Finansman kaynakları sınırlı, faizler yüksek, kredi maliyetleri arttı. Özkaynakla yatırım yapmak ise oldukça zor. İşte bu tabloda pek çok sektörde yatırımın geri dönüş süresi geçmişe göre uzadı...
Özlem Aydın Ayvacı
Denizbank Genel Müdürü Hakan Ateş, şube yatırımında şehirlerde yatırımın geri dönüşünün önce 1 yıldan 2 yıla çıktığını, şimdiyse bir banka şubesinin 3-4 yıldan önce kendini amorti edemediğine dikkat çekiyor. Ateş, dijitalleşmeyle birlikte müşterilerin artık şubelere fazla uğramadığına da değiniyor ve “Mobil bankacılık, telefon bankacılığıyla beraber şubesiz bankacılığa bir geçiş var. Büyükşehirlerde bütün bankalar küçülme eğiliminde. Şubeler azalıyor. Türk bankacılığında 12 bin civarı şube varken şimdi 11 bin civarında. Şubelerde azalma sürecek” diyor. Oysa bir zamanlar bankalar tıpkı perakendeciler gibi yeni nokta açma yarışındaydı. Hem yeni şube hem mağazacılık en kârlı yatırım alanlarından biriydi. Bugün gelinen noktada sadece banka şubesi, mağaza, AVM, ofis gibi ticari gayrimenkuller değil enerji, limancılık gibi pek çok gözde sektörde yatırımın geri dönüş süresi ortalama ikiye katlandı. Örneğin enerji sektöründe, üretime ilk girenler yatırımlarının geri dönüşünü 5-7 yıl arasında aldı. Yıldırım Holding Yönetim Kurulu Başkanı Yüksel Yıldırım, bu sürenin sonra 10-12 yıl aralığına yükseldiğini, bugünse 20 yıl ve üstüne çıktığını söylüyor. Yıldırım, “Enerjide zaten geri dönüş olmayacak gibi… Enerjideki yatırımlarla para kazanılmıyor” diyor.
TEKSTİLDE ZOR DÖNEM
Bugün faizlerin arttığı, kredi maliyetlerinin çok yükseldiği bir ortamdayız. Özkaynakla yatırım yapmaksa bu dönemde her iş insanına göre değil. İşte bu ortamda pek çok sektörde yatırımların geri dönüş süresi uzadı. Bu sektörlerden hazır giyim ve tekstil için görüşlerini aktaran Sun Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Sabri Ünlütürk, yatırımın geri dönüş süresinin tekstilde 5 yıl önceki 4-6 yıl aralığından bugün 10 yıla çıktığını söylüyor. Ünlütürk, “Bugün bir yatırıma karar vermek çok zor. O kadar olağanüstü bir dönem yaşanıyor ki 15 yıldır faizler tek rakamlı yerdeyken bu yıl unuttuğumuz 1990’lardaki 30-40 gibi rakamları konuşuyoruz. Ne tekstilde ne hazır giyimde bugün yatırım yapan olduğunu düşünmüyorum” diyor. Bu zamana kadar yatırımlarını Euro bazında yüzde 2,5-3 faiz oranlı leasingle yaptıklarına dikkat çeken Ünlütürk, bugün bu oranların yüzde 10-12’ye yükseldiğini belirtiyor ve “Bu da yatırım yapmayın demek gibi bir şey” diyor. Yeşim Tekstil CEO’su Şenol Şankaya, sektörde yatırımların amorti edilmesi için 2000’li yıllardan önce 3-5 yılın yeterli olabildiğine dikkat çekiyor ve “Günümüze gelinceye dek teşviklerin azalması, kâr marjlarının düşmesi, rekabetin artması gibi konular amortisman sürelerinin uzamasına neden oldu” diyor. Pek çok girdi maliyetinin tekstil ve hazır giyim sektörüne olumsuz etki yaptığını belirten Şankaya, şöyle devam ediyor: “Sektörde faaliyet gösteren küçük ya da büyük ölçekli tüm işletmeler, dijital dönüşüm dalgasının altında kalmamak adına gerekli adımları atmakla mükellef. Söz konusu adımlar atılırsa daha verimli üretim ve yatırımların geri dönüşü anlamında önemli avantajlar elde edileceğini söylemek mümkün.”
