C-SÜİT’TE ÜCRET ARTIYOR

Pek çok C seviye yönetici, özellikle de CEO’lar aylık baz maaşı kadar prim aldı. Son 2 yılda CEO’ların net aylık maaşlarındaysa ortalama yüzde 250’lik bir artış yaşandı. Gelirlerini en fazla artıran CEO’lar teknoloji şirketlerinde çalışanlar oldu. C seviyedeyse en çok artışı CFO’lar aldı. Onları teknolojiden sorumlu CTO’lar izledi.

Ayçe Tarcan Aksakal / [email protected]
Capital Kasım Sayısından

Son iki yıldır ABD’de CEO ve C seviyedeki yönetici ücretlerinde enflasyonun üzerinde artış yaşanıyor. Araştırmalar da bunu gösteriyor. Ücret araştırma şirketi Equilar’ın geçtiğimiz mayıs ayında açıkladığı rapora göre ABD’de CEO ücretleri enflasyon ve çalışanlarınkinden daha hızlı arttı. ABD’nin önde gelen CEO’larına ödenen ortalama ücret, 2022’de bir önceki yıla göre yüzde 7,7 artarak 22,3 milyon dolara yükselirken CEO’nun giriş seviyesindeki çalışanla arasındaki ücret farkı bir yılda 254’ten 288 kata yükseldi. CEO’ların ücretlerini artıran en önemli unsurların başındaysa ABD’de yönetici ücretlerinin en önemli parçası haline gelen ancak çalışanlar için o kadar da önemli olmayan hisse senedi primleri bulunuyor. ABD’nin en iyi kazanan CEO’larının hisse senedi primleri geçen yıl yüzde 20 artışla 13,8 milyon dolara yükseldi. En büyük ücret artışını alan şanslı CEO’lar arasında bulunan Jefferies CEO’su Richard Handler, 2021’deki toplam gelirini neredeyse ikiye katladı. Prologis’in CEO’su Hamid Moghadam, hisse senedi primleriyle geçen yılki gelirini 2021’e göre yüzde 93 artırdı. Economic Policy Institute’un verilerine göre ABD’de son 45 yılda CEO maaşları yüzde 1.460 arttı. 45 yılda en tepedeki C seviye yöneticilerin ücretlerindeyse yüzde 385 artış yaşandı. Ancak CEO maaşları C seviyeye göre neredeyse 4 kat daha hızlı arttı! Kanada’da da enflasyonla CEO ücretleri yükselişe geçti. CCPA’in raporuna göre geçen yıl Kanada’nın en çok maaş alan 100 CEO’su normal bir çalışandan 243 kat daha fazla kazandı. 

ORAN DEĞİŞTİ

Son iki yılda Türkiye’deki büyük ve güçlü şirketlerde de enflasyon karşısında CEO ve üst düzey yönetici ücret paketlerinde artış yaşanıyor. Özellikle son yıllarda, şirketler yöneticilerini enflasyona karşı korumak için yeni gelir arayışına giriyor. CEO ve üst düzey yönetici ücretlerinde performansa dayalı bonuslar, kâr paylaşım modelleri popülerliğini artırıyor. Ücret paketlerinde değişken ücretin payı yükseliyor. 5 yıl önce Türkiye’de yönetim kurulu başkanı, yönetim kurulu üyesi, CEO, genel müdür yardımcısı, direktör gibi rollerde baz maaş, ücret paketinin yüzde 80’inden fazlasını oluştururken bugün bu oran ortalamada yüzde 55-60 seviyesine geriledi. CEO ve üst düzey yöneticilerin yıllık toplam kazancının yüzde 35- 40’ıysa yıllık ikramiye, yüzde 10’u uzun dönemli teşviklerden oluşuyor. Türkiye’deki ekonomik dalgalanmaların C seviye ile CEO baz maaşlarının yanı sıra değişken ücretlerini de etkilediğini söyleyen ücret araştırma şirketi Melon’un kurucusu Sure Köse Ulutaş, enflasyonla şirketlerin hem operasyonel maliyetlerini kontrol altına almak hem yetenekli yöneticilerini bünyesinde tutabilmek için maaş paketlerini yeniden yapılandırdıklarını söylüyor. Ulutaş, “Bu, sadece CEO ve C seviyenin maaşlarını değil, yıllık olarak elde ettikleri toplam geliri de etkileyen bir faktör oldu” diyor. Türkiye’de yönetici seviyesinde toplam gelirin yüzde 50’sinden fazlasının halen baz maaş olduğunu söyleyen Odgers Berndtson Türkiye Kurucu Ortağı Ayşe Öztuna Bozoklar, özellikle son yıllarda enflasyonla değişken ücret uygulamalarının ağırlığını artırdığını belirtiyor. Bozoklar, “Bu sayede üst düzey yönetici ve CEO’ların yüzde 100’e kadar, yani baz maaşı kadar daha kazanç elde etme imkanı oluyor” diyor. 

