13 trende dikkat

Ayçe Tarcan Aksakal

[email protected]

Asgari ücret bir yıl öncesine göre yüzde 100’e yakın artışla 8 bin 506 TL oldu. Beyaz yakalılar ile yönetici ücretlerinin ne olacağı ise belirsizliğini koruyor. Beyaz yakalılar için 2023’te ücretlerde toplamda yüzde 60-65 arasında artış tahmin ediliyor. Taban ile tavan arasındaki makasın da kapandığına dikkat çeken uzmanlar, EYT gibi kritik konuların önümüzdeki yılın ücret stratejilerini etkileyeceğini düşünüyor. İşte 2023’ün ücret politikalarını etkileyecek 13 kritik başlık…

2022, ücretler anlamında sıra dışı bir yıl olarak tarihe geçti, tüm öngörü ve varsayımlar altüst oldu. Enflasyondaki hızlı yükseliş ve alım gücündeki değişimler nedeniyle pek çok şirket planlanan zam dönemi gelmeden çalışanlarını destekleyici uygulamaları ve ara zamları hayata geçirdi. Bunun sonucunda hemen her sektörde, şirketlerin yılda 2, 3, hatta 4 kez ücret düzenlemesine gittiği görüldü. 2023’te ise asgari ücret bir yıl önceye göre yüzde 100 artışla 8 bin 506 TL olarak belirlendi. Yeni asgari ücretin, bu yıl beyaz yakalıların ücretlerini nasıl etkileyeceği en fazla merak edilen konuların başında yer alıyor. Çünkü asgari ücretteki artış, aynı oranda diğer kademelere yansıtılamıyor. Tabandan tavana çıktıkça zam oranları azalıyor. Ancak bu yıl her şeye rağmen özel sektörde zam beklentisi büyük. Buna karşın zamların asgari ücret artış oranına ve enflasyon seviyesine göre daha aşağıda kalacağı endişeleri de yaygın. Türkiye’nin en büyük 500 şirketini kapsayan 2023 ücret araştırmamız, son 2 yıla göre önemli değişimlere işaret ediyor. Bir taraftan en büyük şirketlerde bile zam belirsizliği yaşanırken diğer yandan 2022’ye göre zam oranlarında artış dikkat çekiyor. Peki ücret artışlarında etkili olacak trendler neler? İşte 13 kritik gelişme… 

1 YÜZDE 60’I GEÇECEK 

2022’de özel sektörde ara zamlarla birlikte toplam ücret artışı ortalama yüzde 40-65 bandında gerçekleşti. Ancak e-ticaret ve teknoloji alanlarında yüzde 100’ün üzerinde maaş artışı yapanlar da oldu. Bu yıl zam oranları enflasyonun altında kalıyor. 489 firmanın katıldığı Mercer 2023 Ücret ve Yan Haklar Araştırması’na göre 2023 yılında şirketlerin çalışanlarına yapması beklenen toplam ücret oranı artışı, yüzde 61. Bu ay içinde yapılacak ücret artış oranınınsa ortalama yüzde 43 olacağı öngörülüyor. Enflasyonun çalışan tarafında ücret zammı beklentisini artırdığını söyleyen Mercer Türkiye CEO’su Dinçer Güleyin, “Yüksek enflasyon ve asgari ücretteki artışlar, yeni mezun ücret seviyesini yukarı yönlü oynatırken organizasyonlardaki üst seviye rollerde benzer seviyelerde artışlar yapılmadığı görüyoruz” diyor. 

2 NORM KADRO HAZIRLIĞI 

Bu ay beyaz yakalılara ve yöneticilere ortalama yüzde 45 zam yapılacağını öngören BS Executive Search Kurucusu Duygu Kütahya, tüm yıl boyunca planlanan toplam artışın ise ortalama yüzde 70 civarında olacağını ifade ediyor. Enflasyon ve olası bir durgunluk konusundaki belirsizlikle karşı karşıya kalan şirketlerin büyük kısmının 2023 Ocak zammını uyguladıktan sonra “bekle ve gör yaklaşımı” benimseyeceklerini ve maaş bütçelerini temkinli bir şekilde artırma yoluna gideceklerini söyleyen Kütahya, “Şirketler ücret artışlarıyla ilgili anlık stratejiler belirleyecek” diyor. Mercer Kariyer Ülke Lideri Şadiye Azışık, geçen yıldan farklı olarak 2023’te şirketlerin herkese aynı ücret artış oranını yapmayacağını, daha selektif davranacağını söylüyor. Azışık, “Dünyada resesyon beklendiği için şirketlerde norm kadro hazırlıkları yapılıyor” diyor. 

