 milyon TL olan cirosunu, geçtiğimiz yıl yüzde 35 artırarak 855 milyon TL’ye çıkardı. Gruba büyümeyi taahhüt işlerinin yanı sıra bulunduğu sektörlere yaptığı yatırımlar getirdi. Turizm tesislerinin oda sayısı 5 bini aşan Limak’ın enerjideki portföyü de 800 megavat’ın üzerine çıktı.

Demir çelik, turizm ve denizcilik sektörlerine yoğunlaşan Diler Holding, geçtiğimiz yıl cirosunu yüzde 32,3 oranında artırmayı başardı. Holdingin cirosu 2 milyar 580 milyon TL’ye ulaştı. Yine inşaatın en büyük gruplarından Enka, büyüklüğüne rağmen hızından hiçbir şey kaybetmediğini geçtiğimiz yıl da ortaya koydu. Grup cirosunu, yüzde 30,2’lik artışla 8 milyar 974 milyon TL seviyelerine taşıdı.

Bilkent Holding 2008 yılında cirosunu yüzde 23,2 artırarak 1 milyar 250 milyon TL’ye, Doğuş Grubu yüzde 22,5 artırarak 6 milyar 962 milyon TL’ye ve Doğan Holding yüzde 21,4 artırarak 12 milyar 500 milyon TL’ye yükseltti.

2 Devin Kriz Performansı 
Türkiye’nin iki dev kuruluşu Koç ve Sabancı da geçtiğimiz yıl büyümeye devam etti. Cirosu, ihracatı, İMKB’deki payı ve çalışan sayısı ile Türkiye’nin en büyük şirketler topluluğu olan Koç Holding, 2007’de 46 milyar 802 milyon TL olan cirosunu yüzde 18,8’lik artışla 55 milyar 600 milyon TL’ye çıkardı. Son 2 yıldır odaklanma stratejisi uygulayan topluluk, bu strateji kapsamında önemli satışlar gerçekleştirdi. Bu satışlar arasında en önemlileri Migros’un yüzde 50,83’ünün 1 milyar 977 milyon TL’ye, Demrad’ın 24 milyon dolara, Oltaş’ın yüzde 36’sının 5,2 milyon dolara, Koç Allianz Sigorta ile Koç Allianz Hayat ve Emeklilik şirketlerinin yarıya yakınının 353, 4 milyon Euro karşılığında satılması oldu.

Sabancı Holding ise geçtiğimiz yılı 20 milyar TL ciro ile kapattı. 2007’de 18 milyar TL’lik bir ciro elde eden holding, böylelikle cirosal olarak yüzde 11,1’lik büyüme kaydetti.

Sabancı Holding’i büyüten ise finans, perakende ve enerjideki performansıydı. Akbank mevduat hacmini, sektör büyümesinin 5 puan üstünde yüzde 32 oranında artırdı. Kredi hacminde yüzde 23’lük büyüme gerçekleştirdi. Gıda perakendeciliğinde Carrefoursa ve Diasa 2008 yılında net satış alanında yüzde 16’lık büyüme sağladı. Teknoloji perakendeciliğinde Teknosa da net satış alanını yüzde 30 artırdı. Ayrıca holding, geçtiğimiz yıl Türkiye’nin ilk elektrik dağıtım özelleştirmesi olan Başkent Elektrik Dağıtım’ın özelleştirme ihalesini kazanarak sektörde önemli bir atılım yaptı.

Ciroda Düşüşe Geçenler
Ancak cirosal anlamda kayba uğrayan devler de oldu. Geçtiğimiz yıl, krizin etkisi ya da farklı nedenlerden dolayı ciroda düşüşe geçen gruplar arasında önemli gruplar var. Yeşim Grubu ve Eczacıbaşı Topluluğu, ciroda düşüşe geçenler arasında yer aldı.

Tekstil sektörünün sadece Türkiye’de değil, tüm dünyada durgun bir dönemden geçmesi, dünya markalarına üretim yapan Yeşim Grubu’nda, 2008’de yüzde 7,9’luk ciro kaybına yol açtı. 2007 yılını 326 milyon TL’lik ciro ile kapatan grup, geçtiğimiz yıl 300 milyon TL’lik ciro elde etti.

2008’de yaşanan küresel bunalıma karşın, Eczacıbaşı Topluluğu için son derece hareketli bir yıldı. Topluluğun yurtdışından sağladığı gelir 820 milyon doları aştı. Böylelikle son 3 yılda yurtdışı gelirleri yaklaşık 2 kat arttı. Lüks banyo mobilyaları pazarında Avrupa lideri Alman Burgbad’ı satın aldı. Ciro olarak da yıl sonunda 3 milyar 870 milyon TL elde etti. Geçtiğimiz yılki ciro ile kıyaslandığında ise yüzde 7’lik bir küçülme yaşadı. Küçülmenin nedeni ise topluluğun eşdeğer ilaç işini Zentiva’ya devretmesi oldu.