ENFLASYONDAN KORUMA 

Yüksek enflasyondan dolayı pek çok şirket, diğer kademelerde olduğu gibi CEO ve C seviyede de ücret artışlarını artık yılda en az 2 kez gerçekleştiriyor. Hatta bazen ara dönemde kişi bazında ilave iyileştirmeler yapıldığını söyleyen MY Executive Kurucu Ortağı Müge Yalçın, iyi profesyonelleri elinde tutmak isteyen şirketlerin onları enflasyonun etkisinden bu şekilde korumaya çalıştığını ifade ediyor. C seviye yöneticilere baz ücretin yanı sıra yıllık prim ya da ikramiye olarak sunulan hakların yaygın olarak kullanıldığını söyleyen Yalçın, “Şirketlerin kaybetmeyi göze alamadıkları üst düzey çalışanlara verdikleri spot bonus uygulaması 2022’de olduğu gibi bu yıl da önemini koruyor” diyor. İK ve ücretlendirme uzmanlarına göre son iki yılda yönetim seviyesinde toplam ücret paketlerini yükselten en önemli unsurlardan biri değişken ücret uygulamaları oldu. Son iki yılda üst düzey yöneticilerinin toplam gelirinin en az enflasyon kadar arttığını ve bunun üzerine refah payı, rakip şirket ücretleri ve yan hakların eklendiğini söyleyen Boyden Türkiye Ülke Lideri Murat Ergene, yetenek açığı ve enflasyonist ortamdan dolayı şirketlerin birinci önceliğinin kritik seviyedeki yöneticileri elde tutmak olduğunu belirtiyor. Ekonomideki belirsizlik ve yüksek enflasyon karşısında şirketlerin maaş ve bütçelerini temkinli bir şekilde artırma yoluna gittiğini söyleyen Ergene, “Bundan sonra da iş dünyası enflasyon oranlarını dikkate alacak. Elde tutmak istedikleri yöneticilerin ücretlerini günün koşullarına göre değerlendirecek” diyor. Son dönemde yönetici ücret paketini oluşturan yan unsurlarda önemli bir artış gözlemlediklerini belirten Datassist CEO’su Umut Özbağcı da ücret paketindeki oransal değişimlerin temel maaştan primlere ve ikramiyelere kaydığını söylüyor. 

2 YILDA NE KADAR ARTTI? 

Son 2 yılda enflasyonla CEO ve C seviye yöneticilerin yıllık gelirleri de arttı. CEO’ların net aylık maaşlarında son iki yılda ortalama yüzde 250’lik artış yaşandığını söyleyen Melon Kurucusu Sure Köse Ulutaş, geçtiğimiz mayısta yayınladıkları Ücret Artış ve Yan Haklar Trendleri araştırmasına göre C seviye yönetici ücretlerindeki artış oranlarının diğer çalışanlardan çok da farklı olmadığını belirtiyor. Son 2 yılda finansal kapasitesi yüksek olan şirketlerin C seviye yöneticilere dahi ciddi maaş zamları yapabildiğini söyleyen Ulutaş, “Ancak zor durumdaki şirketler, maaş dengesini koruyabilmek adına farklı stratejilere başvurdu” diyor. Bu şirketlerde kıdemsiz çalışanlarla C seviye yöneticiler arasındaki maaş makasının daraldığını belirten Ulutaş, şöyle devam ediyor: “Bu şirketler, C seviye yöneticilere maaş artışı yerine, uzun vadede değerlenecek hisse opsiyonları sundu. Ayrıca son bir yıldır C seviyelerdeki rollerin tek kişide birleştiğini görüyoruz.” Krizlerle mücadelede edebilecek deneyimli liderlere talebin artmasıyla CEO’ların toplam ücretlerinde son iki yılda yüzde 85 ve üzerinde artış yaşandığını söyleyen BS Executive Search Kurucusu Duygu Kütahya, “CFO pozisyonları C seviye roller en fazla baz maaş artışı alan fonksiyonlar oldu” diyor. Bu yıl yıllık baz maaş artış oranları incelendiğinde CFO ve CTO rollerinin en yüksek artış oranına sahip üst düzey yönetici grubu olarak öne çıktığını söyleyen Unida Kurucu Ortağı Saide Kuzeyli, başta bankacılık olmak üzere büyük ve kurumsal şirketlerde giderek performans bazlı primin daha çok öne çıktığı, ödüllendirme ve farklılaşmanın bu ödemeyle gerçekleştirildiğini belirtiyor. 