3 MAKAS DARALIYOR

Asgari ücretteki artışlar, diğer kademelere doğru oranda yansıtılamıyor. Mavi yaka ve giriş seviyesindeki ücret artışları yöneticilerin zam oranlarının çok üzerinde. Bu durum yeni mezunla genel müdür arasındaki ücret makasının daralmasına neden oluyor. Mercer’ın araştırması da Türkiye’de yeni mezunla genel müdür arasındaki ücret makasının daraldığını gösteriyor. 2021’de genel müdürle yeni mezun arasında 16 kat fark varken bugün aradaki ücret farkı 14 kata geriledi. Mavi yaka ücretlerinin yüzde 50 artarken genel müdür ve müdür yardımcısı ücretlerinin aynı oranda yükselmediğini söyleyen Ergene Consulting & HGA Group Türkiye Başkanı Murat Ergene, “Bu seviyedeki ücret artışları mavi yakalılara yapılan ücret zammının daha altında gerçekleşiyor” diyor. Fortune Danışmanlık Kurucusu Ayşen Arıduru da az zam oranlarından dolayı beyaz yakada sirkülasyonun ve yer değişimlerinin arttığına dikkat çekiyor. HumanGroup Genel Müdürü Gaye Özcan da asgari ücrete yakın maaş alanların asgari ücretteki artışın yarattığı makas darlığı nedeniyle artıştan daha pozitif etkileneceklerini söylüyor. 

4 ÇOKLU ZAM DÖNEMİ

İlk kez 2022’de asgari ücrete ikinci zam yapılmasının ardından pek çok şirket çalışanlarına ek zam yaptı. Uzmanların beklentileri 2022’de olduğu gibi 2023’te de en az iki kez ücret artışı olacağı yönünde. Çünkü enflasyon düşmediği müddetçe, yapılan zamların etkisinin birkaç ay içinde etkisini kaybedeceği öngörülüyor. Piyasalar oldukça volatil durumda olduğu için artık yılda iki kez ücret ayarlamasına geçildiğini söyleyen Ergene Consulting & HGA Group Türkiye Başkanı Murat Ergene, 2022’de olduğu gibi bu yıl da asgari ücret artışının iki kez yapılması durumunda çifte zam döneminin devam edeceğini ifade ediyor. Ergene, “Asgari ücrette önemli artış olmasına rağmen satın alma gücü açısından bakıldığında yılın ilk 4-6 ayında yapılan bu zammın etkisinin azalacağını ve haziran ayında ikinci bir zam konusunun yeniden gündeme geleceğini öngörüyoruz” diyor. 

5 MT ÜCRETLERİ ARTIŞTA

Enflasyonist ortam ücret dengelerini bozuyor. Ücretlerin eridiği ve yöneticilerin beklentisinin yüksek olduğu bu dönemde verimliliğe odaklanan şirketler, yeteneklerini elde tutabilmek için zammı bir yatırım olarak görüyor. Yetenekleri şirkete çekmek ve elde tutmak için eskiye göre en önemli değişimlerden biri ise giriş seviyesi yönetici ücretlerinde yaşanıyor. MT olarak adlandırılan yönetici adayı pozisyonlarında iyi üniversitelerden mezun, iyi derecede yabancı dil bilen adayların ücretlerinin yüzde 50-60 oranında arttığını söyleyen UNIDA Kurucu Ortağı Saide Kuzeyli, bunların aylık net kazancının 15 bin TL’ye yükseldiğini belirtiyor. Kuzeyli, “Ancak IT yazılım gibi aday bulmakta zorlanılan alanlarda bu rakam 20 bin ya da 25 bine kadar çıkıyor” diyor. 

6 EN ŞANSLI DİJİTAL ROLLER 

2023’te de diğer yıllarda olduğu gibi en yüksek ücret artışı ve maaş seviyesi dijital ve teknoloji rollerinde yaşanıyor. Endeavor Türkiye ile Girişimci Şirketlere Özel Ücret ve Yan Haklar Raporu’nu yayınlayan Melon’un kurucusu Sure Köse Ulutaş, “Geçen yıl ek zamlarla birlikte değerlendirildiğinde, teknoloji sektörü maaşlarındaki toplam zam yüzde 156 seviyesine ulaştı” diyor. Geçen yıl işten ayrılan her iki yazılım geliştiriciden birinin yurt dışında bir şirkete geçtiğini belirten Ulutaş, “Türkiye’de şirketler enflasyona karşı gerekli iyileştirmeleri yapmış olmasına rağmen, yurt dışındaki şirketlerle ücret konusunda yarışmakta zorlanabiliyorlar” diyor. En yüksek maaş artışlarının üst düzey rollerde teknoloji sektöründe ve e-ticaret sektöründe gerçekleştiğini söyleyen BS Executive Search Kurucusu Duygu Kütahya, en fazla yurt dışından teklif alan ve beyin göçü verilen kritik rollerde yüksek maaş artışlarının kaçınılmaz olduğunu belirtiyor. Bu roller arasında martech (pazarlama teknolojileri), veri bilimi ve veri analitiği, siber güvenlik ve ürün yöneticileri bulunuyor. 

