İkinci adam enflasyonu mu?

Bundan 10 yıl önce Turkcell’deki genel müdür yardımcısı sayısı sadece 4’tü. Bugün ise büyümenin de etkisiyle 14’e çıktı. Bank Asya’da 10 yıl önce 4 olan GMY sayısı 2013’te 10’a yükseldi. Petkim’deki rakam ise 2003’te 4 iken bugün 7 oldu. Sadece onlar da değil. Son yıllarda birçok büyük şirketin tepe kadrosunda anlamlı bir kalabalıklaşma gözleniyor. CEO’ya direkt bağlı üst yönetici sayısı artarken yatay bir yapılanma göze çarpıyor. Bankacılık ise 15’i geçen GMY sayısıyla en kalabalık sektör. Uzmanlara göre bu konu hassas biçimde yönetilmeli. Çünkü çok fazla “ikinci adam” sıkıntı da yaratabilir.

Çok değil 20-25 yıl önce genel müdür yardımcılığı, bir şirketteki en önemli “ikinci adam” olmak anlamına gelirdi. Zirvenin ortağı olmak demek, en stratejik kararların f sorumluluğunu üstlenmekti... O dönemde Türk şirketlerinde bu pozisyonda genellikle sadece bir, en fazla 2 kişi bulunurdu.

Tabloyu görmek için görsele tıklayın.
Son yıllarda ise artan rekabet, gelişen yeni yönetim anlayışı ve teknolojinin sayesinde CEO’nun/başkanın etrafında çok sayıda yeni pozisyon oluşuyor. Genel müdür yardımcısı ya da direktör şeklinde ortaya çıkan bu yeni pozisyonların sayısında “ikinci adam” nüfusu da hızla artıyor. Öyle ki bazı büyük banka ve şirketlerde genel müdür yardımcısı benzeri pozisyonları yürütenlerin sayısı 20’ye ulaşıyor.

Harvard Business School’dan Prof. Julie M. Wulf’un yaptığı araştırmanın sonuçları da son 25 yılda CEO’ya direkt raporlama yapan yönetici sayısının tam 2 kat arttığını gösteriyor. Araştırmaya göre, 1986 yılında CEO’ya rapor eden yönetici sayısı 5 iken, 2012 sonu itibarıyla 10’a yükselmiş durumda.

Türkiye’de de benzer bir tablo var. Artık orta ve büyük ölçekli şirketlerde tek bir genel müdür yardımcısı/direktör (GMY) görmek imkansız hale gelmiş durumda. Capital’in araştırmasına göre, sektör bağımsız birçok büyük şirketteki GMY sayısı en az 3 düzeyinde... Hatta bazı sektörlerde bu sayı 15-16’ya kadar çıkıyor. Büyük ölçekli şirket ve holdinglerde CEO’nun bir altındaki pozisyonda ortalama 7-8 yönetici bulunuyor.~
Finans ve telekom ise GMY zengini sektörler arasında başı çekiyor. Özellikle bankalarda, genel müdür veya CEO’nun altında en az 10 genel müdür yardımcısı var. Bu sayı Yapı Kredi Bankası’nda 18, Akbank’ta 15, İş Bankası’nda 12. Sadece bankalarda değil, Türkiye’nin önde gelen birçok şirketinin tepesinde manzara aynı. Tofaş’ta 16, Turkcell’de 14, Türk Telekom’da ise 11 GMY var. Üstelik son 10 yıla bakıldığında bu sayının birçok dev şirkette artış eğilimde olduğu da görülüyor. Örneğin 2003 yılında 4 GMY’si olan Turkcell’de, bugün tam 14 isim “ikinci adam” konumunda. Yapılan araştırmalar, yurtdışında da ikinci adam sayısının giderek arttığını doğruluyor.