SEKTÖREL FARKLILIKLAR

WTW Türkiye’nin Temmuz 2023 Ücret Artışı Araştırma Raporu’na göre bu yıl yüzde 103’le en yüksek ücret artışı yapan sektörlerin başında madencilik bulunuyor. Lojistik, otomotiv yan sanayi ve enerji sektörü de en yüksek ücret artışının yaşandığı diğer sektörler arasında. CEO ve C seviye kademelerindeyse en yüksek baz maaşlar teknoloji şirketlerinde veriliyor. Ayrıca teknoloji şirketlerinin hızla büyüme potansiyeline sahip olması, bunlarda hisse opsiyonları ve performansa dayalı bonusların da oldukça yaygın olarak kullanılmasına neden oluyor. Uzmanlar son iki yılda teknoloji, fintek, martek, oyun, pazaryeri alanında faaliyet gösteren teknoloji şirketlerinin, C seviye rollerde çalışanlarına pay opsiyonunu daha fazla sunduğunu belirtiyor. Bu durum teknoloji şirketlerinde toplam gelirin baz maaşa kıyasla daha yüksek olmasını sağlıyor. Teknoloji sektöründe özellikle oyun ve fintek alanlarındaki C seviye maaşları sektörün geneline göre daha yüksek oluyor. Stanton Chase İstanbul Yönetici Ortağı Yeşim Anı Sönmezer de son iki yılda n ve n-1 düzeyindeki yönetici gelirlerini incelediklerinde özellikle teknoloji bazlı sektörlerde paketlerin hem baz maaş hem toplam gelir açısından artış gösterdiğini belirtiyor. Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle hisse opsiyonunun Türkiye’de uygulanabilir hale geldiğini söyleyen Boyden Türkiye Ülke Lideri Murat Ergene, bunun çoğunlukla teknoloji şirketleriyle halka açık şirketlerde tercih edildiğini belirtiyor. Ergene, “Yüksek ücretler ödenmediği zamanlarda hisse opsiyonları şirketlerin kilit çalışanlarını motive etmek ve elde tutmak için uyguladıkları son derece cazip bir yöntem oluyor” diyor. 

YURT DIŞINDA NASIL?

Türkiye’de C seviye yöneticilerin taban maaşı elde ettiği yıllık gelirin yüzde 50-60’ını bulurken yurt dışında bu oran yüzde 30’lara iniyor. Performansa bağlı yıllık prim ve uzun vadeli teşvikler de yüzde 70’lere ulaşıyor. CEO ücret paketleri içinde en yaratıcı ve cazip koşulları, ABD’li şirketler sunuyor. Amerikan şirketlerinde CEO ücret paketlerinde değişken kısmın payı yüzde 80’lere kadar çıkabiliyor. Böylece başarılı bir CEO’nun yıllık kazancı, maaşının onlarca katı olabiliyor. Tower Watsons’ın 2023 verilerine göre Türkiye’de olduğu gibi Amerika’da da enflasyon döneminde en çok ücret artışı olan roller arasında CFO pozisyonu öne çıkıyor. Amerika’da CFO toplam paket bileşenleri Türkiye’den farklı olarak baz maaşta yüzde 33, bonusta yüzde 22 ve uzun vadeli teşviklerde yüzde 45’ini oluşturuyor. En yüksek maaş alan Kanadalı CEO’ların gelir paketinin yüzde 83’ünü ikramiyelerin oluşturduğunu söyleyen CCPA Kıdemli Ekonomisti David Macdonald, yüksek enflasyon dönemlerinin CEO’lar için yüksek ikramiye anlamına geldiğini belirtiyor. Macdonald, “Çünkü şirketler kriz dönemlerinde CEO prim formüllerini onları koruyacak şekilde değiştiriyor” diyor. Avrupa’da ise CEO’ların yıllık kazançlarının yüzde 31’i baz maaş, yüzde 33’ü bonus ve yüzde 36’sı uzun dönemli teşviklerden oluşuyor. Bu sebeple Avrupa’daki CEO’ların maaşında performans, önemli bir etken olarak öne çıkıyor. 

TREND DEVAM EDECEK 

Uzmanlara göre önümüzdeki dönemde CEO ve C seviyesinde baz maaşta artışlar daha sınırlı olurken değişken ücretteki artış daha fazla olacak. Mevcut enflasyonist durumun devam etmesi halinde değişken ücret planlarının öne çıkacağını söyleyen Stanton Chase İstanbul Yönetici Ortağı Yeşim Anı Sönmezer, “Önümüzdeki dönemde üst yönetimde kısa dönem prim paketinin üst limiti kaldırılabilir. Uzun dönem çekici prim paketi ve hisse opsiyonları getirilebilir” diyor. Odgers Berndtson Türkiye Kurucu Ortağı Ayşe Öztuna Bozoklar da geçmiş yıllarda yatırım almış start up ve scale up girişimlerinde üst düzey yöneticilerin gelirlerini artırmaya yönelik daha sık kullanılan hisse senedi opsiyonlarının bu yıldan itibaren şirketlerin daha fazla gündemine gireceğini söylüyor. Yükselen maaşların şirketlerin finansal dayanıklılığını zorlar seviyeye geldiğini söyleyen Melon Kurucusu Sure Köse Ulutaş, “Bu durumun finansal zorluk yaşayan şirketlerin C seviye ücretleri yaklaşımı üzerinde olumsuz etkisi olacak. Şirketler kârlı kalabilme stratejilerinin bir parçası olarak, C seviye rollerde daha temkinli maaş artışı yapacağı bir döneme geldi” diyor. Yüksek kur ve enflasyonla birlikte Türkiye’de performans primleri ve kârdan pay konusunda halihazırda sürdürülen taleplerin daha yüksek sesle dile getirilmeye başlandığını söyleyen Datassist CEO’su Umut Özbağcı, bunun sadece 2023 yılına değil, uzun yıllara yayılacak bir dönüşüm konusu olacağını ifade ediyor.