7 REKOR OTOMOTİVDE

Mercer 2023 Ücret ve Yan Haklar Araştırması’na göre bu yıl en yüksek ücret artışının yüzde 70,5’le otomotiv sektöründe olması bekleniyor. Otomotivin ardından en yüksek zam oranlarının olacağı sektörlerin başında ise sırasıyla enerji, üretim, otomotiv tedarik sanayi, maden ve metal, lojistik ve finansal hizmetler sektörleri bulunuyor. Bu sektörlerin hemen hepsinde zam oranları yüzde 65’in üzerinde bekleniyor. Bilişim, yapay zeka, telekomünikasyon, hızlı tüketim, bankacılık, otomotiv, enerji, gıda, ilaç, üretim sektörlerinde ücret artışlarının daha yüksek olacağını belirten Fortune Danışmanlık Kurucusu Ayşen Arıduru, “Turizm, sigorta, sağlık, inşaat, eğitim, iletişim ve hizmet sektörlerinde ücret artışı daha düşük olacak” diye konuşuyor. 

8 DÖVİZLE MAAŞA GEÇİŞ

Başta BT olmak üzere teknoloji, yönetim, şirket değerlemesi, kripto, fintek gibi kritik pozisyonlarda adaylara dövizle maaş veren şirket sayısı artıyor. Döviz vermeyenler ise maaşları Euro veya dolar kuruna endeksliyor. Teknoloji sektöründe özellikle yazılımcı rollerinde döviz kuru endeksli ödemelerin veya doğrudan dövizle ödeme yapma yoluna giden şirketlerin sayısının arttığını söyleyen Melon Kurucusu Sure Köse Ulutaş, “Araştırmamıza göre teknoloji şirketlerinin yüzde 10’u maaşlarını döviz kurunu baz alarak belirliyor ve çalışanlarıyla iletişimi döviz cinsinden kuruyor” diye konuşuyor. Ulutaş, özellikle yazılım rollerinde ve C seviyede dövizle maaşların daha sık konuşulduğunu belirtiyor. Dolar ve Euro kurundaki artışlara maaşlarını endeksleyen şirketlerin olduğunu söyleyen Canan Duman Akademi Kurucusu Canan Duman, “Bu şirketler daha çok yazılım, oyun, finans, uluslararası danışmanlık, havacılık, yapay zekâ alanlarında faaliyet gösteriyor” diyor.

9 EYT BELİRLEYİCİ OLACAK 

Doğan Holding İK Başkan Yardımcısı ŞEBNEM BEZMEN, bu yıl EYT’nin gündeme gelmesiyle bu kapsama giren özellikle kritik rollerde çalışmakta olan yüksek potansiyeli ve performansı olan çalışanlar için farklı uygulamaların devreye alınacağını belirtiyor. “EYT farklı yan haklar ve ücret yönetimi süreçlerini doğurabilir” diyen Bezmen, bu çalışanların emekli olmaması için daha yüksek ücretlerin ödenmesi veya sağlık planlarının farklı şekilde yönetilmesinin söz konusu olabileceğini ifade ediyor. Rekabetçi iş piyasası ve yüksek enflasyonun işverenlerin, yalnızca yetenekleri kendi organizasyonlarına çekmekle kalmayıp aynı zamanda tutundurulmaları için de ücret ve yan hakları yeniden düşünmelerini zorunlu hale getirdiğini söyleyen Bezmen, “Pandemiyle çalışanlara sağlanan yan haklar çalışanın duygusal, sosyal ve finansal olarak sağlıklı olması üzerine kurgulanmaya başlandı ve bu yaklaşımın da devam edeceğini düşünüyoruz” diyor.