NEDEN HIZLI ARTIYOR?
Yönetim uzmanlarına göre bu trendde farklı dinamikler etkili oluyor. Bunları hem yönetsel hem
operasyonel olarak ayırmak mümkün. Şirket ölçeğinin büyümesi, yatay organizasyon yapısının yaygınlaşması, CEO’ların delegasyonu daha fazla önemsemesi, farklılaşan iş modelleri ve tabii ki yeni birimlerin kurulması, tepeyi kalabalıklaştıran nedenlerin başında geliyor. A.T. Kearney Yönetim Danışmanı Aykut Duman, “Bu artışa, şirketlerin büyüyerek farklı iş kollarına, farklı ürünlere ve kanallara yönelmelerinin neden olduğunu düşünüyoruz” diyor ve şöyle devam ediyor:

“Örneğin bankacılıkta geçmişte olmayan çok sayıda iş ve onu yapan genel müdür yardımcıları var. 10 yıl önce çok karşılaşmadığımız alternatif dağıtım kanalları, ödeme sistemleri veya özel bankacılık gibi departmanlardan sorumlu GMY unvanları artık var. Bir diğer neden ise organizasyonların zamanla hiyerarşik yapıdan kurtulup daha yatay bir yapıya geçmek istemesi. Şirketler ‘span of control’ü (kontrol alanı) artırmayı amaçlıyor.” HRM Danışmanlık Kıdemli Danışman Elif Ejdar Özel, bu değişimde “yeni nesil CEO”ların etkili olduğunu düşünüyor ve ekliyor:~
“Geleneksel CEO’ların sembolleri, nesil CEO’lara birlikte ortadan kalktı. Bireyselliğin yerini ortak akıl ve çalışma aldı. GMY veya direktörlerin sayısının artmasıyla yetkilendirme, güçlendirme ve inisiyatif kullanımı arttı.” Egon Zehnder Türkiye Yönetici Ortağı Murat Yeşildere ise şu değerlendirmeyi yapıyor: “GMY veya doğrudan bağlı yöneticinin artmasında kurumsallaşma ve uzmanlaşma, ölçek büyümesi gibi unsurlar rol oynadı. Ancak bunun yanı sıra genç nüfusun hakim olmaya başladığı Türk iş dünyasında, bireysel gelişimin hiyerarşik yükselmeyle özdeşleşmesi de etkili. Genç genel müdürlerin yükselme imkanının kısıtlı olması, alttan gelen genç yöneticilerin zaman zaman önünü tıkadığı için GMY/direktör seviyesinde sıkışmalar ortaya çıkıyor.


SAYIYI BELİRLEYEN KRİTER
İkinci adam sayısını etkileyen çok sayıda faktör var. “CEO’ların feda edildiği ekonomik krizlerin ardından ‘kahraman tek adam’ dönemi sona erdi” diyen HRM Danışmanlık’tan Elif Ejdar Özel, son yıllarda üst yönetimin kalabalıklaştığını doğruluyor. GMY sayısının ise fonksiyonlara göre belirlendiğini söylüyor. Özel, “Farklı fonksiyonlardan sorumlu GMY’lerin sayısı artıyor. Çoklu GMY yapısını benimsemiş 30 bine yakın çalışanı olan şirketlerde, yaklaşık 600-800 çalışana bir genel müdür yardımcısı düşebiliyor” diye konuşuyor.

Murat Yeşildere, “Bu sayıyı şirketin büyüklüğü, operasyonun karmaşıklığı, organizasyon ve yönetim yapısı, faaliyet alanı ve coğrafi çeşitlilik gibi unsurlar belirleyecektir” diyor. Şirketler cephesinde de benzer yorumlar var. 10 yıl öncesine göre GMY sayısı 4’ten 10’a çıkan Bank Asya’nın Genel Müdür Yardımcısı Hakan Fatih Büyükadalı, stratejinin gerekçesini şöyle anlatıyor: “Bankamızda genel müdür yardımcısı sayısının 10’a yükselmesinin en önemli nedeni, hızlı büyümemizdir. En son İK ve destek hizmetlerinden sorumlu 2 GMY ihdas edildi, GMY sayısını belirlerken bankanın vizyonu, misyonu, kısa ve uzun vadeli hedefleri, kurumsal kültürü, iş yapma biçimi ve müşteri beklentileri gibi kriterlerden hareket ediliyor. Bu sayı temel olarak ana fonksiyonlara göre belirleniyor. Dolayısıyla sektörümüzde farklı organizasyon yapılarının bulunması ve GMY sayısının değişmesi de son derece doğal.”~