ÜÇ SEKTÖRDE SON DURUM
Mağaza ve bayi yatırımlarının geri dönüş süresinde de son 5 yılda önemli uzamalar söz konusu. Toyota Pazarlama ve Satış CEO’su Ali Haydar Bozkurt, Toyota otomobil bayiliği için 5 yıl önce ortalama yatırım geri dönüş süresini 7-8 yıl olarak hesapladıklarını bugünse bu sürenin 12-13 yıldan az olmadığını belirtiyor. Ticari gayrimenkul sektörünün önemli isimlerinden Avi Alkaş, AVM’lerde yatırımın geri dönüş süresinin 5 yıl önceki 8-12 yıl aralığından bugün 15-20 yıl aralığına yükseldiğini söylüyor. “Yatırımlar azalıyor ve bu alana artık kolay kolay yatırım yapılamayacak. 2019’da AVM yatırımları yavaşlayacak, herkes yatırımın geri dönüşünü çok iyi hesaplayarak yatırım yapacak” diyor. Türkiye’deki 412 AVM’nin bir kısmının sektörden çıkacağını belirten Alkaş, “Bazı AVM’lerin kendi kullanım maksatlarını başka alanlara çevirdiğini göreceğiz. Dönüşüm başlayacak. Kent içi lojistik merkezleri, okul, hastane gibi farklı fonksiyonlar AVM’lerin içine girecek” diye devam ediyor. Sigorta sektöründe ise yatırımın geri dönüşünde 10 yıl bariyeri aşılmış durumda. Unico Sigorta’nın eski genel müdürü Cenk Tabakoğlu, ayrılmadan önce yaptığı açıklamada şöyle anlatmıştı: “Sigorta sektöründe özsermaye kârlılığı istisnai yıllar dışında genellikle yüzde 15-20 civarında oluşuyor. Dolayısıyla sermaye yatırımının ortalama 5-8 yıl arasında geri döndüğü söylenebilir. Bu yıl itibarıyla faiz oranlarındaki artış ve dolayısıyla yatırım gelirlerindeki artış, geri dönüşlerin bu düzeyin biraz daha üzerinde gerçekleşebileceğini gösteriyor. Enflasyon etkisinden arındırılarak incelendiğinde, sektördeki özsermaye kârlılığının oldukça düşük hatta bazı yıllar eksi çıktığı görülüyor. Kârlılıktaki artış son dönemde yaşanan enflasyon artışının gerisinde kalacağı için yatırım dönüş sürelerinin geçmişte gerçekleşen 5-8 yıllık aralığın daha üzerinde çıktığını öngörmek mümkün. Şu an 10 yılın üzerine çıktı.”
SATIŞLAR GÜNDEMDE
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ile Ticaret Bakanlığı’nın iş birliğiyle oluşturulan geçici verilere göre ihracat, Ekim 2018’de 2017 yılının aynı dönemine göre yüzde 13 artarak 15 milyar 719 milyon dolar, ithalat yüzde 23,8 azalarak 16 milyar 176 milyon dolar oldu. İhracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 97,2 olurken dış ticaret açığı ekim ayında 456 milyon dolara geriledi. Bu durum cari açık dengesi açısından iyi haber gibi görünse de pek çok sektör için olumsuz bir veri olarak algılanıyor. Limancılık sektörü bunlardan biri… Yıldırım Holding Yönetim Kurulu Başkanı Yüksel Yıldırım, limancılıkta Türkiye’de rekabetin çok arttığını ve fazla sayıda liman yatırımı yapıldığına dikkat çekiyor. “Tarifeler düştü. Yatırımların süresi uzayacak, bazıları da kendini geri ödeyemeyecek” diyen Yıldırım, şu an bir sürü limanın sıkıntı içinde olduğunu ve satışların gündeme geldiğinden bahsediyor. Yıldırım, limancılıkta 5 yıl önce 10 yıl olan yatırımın geri dönüş süresinin bugün 15 yıla kadar uzadığını söylüyor ve ekliyor: “Önümüzdeki 2-3 yıl içinde epey bir liman piyasaya satılık olarak çıkacak. Şu an herkes kan ağlıyor, indirim istiyor. İthalatın azalması bunun nedenlerinden biri. Kimya limanımız var, orada da kazançlar eridi. Türkiye’de her yatırımın geri dönüş süresi anormal uzadı.” Yıldırım, enerjide de katlanan yatırım süreleri nedeniyle sektördeki oyuncuların kötü durumda olduğunu belirtiyor ve “Bankalar hepsiyle yeniden yapılandırmaya girdi. Yapabildiklerine yaptılar. Enerji, inşaat gibi sektörler bankaları da sıkıntıya soktu. Bankaların ayakta kalması lazım ki sektörler kendisini kurtarsın. İyi bir döneme girmedik. Bize buradan çıkış sağlayacak tek yol yurt dışı finansman. O gelmeden Türkiye maalesef buradan çıkamaz” diyor.
KUR KİMİ ETKİLEDİ?