10 KÂR PAYI DAĞITIMI

Ücret artışlarının yanında çalışan bağlılığını artırmak için şirketler bazı yan haklarda da revizyon ve değişime gidiyor. Şirketlerin geçen yıl kaybetmeyi göze alamadıkları üst düzey çalışanlara verdikleri, spot bonus uygulamasının bu sene de geçerliliğini koruyacağını söyleyen MY Executive Ortağı Aslı Colley, kâr payı dağıtımının da yaygınlaştığını belirtiyor. Bu uygulama çerçevesinde şirketler, vergi sonrası kâr tutarı üzerinden belli oranları, üst yönetim çalışanlarına dağıtmayı tercih ediyor. Bunun şirketlerde “Beraber çalışalım beraber kazanalım” mottosunu merkeze aldığını ve çalışan tarafında motivasyon artırıcı bir faktör olduğunu söyleyen Colley, “Yöneticileri elde tutmak için hisse senedi veren şirket sayısı artıyor” diyor. BS Executive Search Kurucusu Duygu Kütahya da 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre start up’ların çalışanlarına “pay opsiyonu” sunduğunu belirtiyor. 

11 PİYASA TAKİBİ ÖNEM KAZANDI

İnsan kaynakları yöneticileri için piyasa trendlerini takip etmenin her zaman önemli olduğunu söyleyen ISS Türkiye Grup İnsan ve Kültür Başkanı MARI BENGI, bunun bu yıl ve önümüzdeki dönemde daha da önemli hale geleceğini belirtiyor. Bu yıl için ücret artış oranlarının enflasyonun altında kalmayacağını söyleyen Bengi, “Hem ekonomik koşulların insanlar üzerinde yarattığı baskı hem işe alım süreçlerinde etkisini çok hissettiren büyük istifa hareketi nedeniyle piyasaların ‘o role’ ne kadar ücret verebileceği daha da önem kazanıyor” diyor. Bu yıl şirket aracı yerine araç ödeneği uygulamasını daha fazla görüleceğini belirten Bengi, şöyle devam ediyor: “EYT kapsamında kritik öneme sahip rollerle ilgili ücret ve yan haklar kapsamında, daha yüksek ücret artışı, elde tutma bonusu ya da farklılaşan yan hak paketleri gibi bazı yeni uygulamalar görebileceğimizi düşünüyorum.”

12 ERİME DEVAM EDECEK 

Hemen her sektörde ücret zammı oranlarının ortalamasının resmi enflasyonun altında kalabileceği bir süreç yaşanabileceğini söyleyen Datassist CEO’su UMUT ÖZBAĞCI, geçtiğimiz 15 ayın yoğun ücret düzeltmeleriyle geçmesinin şirketlerin bütçe risklerini yükselten ve mali yapılarını zorlayan bir süreç olduğunu belirtiyor. Bu sürecin üzerine EYT’nin doğrudan ve dolaylı sonuçlarının da ekleneceğini söyleyen Özbağcı, bunun sonuncunda şirketlerin ücret paketinde maaşın oranını azaltıp yerine yeni çözümler sunma stratejisini geliştireceğini ifade ediyor. Bunun da sadece 2023 yılına değil, uzun yıllara yayılacak bir dönüşüm konusu olacağını söyleyen Özbağcı, “Gelecekte ücret kavramına olan bakış tümüyle değişecek” diyor. Ücretlilerin refaha erişim gücünün giderek eridiğini söyleyen Özbağcı, şöyle devam ediyor: “2023 yılı ücretlerin enflasyon, döviz ve asgari ücret artış endeksi karşısında eridiği, hem şirketlerin hem çalışanların çözüm üretmekte zorlandığı kara kışa dönüşebilir.”

13 ESNEK YAN HAKLAR GELİŞECEK 

Ücret artışları enflasyonun altında kaldığı için beyaz yakalı ve yönetici ücret paketlerinde geçen yıl olduğu gibi maaşla birlikte ekstra çözümler üretilmeye çalışılıyor. Bu çözümlerden en önemlisinin yan haklar olduğunu söyleyen Datassist CEO’su Umut Özbağcı, bu yıl insan kaynakları yönetim trendlerinde zirveyi esnek yan haklar uygulamalarının alacağını belirtiyor. Kritik çalışanların kaybedilmemesi için şirketlerin ekstra önlemleri devreye aldığını söyleyen Ergene Consulting & HGA Group Türkiye Başkanı Murat Ergene de bununla birlikte şirketlerin özellikle yan haklara ağırlık vermeye başladığını ifade ediyor. Çalışanlarına tamamlayıcı ya da özel sağlık sigortası sağlayan şirket oranında son iki yılda belirgin bir artış gözlemlediklerini söyleyen Canan Duman Akademi Kurucusu Canan Duman, “Bu yıl spor, egzersiz ve diyetisyen desteklerinin yanı sıra ‘mutlu saatler’, ‘canım çalışmak istemiyor’ izni gibi şirketlerde ilgi çeken wellbeing uygulamalarına daha sık tanıklık edeceğiz” diyor.