OPTİMUM NE OLMALI?
Uzmanlara göre ikinci adam sayısı için net bir rakam” vermek çok mümkün değil. Şirketin nitelikleri, bulunduğu sektör gibi farklı kriterler bu sayının belirlenmesinde etkili.

Msearch Consulting Yönetici Ortağı Ali Midillili, bu konuya şöyle yaklaşıyor: “İkinci adam sayısının tamamı, o şirketin işlevsel özellikleriyle orantılı olmalı. İkinci adamlar, finansman ve idari işleri, üretim/operasyon ve AR-GE’yi, satış ve pazarlamayı ve tedarik zincirini genel müdüre bağlı olarak yönetmeli. Dolayısıyla rakam 4 ile 5 arası olmalı. Zaten Türkiye dışında 5’ten fazla GMY olan özel sektör kurumu, en azından Batı ülkelerinde çok azdır. Tabii ki genel müdürlük pozisyonları, göstermelik değilse! Çünkü, bizde maalesef öyle.”

Unida Danışmanlık Kurucu Ortağı Saide Kuzeyli de bu sayının dikkatli şekilde hesap edilmesi gerektiğine inananlardan. “Bir CEO’nun nefesi ancak 15 kişiye yeter” diyen Kuzeyli, şöyle konuşuyor: “Optimum rakam, iş alanlarına tüm mesaisini adayacak yönetici sayısıyla belirlenmeli. Örneğin sahadan/satıştan tümüyle sorumlu bir GMY yerine, bölgelerden sorumlu bir GMY ile satıştan sorumlu ikinci bir GMY olması gibi..

Buradaki önemli nokta, yönetilecek işin ölçeği olmalı.” Egon Zehnder Türkiye Yönetici Ortağı Murat Yeşildere ise “Belirleyici olan birçok unsur var. Ancak genel müdür veya CEO’nun, hem liderlik etmek hem geliştirmek üzere çalışabileceği insan sayısı 8-12 arası değişecektir. Bu sayının üzerindeki yöneticinin lider tarafından yönetilmesi fiziksel olarak zorluklar taşıyacaktır” diye konuşuyor.

İKİNCİ ADAMIN FAZLASI!
Yönetim danışmanlarının hemfikir olduğu optimum GMY sayısı 8-10 arasında değişiyor. Onun üzeri ise hantallık ve geç karar alma gibi nedenlerden dolayı dikkatle ayarlanmalı. A.T. Kearney Yönetim Danışmanı Aykut Duman, “Çok sayıda ikinci adam olması, şirketlerin çevik olmasını ve karar mekanizmasının yavaşlamasını etkileyebilir” diyor.~
HRM Danışmanlık’dan Elif Ejdar Özel, “Her GMY’nin ekibini bir takım olarak düşünürsek, takımların görev tanımlarının belirli olması çok önemli. Aksi halde belirsizliğin hüküm sürdüğü kaotik iş ortamları oluşabilir. Bu da fonksiyonel yönetim tarzı ve çok sayıda GMY olmasının dezavantajı olur” diye konuşuyor.