Yüksel Holding de ciroda neredeyse stabil kaldı. 2007 cirosu 1 milyar 16 milyon TL olan grup, 2008’de küçük bir artışla 1 milyar 20 milyon TL’ye ulaştı.

Kârlılıktan Taviz Verdiler
Geçtiğimiz yıl, Türkiye’nin devlerini en çok zorlayan konu kârlılık oldu. Üretimin hızla azaldığı bir noktada, büyüme hedeflerini tutturmaya çalışırken belki de en çok kârlılıktan taviz verdiler. Birçok şirket, bu nedenle kârlılığını açıklamaktan özellikle kaçındı. Açıklayanlar arasında ise kârlılıkta en büyük düşüşü yaşayan Doğan Holding, Türk Telekom Grubu, Koç Holding ve Sabancı Holding oldu.

2007 yılında 395 milyon TL’lik kâr yakalayan Doğan Holding, 2008 yılında kârında yüzde 82’lik bir azalma yaşadı. Holdingin kârı 71 milyon TL olarak gerçekleşti. Türk Telekom’un 2007’de 2 milyar 547 milyon TL olan kârı, geçtiğimiz yıl yüzde 36,1’lik düşüşle 1 milyar 752 milyon TL’ye düştü. Cirosunu yüzde 19 oranında artıran Koç Holding’in kârlılıktaki performansı o kadar iyi olmadı. Holding 2008 yılında kârlılıkta yüzde 13’lük düşüş yaşadı. 2007 yılında 2 milyar 300 milyon olan kârı 2008’de 2 milyar TL’ye indi.

Sabancı Holding’in bir önceki yıl 2 milyar 900 milyon TL olan kârlılığı, geçtiğimiz yıl yüzde 6,9’luk küçülmeyle 2 milyar 700 milyon TL oldu.

Kârlılıkta en büyük artışı yaşayanlar ise TAV, Yıldız Holding ve Diler Holding’di. TAV Holding, kârlılığını bir önceki yıla göre yüzde 112 artırarak 8 milyon 850 bin TL’ye, Yıldız Holding yüzde 34,3 artırarak 345 milyon 720 bin TL’ye, Diler Holding yüzde 19,1’lik artışla 154 milyon 800 bin TL’ye çıkardı.

Kadrolar Azalıyor mu?
Holdinglerin istihdam karnesine gelince… Çok sayıda holding, 2008 yılı boyunca azalan talebe istihdamda küçülme ile karşılık verdi. Enka, Koç Holding, Türk Telekom, Yeşim Grubu, Yaşar Holding, Yüksel Holding, Sabancı Holding ve Boydak Holding istihdamını azaltanlar arasında yer aldı.

Oransal olarak istihdamdaki en büyük küçülmeyi yaşayanlar arasında Enka başı çekiyor. 2007 yılında 41 bin çalışanı olan grup, 2008 yılında yüzde 23,4’lük bir düşüşle çalışan sayısını 31 bin 420’de sabitledi. 2007’de 84 bin 687 kişilik bir istihdam yaratan Koç Holding de geçtiğimiz yıl istihdamda yüzde 16,5’luk bir azaltmaya gitti. 2008 sonu itibarıyla holdingin çalışan kadrosunda yer alan kişi sayısı 70 bin 750.

Geçtiğimiz yıl Türk Telekom Grubu da istihdamını yüzde 15 düşürdü. Toplam çalışan sayısı 34 bin 700’e indi. Cirosal olarak yüzde 7,9 küçülen Yeşim Holding, istihdamda ise 14,3’lük bir küçülme yaşadı. Grubun çalışan sayısı 3 bin oldu. 2007 yılında 6 bin 600 kişiyi bünyesinde barındıran Yaşar Holding, bu sayıyı 2008 sonunda yüzde 9,1’lik bir azaltmaya 6 bine düşürdü. 

Öte yandan krize rağmen istihdamı artıranlar da oldu. TAV Havalimanları Holding, 2008’de istihdamını yüzde 19,1 artırarak 11 bin 289’a, Yıldız Holding yüzde 17,5 artırarak 29 bin 500’e, Anadolu Grubu yüzde 11,9 artırarak 19 bin 800’e, Doğuş Grubu yüzde 11,1 artırarak 20 bine ve Çukurova Holding yüzde 10,4 artırarak 36 bin 100’e çıkardı.