Digicom Yönetim Kurulu Başkanı Sabri Yiğit, inşaat ve hızlı tüketim ürünleri sektöründe yatırımın geri dönüş maliyetlerinin 5 yıldan 10 yıla çıktığını söylüyor ve şöyle devam ediyor: “Bu dönemde maliyetler artarken iş hacmi de düşüşe geçti. Bu uzama sonuçta yeni yatırımların önünü tıkıyor. Aynı zamanda yabancı yatırımcının ilgisini de azaltıyor. Türk iş dünyası ve istihdam oranları bu uzamalardan negatif etkileniyor. Süre uzadıkça iş yapmak zorlaşıyor.” Tat Bakliyat Yönetim Kurulu Üyesi Veysel Memiş, gıda sektöründe yatırımın geri dönüş süresinin son 5 yılda 5 yıldan 7-8 yıla uzadığını söylüyor. Memiş, nedenleri ve sonuçları şöyle açıklıyor: “Doların makine parkuru, inşaat demiri gibi yatırımın ana giderleri üzerinde önemli bir etkisi olduğundan yükselen maliyetlerin karşısında kârlılığın eski seviyede kalması yatırımın geri dönüşünü uzattı. Sektörümüzün değerli temsilcileri yatırımlarını yapmaya devam eder ama sıfırdan bu işe girmek pek kolay görünmüyor.” 2018 yılının 3’üncü çeyreğinde hızla yükselen döviz kurları bugün yatırımın geri dönüşünde pek çok sektörü doğrudan etkiliyor. Bu sektörlerden biri de yatırımların yüzde 75’inin dövizle yapıldığı, gelirlerinse TL olduğu çağrı merkezi sektörü. Çağrı Merkezleri Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Metin Tarakçı, “Çağrı merkezi sektöründe 1-1,5 kişi için hizmet verilen çağrı masası başına yatırım maliyetimiz ortalama 5.000 dolar civarında. Önceki yıllardaki yatırımımızın geri dönüş süresini bu rakama ve o tarihlerde geçerli olan kura göre hesapladığımızda ortalama 2-2,5 yıl iken, bugünkü kura göre yatırımımızın geri dönüş süresinin ortalama 5 yıla çıktığını söyleyebilirim” diyor. Tarakçı, kredi faizlerindeki artışa da dikkat çekiyor ve “Önceki tarihlerde yüzde 12 seviyelerindeydi, ancak bugün pek çok faktör nedeniyle yüzde 30-35 seviyelerine çıktı. Kredi faiz oranlarındaki bu değişim de finansman maliyetimizi 3 katına çıkardı” diye anlatıyor.
İNŞAATTAN KÖTÜ HABER
Yatırım süresinin tehlikeli bir şekilde arttığı alanlardan bir diğeri de inşaat. Öztürk Holding Yönetim Kurulu Başkanı Yusuf Öztürk, inşaatta Türkiye’de 5 yıl önce yatırımın geri dönüşünün maksimum 7-9 yılda alındığını hatırlatıyor. Son 5 yıldır yaşanan daralma ve maliyetlerin yükselmesi, artan kur gibi etkenlerin etkisiyle geri dönüş sürelerinin 2018 ve devam eden yıllarda da minimum 17-18 yıl, maksimum 25 yıla kadar uzadığına dikkat çeken Yusuf Öztürk, şöyle devam ediyor: “Bu doğrultuda Türkiye’nin inşaat müteahhitliği alanındaki uluslararası rolünün büyüyebileceğini öngörebiliriz.” Beş yıl önce gayrimenkulde yatırım geri dönüş süresi olarak hep 10 yılın baz alındığını söyleyen Gülman Group Yönetim Kurulu Başkanı Polat Gülman, bugün 15-20 yıl arasının baz alındığını söylüyor ve şöyle devam ediyor: “Fiyatlar düşünce denklemler bozuldu. Arz fazlalığı, talebin giderek ve hızlı bir şekilde durağanlaşmasına çoğu şirket adapte olmakta gecikti. Dolayısıyla yatırımın geri dönüş süresinin biraz daha uzayacağını düşünüyorum. Çünkü bu gibi süreçler hızlı düşer ve piyasanın toplanması düşüş hızının bazı zamanlar iki misli uzun bir süreçte toparlamasını bekler.” GF Hakan Plastik Türkiye ve Ortadoğu Başkanı Batuhan Besler, “Bina yatırımı, hat yatırımı ya da ürünler için yapılan kalıp yatırımlarının geri dönüş süreleri farklılaşıyor. Esasen 5 yıl ile 15 yıl arasında değişen sürelerde geri dönüşler oluyor, ortalamada 10 yıl olarak belirtebiliriz. Yatırım geri dönüşlerinde büyük değişiklik olmaz. Çünkü yakın gelecekte pazarda büyüme ya da teknolojik değişiklik görünmüyor” diyor.
Türkiye ve dünya ekonomisine yön veren gelişmeleri yorulmadan takip edebilmek için her yeni güne haber bültenimiz “Sabah Kahvesi” ile başlamak ister misiniz?