MY Executive Kurucu Ortağı Müge Yalçın, iki farklı açıdan bakmayı tercih ediyor. “İkinci seviyedeki yönetici sayısının çok olması, CEO’nun iş delegasyonu, takibi ve kontrolünde zorluklar yaratabilir, Bazı kararların alınmasını yavaşlatabilir” diyen Yalçın, ekliyor: “Diğer yandan bu sayıyı az tutup aşağı doğru fazla kademelendirme yapmak da zorluklar yaratacaktır, Doğru olan optimum organizasyon yapısının belirlenmesidir.”

Unida Danışmanlık’dan Saide Kuzeyli’nin görüşleri ise şöyle: “Çok sayıda ikinci adam yaratmanın CEO açısından zorluğu, denetim ve kontrol alanının çok açılması, işlerin bölünmesi ve bazen tepeden makro bakışın zedelenmesi. Bu durumda CEO’nun orta üst-orta kademeyle bağı giderek kopuyor. Etrafının ‘ne duymak istiyorsa onu anlatan’ kişilerle çevrelenme riski artıyor. Sahadan gelen geri bildirimde zafiyet yaşanabiliyor. Bu durumun bir olumsuz sonucu da kariyer olarak üst düzeyi geriletmesi. Neden? Çünkü parçalanmış işler giderek GMY’lerin esasen birim müdürü gibi çalışmasına neden olabiliyor.”

EN ŞANSLI GMY'LER
Peki 10-15 kişiyi bulan “ikinci adamlar” arasında gizli bir hiyerarşi var mı? Uzmanlara göre bu sorunun yanıtı “evet”... Zaten CEO’luğa en yakın aday da bu görünmeyen piramidin tepesindeki isim oluyor. Mali işler, finans ve stratejiden sorumlu ikinci adamların zirveye çıkma şansı ise diğerlerine göre daha yüksek.

Örneğin yönetim danışmanı Murat Yeşildere, “Kuşkusuz bir hiyerarşi var. Bu nedenle kıdemli genel müdür yardımcısı, hatta genel müdür vekili gibi ara kademe roller yaratılmaya çalışılıyor” diyor.

HRM Danışmanlık’tan Elif Ejdar Özel, “Sorumlu olunan fonksiyonun şirket için önemine bağlı olarak hiyerarşi olabiliyor. Genellikle mali işler, stratejik planlama veya pazarlama alanlarında çalışan GMY’ler genel müdür koltuğuna daha yakın duruyor” diye konuşuyor.~

İK danışmanı Saide Kuzeyli ise bu konunun “yazılı olmayan” gerçeklerden biri olduğunu söylüyor ve ekliyor: “Yazılı olarak bunu dikte eden bir kural tabii ki yok, ancak kişiliği baskın, CEO’ya yakın ya da üstlendiği fonksiyon kritik önemde olan GMY’lerin, zaman içinde diğerlerine göre belirgin bir ‘geçiş hakkı’ oluşabiliyor. Hatta bu gözlemle geleceğin CEO adayını tespit etmek bile mümkün.”

A.T. Kearney Yönetim Danışmanı Aykut Duman’ın görüşleri de çok farklı değil: “Bazı şirketlerde genel müdür vekilliği pozisyonu olduğunu görüyoruz. Bu şirketlerde, GMV’ler diğer GMY’lere oranla CEO olmaya bir adım daha yakın. Onun dışında CFO, CMO, CSO ve COO gibi pozisyonların bir sonraki aşamada CEO pozisyonuna daha yakın olduğunu söyleyebiliriz.”