2009’da Herkes Temkinli Olacak

Koç Ana Sektörlerde Büyüyecek
2009’da holdingler cephesinde ne olacağı hala net değil. Çünkü birçok holding, bu yıla temkinli yaklaşıyor. Büyüme hedefleri koyuyor ancak, yılın ne kadar zorlu geçtiğini de belirtmeden geçemiyorlar. 2008 sonu itibarıyla 1 milyar dolar net nakit pozisyonu taşıdıklarını belirten Koç Holding CEO’su Bülent Bulgurlu, 2009’un tüm dünya için çok daha zorlu bir yıl olacağını hatırlatıyor. Bu dönemde ana sektörlerinde büyürken güçlü ve verimli olmaya odaklandıklarını söylüyor.

Sabancı Kârını Yüzde 11 Artıracak
Sabancı Holding’in bu yıla ilişkin beklentileri olumlu. Holding, yıl sonunda konsolide net satışlarının yüzde 17 oranında artarak 23 milyar TL’ye ulaşmasını bekliyor. Sabancı Holding CEO’su Ahmet Dördüncü, “2009 yılında yüzde 11’lik artışla 3 milyar TL’lik faaliyet kârına ulaşmayı bekliyoruz” diye konuşuyor. Holding yatırımlar konusunda da atakta. Bu yıl yapacağı yatırımı, bir önceki yıla göre yüzde 42 oranında artırarak 1 milyar 400 milyon dolar olarak belirledi.

Anadolu Grubu İhtiyatlı
Anadolu Grubu bu yıla ihtiyatlı yaklaşıyor. Anadolu Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Tuncay Özilhan, “Bu yıl yatırımlar konusunda ihtiyatlıyız. Kâr ve büyümeden daha çok mali yapımızı güçlü tutmaya öncelik vereceğiz. Bu yıl da yurtiçinde içecek, gıda ve enerji; yurtdışında ise içecek yatırımlarının grubun büyümesinde etkili olmasını bekliyoruz” diye konuşuyor. 

Yıldız Yeni Yatırımlar Peşinde
Yıldız Holding ise 2009 yılında yeni yatırımlarla büyümesini sürdürecek. Yıldız Holding Mali Hizmetler Grubu Başkanı Atilla Kurama, gerek yurtiçinde gerek yurtdışında yeni tesis yatırımlarıyla yerli ve yabancı şirketlerle ortaklıklarının devam edeceğini belirtiyor.

Devlerin 5 Yıllık Rotası

Koç Dünya Şirketleri Yaratacak
Son bir yıldır krizle silkelenen holdinglerin önümüzdeki 5 yıllık rotası da şöyle:
Koç Holding CEO’su Bülent Bulgurlu, kârlılık ve ciro artırma peşinde olduklarını söylüyor. Bunun için dört ana sektöre, enerji, otomotiv, dayanıklı tüketim ve finansa odaklandıklarını belirtiyor. Bulgurlu, “Bu sektörlerde dünya ölçeğinde şirketler yaratmayı hedefliyoruz” diyor.

Sabancı İki Sektörde Güçlenecek
Sabancı Holding büyüme potansiyeli yüksek alanlara odaklanıyor. Holding CEO’su Ahmet Dördüncü, kuvvetle büyüyecekleri sektörlerin başında bankacılık ve enerjinin geldiğini söylüyor.

Anadolu Enerjiye Yatırım Yapacak
Anadolu Grubu, 5 yılda içecekte yurtdışı yatırımlarına devam edecek. Yurtiçinde enerjide, 4 yılda 1 milyar Euro yatırım planlı yapılıyor.

Eczacıbaşı 2 Kat Büyüyecek
Eczacıbaşı Topluluğu, yeni stratejik planına göre her 5 yılda bir büyüklüğünü 2 katına çıkaracak. Topluluğun ilk hedefi ise 2011 yılında cirosal büyüklüğünü 5 milyar dolara taşımak.

Bilkent Payını 2’ye Katlayacak
İnşaat, mobilya, perakende, hizmetler ve imalat olmak üzere 4 ana sektörde faaliyet gösteren Bilkent Holding, 5 yılda bu sektörlerdeki mevcut pazar payını 2’ye katlamayı hedefliyor.

Boyner Büyüme Hızını Artıracak
Gelirinin yüzde 82’si perakende, yüzde 14’ü üretim, yüzde 4’ü servis sektöründen gelen Boyner Holding, 5 yıl içinde servis ve yeni sektörlerdeki gelir oranını artıracak. Holding, 2010 sonrası her yıl yüzde 15-20’lik bir büyüme gerçekleştirmeyi planlıyor.

Nilüfer Gözütok
[email protected]