İKİNCİ ADAM SAYISI GELECEKTE ARTAR MI?
SADELEŞME MÜMKÜN
Uzmanların ikinci adam pozisyonunun geleceğine dair öngörüleri farklı. Msearch Consulting Yönetici Ortağı Ali Midillili, “Bence bu sayı ileride sadeleşir. Genel müdürün alternatifi 15 kişi olmaz! Bu rakam 4  veya 5 kişi ile sınırlı olmalıdır. Vasat 15 yerine, 5 kalifiye yönetici genel müdür alternatifi çok daha takip edilebilir ve değerlendirmesi sıhhatli olacaktır” diyor.
ROTASYON ARTACAK
HRM Danışmanlık’tan Elif Ejdar Özel, “Sadeleşmeden ziyade genel müdür yardımcılığı görevlerinde rotasyon artacak. Böylelikle CEO veya genel müdür koltuğuna aday olan bu yöneticiler, farklı departmanların işleyişini bilerek şirketteki tüm fonksiyonlara hakim olup şirketlerin geleceğine yön verecek” diye konuşuyor.
MATRİS YAPI GELİŞECEK
İK danışmanı Saide Kuzeyli ise işleyiş anlamında değişimler yaşanacağını öngörüyor: “Global şirketlerde GMY seviyesinin gücünün giderek parçalanacağını ve yurtdışı organizasyonların üst yöneticilerine raporlamanın artacağını öngörüyorum. Denetim ve matris yapılanma arttıkça CEO’ya teker teker hesap vermek yerine icra komiteleri işlerlik kazanacak.”~

EMRE ÇAMLIBEL / SOYAK HOLDİNG CEO'SU
"DELEGASYON ÇOK ÖNEMLİ"
NASIL YÖNETİYORUM?
Kendisine direkt bağlı 8 üst yöneticisi bulunan Soyak Holding CEO’su Emre Çamlıbel, bu kadroyu yönetirken nelere dikkat ettiğini şöyle anlatıyor: “Verimli olabilmenin temelinde zaman yönetimi ve delegasyon yatıyor. Bu, aslında hayatın her alanı için geçerli. Toplantıları verimli kılmak adına gündemi mutlaka daha önceden tespit ederim. Toplantı zamanlamasını, konularını ve katılımcılarını mutlaka en az birkaç gün evvelden belirlerim. Bana direkt bağlı ekipler dışında, işleri gerekli kişilere e-posta yardımıyla mutlaka delege ederim. Bu şekilde o işi en verimli şekilde yapabilecek ekip sorumluluğu alır ve iyi sonuçlar elde ederiz.
İDEALİ NE OLMALI?
Bireysel veya ekip olarak yapılan bu çalışmalar, gün sonunda işlerin daha hızlı sonuçlanmasını sağlıyor. Gereksiz uzayan toplantı süreleri, karmaşık görev dağılımları gibi verimliliği düşüren tüm sorunlar ortadan kaldırılmış oluyor. Bu uygulamalar bir iş gününde hem iş yükünü hem zamanlamayı düzene sokarak işlevsellik kazandırmış oluyor. O yüzden burada önemli olan çok ya da az yönetici sayısından ziyade zaman mühendisliğini iyi yapmak. Ama bence verimlilik açısından Soyak Holding’deki rakam uygun. Ancak bu biraz da holdingin büyüklüğüne bağlı.”

EN KALABALIK SEKTÖRLER
BANKALAR İLK SIRADA
MY Executive Kurucu Ortak Müge Yalçın, en çok GMY pozisyonuna sahip sektörlerin başında finansın geldiğini söylüyor ve ekliyor: “Özellikle büyük ölçekli bankalarda bu normal. Hem çalışan sayısı yüksek hem pek çok farklı fonksiyon var. Holding şirketlerinde de GMY ya da direktör sayısının yüksek olduğunu görüyoruz. Bir de satış ya da şirketi dışarıda temsil eden pozisyonlarda unvan konusunda daha cömert davranılıyor.”~
HIZLI TÜKETİM VE İLAÇ
Yönetim uzmanı Aykut Duman da aynı fikirde. “10-20 arasında değişen bir üst yönetim kadrosuna sahip olmalarıyla bankacılık ve telekomünikasyon bu noktada öne çıkan sektörler” diyor. HRM Danışmanlık’tan Elif Ejdar Özel ise onlara sigorta, hızlı tüketim ve ilaç sektörlerini ekliyor.